voros

Μνημόνιο εισήγησης για τη διδαξιμότητα κάποιων από τα «καινούργια» διδακτικά βιβλία Δημοτικού - Γυμνασίου.

Α΄. Γενικές σκέψεις για τη διδαξιμότητα των βιβλίων και τους διδακτικούς στόχους.

.α΄.Για τη διδαξιμότητα κάποιου βιβλίου γενικά αναγκαίες ιδιότητες:

.β΄. Για τη διδασκαλία της Ιστορίας ειδικά:

Συνοπτική αρχική αφήγηση και κάποια τεκμηρίωση με «πηγές» για λόγους βαθμιαίας άσκησης των μαθητών στη σύνθεση του υλικού και κρίση. (Παράλληλα με τις «πηγές» στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούμε και το ποικίλο εποπτικό υλικό: μνημεία, χάρτες, σχεδιαγράμματα, έργα τέχνης που συνδέονται με τη διδασκόμενη ιστορική στιγμή).

.γ΄. Για τη γλωσσική αγωγή των παιδιών διαμέσου της Ιστορίας:

Η ιστορική ύλη προσφέρεται ως ενδιαφέρουσα και κατανοητή ύλη, γιατί εκφράζει την ανθρώπινη παρουσία, δράση.

Έχουμε δεδομένο ότι η Ιστορία από τη φύση της εγκλείει το πλουσιότερο λεξιλόγιο, σε σύγκριση προς άλλους επιστημονικούς τομείς.

Συνήθως προσφέρει τους νέους όρους που εκφράζουν την ιστορική διαδρομή στους αιώνες και σε όλο το γεωγραφικό χώρο του πλανήτη μας.

Ο μοναδικός γλωσσικός πλούτος διαμέσου της Ιστορίας διανέμεται πλουσιοπάροχα, αλλά σταδιακά, με μέτρο, ώστε να αφομοιώνεται.

Μια ιδιαίτερη πτυχή γλωσσικής αγωγής φωτίζεται / προσφέρεται διαμέσου της ετυμολογίας και της ανάλυσης εννοιών ή και παράθεσης επιγραμματικών ρήσεων, που θα δούμε στο επόμενο σημείωμα : Μνημόνιο εισήγησης ειδικά για τη διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας.

Β ΄. Μνημόνιο σχολιασμού του βιβλίου Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία για την Στ΄τάξη του Δημοτικού

Επιχειρώ απλή επισήμανση δυσχερειών (μη διδαξιμότητας) του βιβλίου :

Για τη γλωσσική και επιστημονική και παιδαγωγική εικόνα του βιβλίου αυτού (για τα 12χρονα παιδιά της Στ΄Δημοτικού) καταγράφουμε μερικά συγκεκριμένα δείγματα με τη σειρά που τα βρίσκουμε στις σελίδες του:

1. Η πρώτη ενότητα με τίτλο: «Η Ευρώπη στα Νεότερα Χρόνια» δίδεται χωρίς κάποιο σύντομο Πρόλογο, έστω για να θυμίζει στα παιδιά ότι κατά τα προηγούμενα δυο χρόνια είχαν διδαχτεί Ιστορία Αρχαία και Μεσαιωνική - Βυζαντινή.

2. Η ίδια ενότητα (σελ. 1) αρχίζει με την πρόταση: «Από το 15^ο έως το τέλος του 18^ου αι. η Ευρώπη αλλάζει», κοινοτοπία γνωστή και αχρείαστη από τον καιρό που ο Ηράκλειτος διατύπωσε τον πιο καθολικό νόμο για τη διαρκή μεταβλητότητα των πάντων στη φύση...Πάντως, οι συγγραφείς του βιβλίου δεν έκριναν λογικά αναγκαίο να προσθέσουν δυο λέξεις για τις μορφές αλλαγής και τα αίτιά της!

