voros

Προβλήματα της Ελληνικής Εκπαίδευσης Σήμερα

(περιμένοντας το Διάλογο περί Παιδείας , τον οποίο έχουν προαγγείλει)[1]

Όσα γράφουμε σε τούτο το άρθρο τα έχουμε ξαναγράψει σε άρθρα ποικίλα. Φαίνεται όμως ότι είναι ανάγκη να συγκεντρώσουμε σε κείμενο ενιαίο και σύντομο αυτά που κρίνονται χρήσιμα, για να ενημερωθεί κάποιος μη ειδικός στα κύρια και ουσιώδη, πριν ο Διάλογος για την Παιδεία τον φέρει σε σύγχυση με τα πολλά και δεύτερα, που μοιραία θα πλημμυρίσουν την ατμόσφαιρα (με μεγαλοστομίες, ρητορικά σχήματα, επικρίσεις, αντιδικίες και τηλεοπτικές κοκορομαχίες).

Τον όρο πρόβλημα χρησιμοποιούμε με νόημα κυριολεκτικό: κάτι που μας απασχολεί το προβάλλουμε (στη σκέψη μας, στη συζήτησή μας με άλλους ιδιωτικά ή δημόσια, στις εφημερίδες, στην τηλεόραση ...) ώστε:

να ακούσουμε των άλλων τις απόψεις και να βρούμε μια λύση, την προσφορότερη, την ωφελιμότερη, την πιο εφικτή την ώρα ετούτη, την πιο αποτελεσματική για το μέλλον, την πιο αποδεκτή από τους ενδιαφερόμενους...

Πτυχές του ζητήματος , όπως περιγράφεται στον τίτλο του άρθρου μας

.α΄. Καταγραφή ουσιωδών όρων για Διευκρίνιση:

Παιδεία, εκπαίδευση, διαβίου εκπαίδευση, εκπαιδευτικών μετεκπαίδευση, μόρφωση - επιμόρφωση, κατάρτιση, επαγγελματική κατάρτιση, γενική παιδεία, υποχρεωτική εκπαίδευση (ως πότε; Γιατί;...) κοινωνική διάσταση της Εκπαίδευσης, Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης, γνώσεις - δεξιότητες - αξίες (ή ευαισθητοποίηση περί αξιών ζωής /κοινωνίας) εξετάσεις ποικίλες (γιατί, πότε, με ποιο περιεχόμενο, πώς) αξιολόγηση όλων των παραγόντων Εκπαίδευσης, διαρκής και παράλληλη ενημέρωση της κοινής γνώμης με τον προσφορότερο τρόπο και διακήρυξη του κοινωνικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης (με αναδρομή ίσως στην ιστορία του θεσμού) κλπ. κλπ.

.β΄. Φάσεις της Εκπαιδευτικής Διαδικασίας.

Διατύπωση σκοπών καθολικά αποδεκτών: διαμόρφωση της προσωπικότητας προετοιμασία για δημόσια ζωή.

Αναζήτηση - διατύπωση επιμέρους στόχων για την πραγματοποίηση των σκοπών...

Επιλογή παιδευτικών αγαθών, μέσων, μεθόδων (ποια μαθήματα, με ποια μέθοδο, με ποια σειρά, σε ποιο χρόνο, για πόσο χρόνο).

Διαμόρφωση προγραμμάτων (ως προς το περιεχόμενο των μαθημάτων και τον τρόπο και χρόνο λειτουργίας των σχολείων) και διατύπωση κριτηρίων επιλογής προγραμμάτων.

Ειδική ανάλυση της φάσης που λέγεται διδασκαλία (στην αίθουσα, στο εργαστήριο, στην αυλή, στο λεωφορείο, στο γυμναστήριο, στην εκδρομή, στο μουσείο).

Διεξαγωγή Εξετάσεων και Αξιολόγηση όλων των φάσεων και όλων των εμπλεκόμενων ή ενεχόμενων φορέων - λειτουργών για λόγους διαρκούς βελτίωσης του κοινωνικού θεσμού της Εκπαίδευσης.

