voros

Η διατύπωση που δώσαμε περιέχει δυο βασικές θέσεις:

Ότι όλοι οι κλάδοι Εκπαίδευσης (ως γνώσεις, δεξιότητες ή αξίες και αντίστοιχες συμπεριφορές) εγκλείουν ή προϋποθέτουν κάποια στοιχεία[1] ή αρχές φιλοσοφίας[2],

Ότι η Εκπαίδευση που προσφέρουμε συστηματικά στον εκπαιδευτικό δεν περιέχει ως συνειδητή επιδίωξη τέτοια στοιχεία ή αρχές φιλοσοφίας, μολονότι δεν αποκλείεται πολλοί εκπαιδευτικοί να έχουν αποκομίσει πολλά τέτοια στοιχεία ή αρχές φιλοσοφίας από τη γενικότερη προσωπική ενασχόλησή τους με την πλούσια σε τέτοια στοιχεία Ελληνική Γραμματεία (Αρχαία - Βυζαντινή - Νεότερη - Σύγχρονη).

Ποια είναι τα Στοιχεία ή Αρχές Φιλοσοφίας που υπαινίσσομαι ως υποδομή αναγκαία για τον εκπαιδευτικό, ως υλικό που λείπει από τη συστηματική Εκπαίδευση αλλά και είναι εύκολο να αποκτηθεί με προσωπική πρωτοβουλία μας;

.α΄. Κάποια στοιχεία Λογικής και Γνωσιολογίας.

.β΄. Κάποια στοιχεία από τους άλλους βασικούς κλάδους Φιλοσοφίας (Ηθικής, Αισθητικής, Μεταφυσικής).

.γ΄. Κάποια στοιχεία επιγραμματικά από την Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας, τα οποία συνθέτουν Φιλοσοφία Ζωής[3].

.δ΄. Ανάλογα στοιχεία από τη Νεότερη και Σύγχρονη Φιλοσοφία με τους δικούς της προσανατολισμούς (κυρίως τους επιστημολογικούς).

Έννοια, Κρίση, Συλλογισμός // Ορισμός, Διαίρεση, Ταξινόμηση.

Όταν κάνω λόγο για στοιχεία αναγκαία, δεν αναφέρομαι βέβαια σε αναλυτικές μελέτες και ογκώδη βιβλία[4], αλλά στις αναγκαίες πληροφορίες που επιτρέπουν σε έναν εκπαιδευτικό, όποιας ειδικότητας να νιώθει επιστημονική επάρκεια, όταν λ.χ. χρησιμοποιεί τον όρο έννοια (= νοητή εικόνα, που σχηματίζει ο νους με τα βασικά γνωρίσματα ενός πράγματος ή πολλών ομοειδών πραγμάτων, την οποία η νόηση αξιοποιεί στη νοητική δραστηριότητά της για συνεννόηση με άλλα νούσιμα[5] όντα, τα οποία έχουν αποδεχτεί το ίδιο εννοιολογικό σύστημα) και να έχει τη δυνατότητα να δώσει ορισμό για βασικές έννοιες του αντικειμένου που διδάσκει, έχοντας συνείδηση των ορίων και των δομικών στοιχείων του ορισμού. Να μπορεί συνειδητά να κάνει διάκριση των επιστημονικών κρίσεων που χρησιμοποιεί και των συλλογισμών, που υπηρετούν την επιστήμη του (επαγωγικών, παραγωγικών, αναλογικών / ή κατηγορικών , διαζευκτικών, υποθετικών) κλπ. κλπ. Υπογραμμίζω ότι αυτά τα στοιχεία φιλοσοφικής παιδείας είναι αναγκαία για όλες τις ειδικότητες, ώστε ο λόγος του δασκάλου να έχει εννοιολογική ακρίβεια, συλλογιστική πλοκή, αποδεικτική δομή, ώστε συνειδητά να επιδιώκεται η καλλιέργεια ανάλογης κριτικής σκέψης και επιστημονικής υποδομής διαμέσου όλων των πεδίων της σχολικής παιδείας για τους νέους.

Για μια στοιχειώδη ενημέρωση στην Επιστημολογία[6] νομίζω απαραίτητη μια πρώτη προσέγγιση στα βασικά προβλήματά της:

.β΄Με το ίδιο πνεύμα κάνω λόγο για στοιχειώδη ενημέρωση στους άλλους τομείς της Φιλοσοφίας: Ηθική, Αισθητική, Μεταφυσική (Αναλυτικά στοιχεία στο Διαδίκτυο: www.voros.gr ).

.γ΄. Το κύριο θέμα που με ενδιαφέρει για την παρούσα ενημέρωση είναι τούτο: «ανίχνευση / επισήμανση επιγραμματικών στοιχείων φιλοσοφικού στοχασμού στις διάφορες φάσεις της γνωστής σε μας ιστορίας του», γιατί αυτά τα στοιχεία:

Και φαίνεται σκόπιμο να διευκρινίσουμε από την αρχή γιατί προτείνεται ο επιγραμματικός φιλοσοφικός λόγος για ενημέρωση του εκπαιδευτικού και έπειτα του μαθητικού ακροατηρίου του.