3. Η αμέσως επόμενη πρόταση είναι τούτη: «Η εποχή αυτή είναι τόσο σημαντική που οι ιστορικοί την ονομάζουν Νεότερη εποχή». Νομίζω ότι οι συγγραφείς βιάζονται να προσδώσουν αξιολογικό βάρος στο επίθετο Νεότερη, ενώ με αυτό δηλώνεται απλά η χρονική συνέχεια (μετά τη Μεσαιωνική περίοδο).

4. Στην ίδια πρώτη σελίδα ενθέτουν οι συγγραφείς ένα χάρτη ιστορικό (Ευρώπη κατά την 15^ο αι.) και ζητούν από το μαθητή να απαντήσει ποια κράτη παρατηρεί. Αλλά ο 12χρονος μικρός δεν μπορεί στο χάρτη να βρει ποια κράτη εκτείνονται στη Β. Βρετανία, γύρω από τη Β. Βαλτική, στην περιοχή της τότε Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου (Βενετίας), αφού δεν αναγράφεται καμιά ονομασία.

Και το κυριότερο: για ποιο λόγο να παρατηρήσει το παιδί το χάρτη, αφού δεν έχει θέμα ιστορικό να το απασχολεί την ώρα αυτή; Απλά για να διαβάσει και να αναγγείλει μερικές λέξεις;

5. Κλείνουν οι συγγραφείς την πρώτη σελίδα με ένα διάγραμμα των μεγάλων εξελίξεων της περιόδου (15^ου- 18^ου αι.) με απλή καταγραφή των εξελίξεων , από τις οποίες αντιγράφω δυο: «Μεγάλες Ανακαλύψεις» (εικάζω ότι εννοούν τις γεωγραφικές ανακαλύψεις) και «επιστημονικές ανακαλύψεις». Δεν κατάλαβα γιατί με κεφαλαία ο πρώτος τίτλος, με μικρά ο άλλος. Τι να πει ο δάσκαλος, αν ρωτηθεί από ένα παρατηρητικό αγόρι; Ότι είναι κατά τους συγγραφείς πιο σημαντικό το ένα γεγονός από το άλλο; Με ποιο κριτήριο;

6. Από τη σελίδα 2 αντιγράφω τους πρώτους 4-5 στίχους: «Το 14^ο αιώνα ξεκινά στην Ιταλία η καλλιτεχνική και πνευματική κίνηση, που ονομάζεται Αναγέννηση, και μέχρι το 16^ο αιώνα εξαπλώνεται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Μέσα σε μια ατμόσφαιρα χαράς οι άνθρωποι δημιουργούν σπουδαία έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, αρχιτεκτονικής και λογοτεχνίας...».

Απορίες: Γιατί ξεκινά από την Ιταλία η Αναγέννηση; Κάποιες ειδικές συνθήκες την προκαλούν ή την ευνοούν;

Η «ατμόσφαιρα χαράς» που διαπιστώνουν οι συγγραφείς του σχολικού βιβλίου αναφέρεται σε κάποιες χιλιάδες δημιουργών τέχνης ή στα εκατομμύρια ανθρώπων που αγωνίζονται για επιβίωση;

Πώς αναδύθηκε εδώ ο όρος Αναγέννηση; Τι να πει δάσκαλος στο μαθητή του;

Τι έχει προηγηθεί (στη διδασκαλία) για τις έννοιες της τέχνης, γενικότερα του πολιτισμού, και τι παρουσιάζουν με αυτή τη σελίδα οι συγγραφείς, ώστε αυτές οι έννοιες να γίνουν τώρα κατανοητές από τα 12χρονα παιδιά;

Τι μπορεί να απαντήσει ο δάσκαλος που αντικρίζει αυτό το ακροατήριο και πονά και αγωνιά για την απόδοση του διδακτικού του έργου;

7. Στην ίδια σελ. 2, στον 7^ο στίχο, οι συγγραφείς εισάγουν άνετα «το πνευματικό κίνημα του Ουμανισμού , αλλά δεν αισθάνθηκαν την ανάγκη να διευκολύνουν τα παιδιά με απόδοση του όρου στα ελληνικά!