.γ΄. Ψυχολογική και Μαθησιακή διάσταση του Θέματος Εκπαίδευση[2].

Η Εκπαίδευση είναι για πολλά εθισμός σε κινήσεις και ενέργειες, που κρίνονται αναγκαίες ή χρήσιμες ή ευχάριστες και ευεργετικές για τον εθιζόμενο - εκπαιδευόμενο. Η μαθησιακή διαδικασία όμως , για όλα τα αντικείμενα μάθησης (γραφή - ανάγνωση - αρίθμηση, ιστορία - μυθολογία- λογοτεχνία, φυσιογνωσία- μαθηματικά- τεχνολογία, ξένη γλώσσα κλπ.) είναι κοπιώδης. Ανάγκη λοιπόν για το σχεδιασμό και την οργάνωση / λειτουργία της όλης εκπαιδευτικής διαδικασίας να λαμβάνονται υπόψη:

Η μαθησιακή ικανότητα κάθε ηλικίας (μάθηση και σκέψη και επινόηση για συγκεκριμένα πράγματα, κατά την παιδική ηλικία, μάθηση και σκέψη και στοχασμός με αφηρημένες έννοιες, για ιδεατή πραγματικότητα, σταδιακά κατά την εφηβεία ).

Η μαθησιακή αντοχή των παιδιών -εφήβων κατά το σχολικό χρόνο (διδακτική ώρα και συνολικός χρόνος διδασκαλίας την ημέρα, εβδομάδα, σχολικό έτος).

Η αναγκαία διάρκεια του χρόνου διδασκαλίας, ώστε να πραγματοποιείται ολοκληρωμένη μαθησιακή διαδικασία.

Ο πραγματικός εργάσιμος χρόνος (δηλ. πόσες εργάσιμες μέρες, πόσες εργάσιμες ώρες, με πόση διάρκεια διδακτικής ώρας πραγματοποιούνται σε όλο το διδακτικό έτος) σε συνθήκες ουσιαστικής παιδαγωγικής επικοινωνίας με μαθησιακό αποτέλεσμα.[3]

.δ΄. Κοινωνική και Πολιτική διάσταση του θεσμού της εκπαίδευσης (δημόσιας και ιδιωτικής):

Τα παιδιά και οι έφηβοι ανάλογα με την ηλικία τους (από τα 5 ως τα 18 χρόνια τους) και ανάλογα με τις οικογενειακές συνθήκες (βιώματα -ευαισθησίες) και τις σχολικές περιστάσεις (οργάνωση, λειτουργία σχολείου, διδασκαλία) μπορούν σε κάποιο βαθμό να εκτιμούν:

Το βαθμό στοργής και μέριμνας που βρίσκουν στο σχολείο, και που διαπιστώνουν ότι εκδηλώνεται ή δεν εκδηλώνεται εξίσου για όλα τα παιδιά της κοινωνίας,

Το βαθμό κατανόησης που βρίσκουν στη μαθησιακή προσπάθειά τους,

Το μέτρο δικαιοκρισίας με το οποίο κρίνονται οι επιδόσεις τους,

Το βαθμό ανταπόκρισης που διαπιστώνουν ανάμεσα σε ό,τι διδάσκονται και ό,τι νομίζουν αναγκαίο ή χρήσιμο και γοητευτικό για μάθηση, προβληματισμό, επινόηση, στοχασμό.

Ενδεχόμενα κατά την εφηβεία τους μπορούν να εκτιμούν και πόση κοινωνική δικαιοσύνη εγκλείει ο θεσμός του σχολείου, έτσι που είναι και λειτουργεί και τον βιώνουν. Μοιραία, η κρίση τους σε αυτή την ηλικία αγγίζει τη διαμορφούμενη κοινωνική - πολιτική συνείδηση και μπορεί να επηρεάσει τις σκέψεις τους για σταδιοδρομία, ένταξη στην κοινωνία, αφοσίωση στην κοινωνία, φυγή...