8. Με τους επόμενους 4-5 στίχους οι συγγραφείς εμπλουτίζουν το μαθησιακό πεδίο για τα παιδιά με τη Μεταρρύθμιση (στην Καθολική Εκκλησία) και τους Προτεστάντες που την προκάλεσαν. Αλλά δεν έκριναν σκόπιμο ή αναγκαίο να αποδώσουν μεταφραστικά τον όρο Προτεστάντες στην ελληνική ( = Διαμαρτυρόμενοι) και να προτάξουν και προβάλουν την έκφραση διαμαρτυρίας ως δύναμη δημιουργική στην ιστορία, γιατί η διαμαρτυρία οδήγησε σε μεταρρύθμιση.

9. Η σελ. 2 ολοκληρώνεται με τρία δείγματα επιστημονικής - διδακτικής αβελτηρίας, κατά τη γνώμη μου:

10. Για να κλείσω το σύντομο τούτο δειγματολόγιο «απολαυστικής» για τα παιδιά πορείας για γνωριμία με τη Νεότερη Ιστορία παρακάμπτω τις σελίδες 3-13 και παίρνω κατευθείαν από τη σελίδα 14 ένα ερωτηματολόγιο ανασκόπησης:

Αναγέννηση, Ουμανισμός, Ανακαλύψεις, Εξερευνήσεις, αποικίες, Διαφωτισμός, ορθός λόγος, μοναρχία, Επανάσταση, Έθνος, ανθρώπινα δικαιώματα, δικαιώματα του πολίτη» στα νεότερα χρόνια:

Ποιος θα απαντήσει; Το 12χρονο παιδί, οι γονείς του, το ειδικό βοήθημα, το φροντιστήριο;

Και πόσο χρόνο χρειάζεται ο μαθητής για να μελετήσει και να απαντήσει σ' αυτή την εργασία; (Απλά θα αντιγράψει).

Μήπως προσφέρουμε υπερκόπωση - σύγχυση και καλλιεργούμε έλλειμμα αυτοπεποίθησης;

Είναι τα παραπάνω βήματα ιστορικής παιδείας για παιδιά που τελειώνουν το Δημοτικό σχολείο ή το Λύκειο (Θεωρητική Κατεύθυνση);

Αντιμετωπίζουμε τα 12χρονα παιδιά με παιδαγωγική αντίληψη ή με έλλειμμα εμπειρίας από την αγία έδρα της σχολικής αίθουσας του Δημοτικού Σχολείου;[2]

Γ΄. Μνημόνιο σχολιασμού του βιβλίου Αρχαία Ελληνική Γλώσσα για την Α΄τάξη του Γυμνασίου.

Ανεξάρτητα από τις απόψεις μου για το πότε και πώς ενδείκνυται παιδαγωγικά να επιχειρήσουμε μορφωτική αξιοποίηση της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας (από μετάφραση ή από πρωτότυπο κείμενο)[3] εδώ καταγράφω μερικές επισημάνσεις μη διδαξιμότητας του βιβλίου που έχουν στα χέρια τους σήμερα τα παιδιά:

.α΄. Η γλωσσική μορφή του Προλόγου νομίζω δεν μπορεί να λειτουργήσει ενημερωτικά ή ελκυστικά για τα παιδιά και ταυτόχρονα αποκαλύπτει παιδαγωγική απόσταση πολύ μεγάλη ανάμεσα στις προσδοκίες ή προθέσεις των συγγραφέων και την αντιληπτική ικανότητα των 12χρονων παιδιών.

Δείγμα: «Τα Αρχαία Ελληνικά είναι μια πολύ πειθαρχημένη γλώσσα, που δίνει όμως ταυτόχρονα μεγάλη ελευθερία να την χρησιμοποιεί κανείς με το δικό του προσωπικό ύφος».