.ε΄. Οικονομική και Πολιτική διάσταση του Θεσμού της Εκπαίδευσης.

Η επάρκεια και η λειτουργικότητα του σχολικού συστήματος, σε συνάρτηση προς τις ανάγκες της κοινωνίας είναι πιθανό να πείθει, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, ότι:

Αργότερα βασικές σπουδές Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στο εξωτερικό ή τουλάχιστον μεταπτυχιακές, για λόγους καλύτερης σταδιοδρομίας.

Αυτή η τάση έχει αναμφίβολα κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, κυρίως όμως λειτουργεί μειωτικά για την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση μιας κοινωνίας, που έχει μακρά πολιτισμική ιστορία, αλλά αισθάνεται την ανάγκη να συνδέει τη σταδιοδρομία των παιδιών της με σπουδές σε ξένα εκπαιδευτικά ιδρύματα στο εξωτερικό και το εσωτερικό!! Το φαινόμενο αυτό κάπου κάποτε δημιουργεί και εντυπώσεις εξάρτησης της χώρας, της ελληνικής κοινωνίας, από ξένα ιδρύματα και ξένους παράγοντες, που επηρεάζουν συνειδήσεις, συμπεριφορές...

.στ.΄ Αναζήτηση των πηγών και συνέπειες κακοδαιμονίας.

Εύλογο είναι να αναρωτιόμαστε: γιατί συμβαίνουν αυτά και πολλά άλλα συμπτώματα δυσλειτουργίας ή κακολειτουργίας του εκπαιδευτικού μας συστήματος[5]; Γιατί τόσες «μεταρρυθμίσεις» δε μείωσαν τα συμπτώματα που μας πληγώνουν, σε μια χώρα που πρόσφερε στην ανθρωπότητα τα πρώτα βήματα εκπαίδευσης ως κοινωνικού θεσμού[6] και τα πρώτα κριτήρια επιλογής μορφωτικών αγαθών[7] και τα πρώτα βήματα για μια Φιλοσοφία της Εκπαίδευσης[8]; «Φταίει το κακό το ριζικό μας; ... ή φταίει το κεφάλι το κακό μας»; Επιχειρώ μια πρώτη καταγραφή:

· - Όπως μπορεί να διαπιστώσει όποιος παρακολουθεί την πολιτική ζωή μας, οι πολιτικές ηγεσίες χρησιμοποιούν συνήθως σε θέσεις «συμβούλων» ανθρώπους «δικούς» τους, οι οποίοι μπορεί να είναι αξιόλογοι ως προς τις σπουδές και τη σταδιοδρομία τους, αφοσιωμένοι, καλοπροαίρετοι, αλλά όχι ειδικοί για να εισηγηθούν και να υποστηρίξουν μέτρα βελτίωσης της Εκπαίδευσης, δηλαδή κυριότατα στερούνται εμπειρία από τη σχολική αίθουσα της βαθμίδας (Δημοτικού -Γυμνασίου- Λυκείου), της οποίας τα προβλήματα επιθυμούν να λύσουν. Πώς, αφού στην ουσία τους δεν τα ξέρουν; Ούτε μπορούν να τα καταλάβουν; Πώς να βελτιώσουν μια πραγματικότητα που αγνοούν; Τα θέματα που συναποτελούν την Ποιότητα Εκπαίδευσης απαιτούν προσωπική σχέση με την αντίστοιχη αίθουσα διδασκαλίας, προσωπική γνωριμία με την Ψυχολογία των παιδιών. Πώς να τα αντιμετωπίσουν, υπέροχοι κατά τα άλλα «σύμβουλοι», αν δεν έχουν καμιά σχέση με την Πρωτο-δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ή απουσιάζουν από αυτήν όλα ή τα πιο πολλά χρόνια της υπηρεσίας τους ως αποσπασμένοι σε άλλες υπηρεσίες ή σημαντικές αποστολές;