Τι σημαίνουν αυτά για τον 12/χρονο δέκτη; Μήπως εκφράζουν μόνο τη σοφία και τη φαντασία ώριμων επιστημόνων;

.β΄. Το έλλειμμα παιδαγωγικής εμπειρίας διευρύνεται - κατά τη γνώμη μου- σε χάσμα στην αμέσως επόμενη σελίδα, όπου οι συγγραφείς απευθύνουν ένα ερώτημα στα παιδιά: αν χρησιμοποιούν ή ακούν συχνά στο περιβάλλον τους φράσεις - προτάσεις όπως οι ακόλουθες 18: ευ αγωνίζεσθαι, πυξ- λαξ , κύκνειον άσμα, γνώθι σαυτόν, έπεα πτερόεντα, ευ ζην, καινά δαιμόνια , άρον άρον ...... και προτρέπουν, αν γνωρίζουν άλλες, να τις καταγράψουν παρακάτω. Επίσης, στη σελίδα 12, στην άσκηση 1, ζητούν να τις χρησιμοποιήσουν σε φράσεις που θα συνθέσουν οι μαθητές.

Αναρωτιέμαι: αξιοποιείται μορφωτικά ο διδακτικός χρόνος με σκόρπια λόγια; Μήπως, για να κατανοηθεί η κάθε φράση και έπειτα να αξιοποιηθεί στην άσκηση, χρειάζεται πρώτα στοιχειώδης έστω γραμματική προσέγγιση, μετάφραση, ανάλυση, ίσως αναφορά στις συνθήκες γένεσης, ώστε να εκτιμηθεί και να συγκινήσει; Αρκεί ο σχολικός χρόνος για τέτοια πορεία; Και είναι επιδεκτική η ηλικία των 12χρονων παιδιών για τέτοια δύσβατα πεδία; Ή δείχνουμε την επιφάνεια για εντυπωσιασμό;

Μια ακόμη απορία: προάγεται έτσι η γλωσσική αγωγή των παιδιών ή απλά οδηγούνται σε σύγχυση γραμματικών τύπων αρχαίων και νέων, για να δεχτούν λίγο παρακάτω (από σελ. 18) ως λύτρωση «τα μακρά - βραχέα- δίχρονα και οξεία- βαρεία - περισπωμένη», που δεν έχουν καμία σχέση με τη βίωση της ζωντανής γλώσσας σήμερα[4];

.γ΄. Το μόνο στοιχείο που μπορεί να λειτουργήσει εποικοδομητικά για μορφωτική - γλωσσική αγωγή είναι η ετυμολογία λέξεων της νέας ελληνικής , που κατανοούνται, εφόσον αναζητηθεί η αρχική - αληθινή σημασία τους στην αρχαία ελληνική. Διευκρινίζω τι εννοώ ετυμολογική πορεία από τη συγκεκριμένη σημερινή χρήση λέξεων και αναζήτηση του αληθινού αρχικού νοήματος στην αρχαία χρήση.

Δείγμα: από τις λέξεις ύδρευση, υδραγωγείο, ενυδρείο, υδάτινοι πόροι κ.α. ομόρριζες προς την αρχαία ρίζα τους, που είναι η λέξη ύδωρ, -ατος (νερό νεράκι...).

Άλλο δείγμα: από τις λέξεις ναύτης, ναύσταθμος, ναυτιλία, νεώριο κ..ά. νεοελληνικές ομόρριζες προς την αρχαία τους ρίζα νάω (=πλέω) ή ναυς (=πλοίο, πλεούμενο).

Τέτοιες περιπτώσεις ετυμολογίας λειτουργούν αποκαλυπτικά για την κατανόηση της σημερινής γλώσσας. Και γοητεύουν. Κατά τα άλλα νομίζω ότι το βιβλίο αυτό λειτουργεί αρνητικά για την πνευματική πορεία 12-13-14χρονων παιδιών.