· - Ενδεικτικά θα θυμίσω ότι όταν ιδρύθηκε το Κ.Ε.Μ.Ε. (σήμερα γνωστό ως Παιδαγωγικό Ινστιτούτο), για να είναι συμβουλευτικό όργανο για την πολιτική ηγεσία του ΥΠ.Ε.Π.Θ., ο σχετικός νόμος (189/1975) απαιτούσε υψηλά τυπικά προσόντα (σπουδές συγγραφές ...) και «δωδεκαετή πραγματκήν υπηρεσίαν εν τοις σχολείοις» (δηλ. στην αίθουσα διδασκαλίας σχολείου). Και ο πρώτος Πρόεδρος του Ιδρύματος τότε (Αλ. Καρανικόλας) μπορούσε να είναι ο πρώτος Σύμβουλος του Υπουργού Παιδείας. Τι έγινε από τότε; ...Η πολιτική ηγεσία των 30 χρόνων που μεσολάβησαν έχει ακέραιη την ευθύνη για το ότι έκλεισε το δρόμο επικοινωνίας της με την παιδαγωγική εκπαιδευτική πραγματικότητα. Η εμπειρία αίθουσας που λείπει δεν αντικαθίσταται ούτε με τίτλους σπουδών, ούτε με άλλη ακαδημαϊκή δόξα , ούτε με προσόντα αγίων «συμβούλων» που δεν είχαν την ευκαιρία να νιώσουν παιδαγωγική ευδαιμονία στην οικεία αίθουσα διδασκαλίας, βλέποντας 20 ζευγάρια μάτια που προσδοκούν φως και φωτισμό, ακούοντας τους παλμούς της καρδιάς τους...

· - Συνέπεια της παραπάνω «συνήθειας» είναι να υποβαθμίζονται έως και να αχρηστεύονται και οι θεσμοί που η Πολιτεία δημιούργησε για να υπηρετούν την Εκπαίδευση. Στην ιδρυτικό νόμο του Κ.Ε.Μ.Ε. (σημερινό Π.Ι.), νόμο 189/1975 η ειδική ρήτρα που μνημονεύσαμε όριζε για την επιλογή Συμβούλων... να έχουν και «δωδεκαετή πραγματικήν υπηρεσίαν εν τοις σχολείοις» (Πρωτο-Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης). Αν θέλετε αναρωτηθήτε ή ερευνήστε πώς εξελίχτηκε από τότε ως σήμερα η στελέχωση του Π.Ι. και ο σεβασμός για εμπειρία από την αίθουσα - πηγή μοναδική παιδαγωγικής εμπειρίας.

· - Τραγική ειρωνεία της ιστορίας μας: τόση καύχηση για την πολιτισμική μας κληρονομιά και νοσταλγία γι' αυτήν, ώστε να συγχέουμε το μεγαλείο του χτες με την αντοχή των δωδεκα- δεκατετράχρονων παιδιών να επωμιστούν αυτό το μεγαλείο , για να καμαρώνει η «ώριμη γενιά» με φρούδες προσδοκίες ότι οι νέοι θα μάθουν νεοελληνική γλώσσα κολυμπώντας στη γραμματική της αρχαίας[9]. Παιδαγωγική Τραγωδία, όπου «περιπέτεια εστί η εις το εναντίον των πραττομένων μεταβολή» . Αντί για μόρφωση...σύγχυση.

· - Συνέπεια των παραπάνω: στις πιο πολλές παρεμβάσεις και καλοπροαίρετες εισηγήσεις που γίνονται για την Εκπαίδευση γίνεται λόγος για τα εξωτερικά στοιχεία του θεσμού της Εκπαίδευσης (θέματα υποδομής και έγκαιρης αριθμητικής στελέχωσης), αλλά δε θίγονται τα ουσιώδη στοιχεία της ποιότητας εκπαίδευσης, που ανάγονται κυριότατα:

· - Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο αλλοτρίωσης της εκπαιδευτικής / παιδαγωγικής αξιοπρέπειας και ευαισθησίας μας είναι τούτο: ότι την ώρα της αναζήτησης εξόδου από τη σύγχυση λησμονάμε την προσφυγή στην εμπειρία μας, λησμονάμε τους δικούς μας στοχαστές - παιδαγωγούς - οργανωτές (Δελμούζο, Γληνό, Τριανταφυλλίδη, Κακριδή, Παπανούτσο... Καρανικόλα... ) και προβάλλουμε πεδίο μίμησης μακρινό και άσχετο ...το φινλανδικό μοντέλο!!

Μας διαφεύγει ότι έτσι προτείνουμε ως λύση την επιμήκυνση της πνευματικής -εκπαιδευτικής - παιδαγωγικής αλλοτρίωσης! Αυτά από επίσημα χείλη!!

.ζ΄. Αναζήτηση εξόδου από τη λίμνη της αποπνικτικής σύγχυσης:

-Πραγματικός ανοιχτός δημόσιος διάλογος για την ουσία της Παιδείας και την ανάγκη οργάνωσης του θεσμού εκπαίδευσης για εξυπηρέτηση της κοινωνίας.

- Οργανωτής και βασικός ακροατής η πολιτική ηγεσία.

- Πρώτο βήμα αυτής της πορείας εξόδου από τη σύγχυση: Πρόγραμμα δίωρης τηλεοπτικής και ραδιοφωνικής συζήτησης κάθε εβδομάδα σε κρατικούς σταθμούς, με παράλληλη ενθάρρυνση άλλων σταθμών για αναμετάδοση, ώστε όλες οι ελληνικές οικογένειες να έχουν τη δυνατότητα ακρόασης , ενημέρωσης και προβληματισμού, με τα παρακάτω θέματα.

Θέμα πρώτο: ο θεσμός της Εκπαίδευσης και οι φάσεις της εκπαιδευτικής διαδικασίας, για να ξέρει ο κόσμος για ποιο θέμα μιλάμε.

Θέμα δεύτερο: Ανάλυση των επιμέρους φάσεων από τη διατύπωση σκοπών εκπαίδευσης ως τη διεξαγωγή Εξετάσεων και χορήγηση βεβαιωτικών στοιχείων Πρόσβασης στα πεδία σταδιοδρομίας ( Εργασία- Συνέχιση Σπουδών στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση).

Θέμα τρίτο (πρώτο σε σπουδαιότητα): αρμοδιότητα ή προϋποθέσεις για συμμετοχή στο Διάλογο. (Με τίτλους λαμπρούς ή με υποδομή γνώσης και εμπειρίας και προσωπικής γνώμης για την ουσία της εκπαιδευτικής βαθμίδας της οποίας τα προβλήματα καλούνται οι συνομιλητές να αντιμετωπίσουν;)

Και είναι νομίζω ευνόητο ότι η τελετή έναρξης Διαλόγου, που αναμένεται για την προσεχή Παρασκευή 21-1-2005, δε θα περιέχει ανακοίνωση αποφάσεων ή υποδείξεις προς ορισμένες λύσεις εκπαιδευτικής πολιτικής. Γιατί τότε η τελετή έναρξης θα είναι αυτοαναίρεση του Διαλόγου και της σοβαρότητάς μας. Ευχόμαστε να μην...

Φ. Κ. Βώρος. Ph. D. του Πανεπιστ. του Εδιμβούργου,

Υστερόγραφο: Αυτονόητο συμπέρασμα από τα παραπάνω ότι θεωρούμε πρόβλημα άλλης υφής και άλλων οριζόντων την Τριτοβάθμια Eκπαίδευση. Θέμα άλλου Διαλόγου (για την κοινωνική υπηρεσία όλης της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, για τις διαδικασίες πρόσβασης, για τη λειτουργία, την ποιότητα σπουδών, την αξιολόγηση -πιστοποίηση).