.δ΄. Άλλης υφής δείγματα αρνητικής πορείας με αυτό το βιβλίο μάς προσφέρονται με το πρώτο κείμενο που προτείνουν οι συγγραφείς από την Αρχαία Γραμματεία (από τον πλατωνικό διάλογο Πρωταγόρας, §§325c - 326c) στις σελίδες 14-15 του βιβλίου των μαθητών, για σπουδή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. (Σημειώνουν ότι πρόκειται για «ελεύθερη διασκευή»). Δυσκολεύομαι να δεχτώ ότι πρόκειται για ελεύθερη διασκευή και όχι για παραμόρφωση του αρχαίου κειμένου έτσι που προσφέρεται για μόρφωση των παιδιών σήμερα.

Εξηγούμαι αντιγράφοντας από τη σελ. 14: «Εν Αθήναις τους παίδας μετ' επιμελείας διδάσκουσι και νουθετούσι. Πρώτον μεν και τροφός και μήτηρ και αυτός ο πατήρ επιμελούνται όπως βέλτιστος γενήσεται ο παις, διδάσκοντες ότι το μεν δίκαιον, το δε άδικον και τόδε μεν καλόν, τόδε δε αισχρόν εστι. Είτα δε, επειδάν οι παίδες εις ηλικίαν έλθωσιν οι γονείς εις διδασκάλων πέμπουσιν, ένθα οι μεν γραμματισταί επιμελούνται όπως γράμματα μάθωσιν και τα γεγραμμένα εννοώσι, οι δε κιθαρισταί τω κιθαρίζειν ημερωτέρους αυτούς ποιείν πειρώνται και τας των παίδων ψυχάς προς τον ρυθμόν και την αρμονίαν οικειούσι. Έτι οι παίδες εν γυμνασίοις και παλαίστραις φοιτώσιν, ένθα οι παιδοτρίβαι βελτίω τα σώματα αυτών ποιούσι, ίνα μη αναγκάζονται αποδειλιάν δια την των σωμάτων πονηρίαν.».[5]

Μερικές απορίες παιδαγωγικής υφής και επιστημονικής ακρίβειας:

[1] Για τα παιδιά αξία μορφωτική έχει η ανάλυση γεγονότων με απλή απάντηση σε κάποια στοιχειώδη ερωτήματα: Τι έγινε; Από ποιον ( ποιους); Πού; Πότε; Πώς; Μέσα σε ποιες περιστάσεις; Ποιες κρίσεις ακούστηκαν (από δρώντες, αντιδρώντες, παρατηρητές, μελετητές); Ποιες οι συνέπειες; Ποια γνώμη έχετε σεις;

[2] Παραπλήσιες και άλλες επισημάνσεις έχουμε καταχωρίσει σε ειδικό άρθρο στο Διαδίκτυο (www.voros.gr): Μερικές επισημάνσεις παιδαγωγικής υφής για το νέο βιβλίο Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (για την Α΄τάξη Γυμνασίου).

[3] Την άποψή μου την έχω εκθέσει από χρόνια στο βιβλίο Εμείς και οι Αρχαίοι, Αθήνα 1985. Πρόσφατη εκδοχή στο άρθρο με τον τίτλο: «Τι κάνουμε, λοιπόν , σήμερα με τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς» στο διαδίκτυο, www.voros.gr .

[4] Εύλογη μια απορία δική σας: «Τι κάνουμε με τους αρχαίους συγγραφείς; Μπορούμε ή όχι να τους αξιοποιήσουμε ως μορφωτικό αγαθό. Η θέση μου - απάντηση στο άρθρο της σημ. 3

[5] Πρόκειται για την πρώτη παράγραφο αρχαίου κειμένου που προτείνεται από τους συγγραφείς του νέου βιβλίου Αρχαία Ελληνική Γλώσσα, για να διδαχτεί στην Α΄ τάξη του Γυμνασίου.

[6] Αναλυτικότερη παρουσίαση των θεμάτων αυτών υπάρχει σε ειδικά άρθρα που έχουμε προωθήσει στο Διαδίκτυο (www.voros.gr) με το γενικό τίτλο : Ιδέες Αδρανείς και στο άρθρο: Τι μπορεί μα σημαίνει παιδαγωγική Συνέση - Φρόνηση, επίσης στο (www.voros.gr).