[1] Από την πλευρά μας έχουν προηγηθεί δυο άλλα κείμενα συναφή :

Προοιμιακή προσπάθεια συμβολής σε ένα διάλογο για την Παιδεία. Και Ποιότητα Εκπαίδευσης, (στο www.voros.gr και σε διάφορα φύλλα δημοσιογραφικά).

[2] Αποφεύγουμε σ' αυτήν τη φάση βιβλιογραφία, γιατί κύριος στόχος είναι η ευαισθητοποίηση για την ποικιλία και την υφή των επιμέρους προβλημάτων.

[3] Ενδεικτικά μόνο για προσγείωση και προβληματισμό διευκρινίζουμε ότι οι επτά διδακτικές «ώρες» στο Γυμνάσιο - Λύκειο εκτείνονται από 08.30΄πρωινή ώρα έως 14.10΄. Μπορείτε λοιπόν να αφαιρέσετε θεωρητικά 45΄/50΄ μόνο λεπτά για 6 διαλείμματα και να διαιρέσετε τον υπόλοιπο χρόνο των 280-290 λεπτών σε επτά διδακτικές ώρες. Με ιδανικές συνθήκες ο μ.ο. διάρκειας της διδακτικής ώρας είναι 42΄. Στην πράξη πόσο; Και στοχαστείτε αν επαρκούν 8΄για διάλειμμα, αλλαγή παραστάσεων, στοιχειώδη αερισμό ...Ή μήπως και τα 8΄ γίνονται στην πράξη περισσότερα κατ' ανάγκην...

[4] Ο όρος «καλό» δεν αναφέρεται σε ποιοτική σύγκριση δημόσιου και ιδιωτικού σχολείου - γιατί τέτοια σύγκριση δε χωρεί τούτη τη στιγμή - αλλά αναφέρεται σε κάποια τουλάχιστον ιδιωτικά, που η εμφάνισή τους και η φήμη τους επιτρέπει τέτοιο χαρακτηρισμό, τουλάχιστον εξωτερικό.

[5] Ενδεικτικά σημειώνω κάποιους τίτλους άρθρων από ημερήσιες εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας. Κρίνετε σεις τη σοβαρότητα των προβλημάτων και την εμβέλειά τους:

«Μετεξεταστέα η βαθμολόγηση». «Τα Αρχαία κλαίει, τα παιδία παίζει». «Να καταργηθούν τα Αρχαία». «Θέλουμε γνώση και όχι απόγνωση». «Καθηγητές στα πρόθυρα νευρικής κρίσης». «Επικίνδυνα ανορθόγραφη η νέα γενιά δασκάλων». «Αρχαιοφιλίας το ανάγνωσμα».

[6] «Χαρώνδας (6^ος αι. π.Χ. στην Κατάνη) πρώτος ενομοθέτησε τους υιείς άπαντας των πολιτών μανθάνειν γράμματα, της πόλεως χορηγούσης τους μισθούς τοις διδασκάλοις». (Διόδωρος Σικελιώτης, 12^ο βιβλίο, 12^ο κεφάλαιο).

[7] Κατά τον Αριστοτέλη «σκοποί παιδείας» είναι να επιδιώκουν οι άνθρωποι αυτά που θεωρούν «αναγκαία, χρήσιμα, καλά (=ωραία) (Πολιτικά 1332-33)

[8] Τα δυο τελευταία βιβλία των Πολιτικών του Αριστοτέλη, §1332 ως το τέλος του έργου.

[9] Ενδεικτικά στοιχεία στο άρθρο: Ιδέες αδρανείς στο σχολείο αδρανοποιούν και αποπροσανατολίζουν τη σκέψη των παιδιών, ίσως και των εκπαιδευτικών. Μέρος Β, στο www.voros.gr