Αρκεί να τον αξιοποιεί ο εκπαιδευτικός στην κατάλληλη στιγμή (και με μέτρο ίσως και φειδώ), για διευκόλυνση του ακροατηρίου, να τον αναλύει επιγραμματικά, ώστε να μένει ο λόγος αυτός ως δομικό στοιχείο της σκέψης του δέκτη.

Αν λ.χ. ο εκπαιδευτικός αντιμετωπίζει ως επιστήμονας ή ως δάσκαλος την έννοια της αιτίας, μπορεί να μάθει στη μία φάση και να επικαλεστεί στην άλλη δείγματα επιγραμματικού λόγου που φωτίζουν και γοητεύουν, όπως τα ακόλουθα:

Ανάλογες επιγραμματικές διατυπώσεις μπορούμε να ανιχνεύσουμε στην αρχαία ελληνική Φιλοσοφία για τις έννοιες λόγος, νους κ.α.. Η σταδιοδρομία του λόγου αρχίζει με τους Προσωκρατικούς, που οδήγησαν το στοχασμό από το Μύθο στο Λόγο, σύμφωνα με τον τίτλο γνωστού έργου που δημοσιεύτηκε στο Μόναχο το 1942: W. Nestle, Vom Mythos zum Logos[7], München 1942.

.δ΄. ' Aλλη ομάδα επιγραμματικών / αποφθεγματικών προτάσεων αποτελούν οι προδρομικές διατυπώσεις επιστημονικού λόγου, που διατυπώθηκαν πριν ακόμη διακριθούν σε τομείς ειδικούς οι απόψεις των φιλοσόφων και στοχαστών θεμελιωτών της επιστήμης. Θυμίζω δείγματα που μπορεί να κρατάει η μνήμη:

.στ΄. ' Aλλη δυνατότητα αξιοποίησης αποφθεγματικού φιλοσοφικού λόγου προσφέρεται, όταν πραγματευόμαστε θέματα φιλοσοφικά, επιστημονικά της Νεότερης και Σύγχρονης εποχής και έχουμε ταυτόχρονα παραπλήσιες διατυπώσεις από το παρελθόν. Δείγματα:

Η Γνωσιολογία του John Locke συνοψίζεται συνήθως με την αποφθεγματική διατύπωση «Nihil est in intellectu quod non prius fuerit in sensu» (= τίποτε δεν υπάρχει στη νόηση / σκέψη, αν δεν υπήρξε νωρίτερα στις αισθήσεις). Και η κριτική άποψη του Kant συνοψίζεται στο ότι κάποιες a priori έννοιες υπάρχουν στον Νου (π.χ. ο χρόνος...) και οι αισθήσεις προσφέρουν πληροφορίες για τον κόσμο, τις οποίες ο νους επεξεργάζεται. Αυτές οι θέσεις (περί αισθήσεων και νόησης) μπορεί να θυμίζουν σε κάποιον εκπαιδευτικό μια ωραία εικόνα που έδωσε ο Δημόκριτος γι' αυτήν τη συνεργασία αισθήσεων - νόησης (φρόνησης): «Δημόκριτος εποίησε τας αισθήσεις λεγούσας προς την διάνοιαν: Τάλαινα φρην παρ' ημέων τας πίστεις λαβούσα ημέας καταβάλλεις; Πτώμα τοι το κατάβλημα» (DK. 68 B 125)[10]

.ζ΄. Σε άλλες περιπτώσεις μας απασχολεί ο ακριβής ορισμός ή η ιστορία ενός φιλοσοφικού ή επιστημονικού όρου, π.χ. φρόνηση, επιστήμη, περιπέτεια, προαίρεση, ευδαιμονία, ελπίδα, συνείδηση, νόμος, δύναμη και αλαζονεία κλπ.. Σε κάθε περίπτωση η αναζήτηση κάποιας επιγραμματικής διατύπωσης μπορεί να είναι πολλαπλά χρήσιμη στον εκπαιδευτικό για το έργο του, γιατί:

Σε σχέση προς τους παραπάνω όρους μπορεί να είναι για μένα ως δάσκαλο πολύ εποικοδομητικό να θυμηθώ (για το ακροατήριό μου) από την Ιστορία της Φιλοσοφίας επιγραμματικούς ορισμούς, όπως:

«Έστι δε φρόνησις τα τρία ταύτα : βουλεύεσθαι καλώς, λέγειν αναμαρτήτως και πράττειν α δει» (Δημόκριτος DK. 68 B 2, όπου και παραλλαγή: «λογίζεσθαι ευ, λέγειν ευ και πράττειν α δει»). Στην περίπτωση αυτή ο ορισμός που παραθέσαμε συμβαίνει να είναι πολύ πλησιέστερος από ό,τι μας προσφέρουν σημερινά λεξικά. Αντιγράφω από δυο λεξικά (ένα πιο διαφημισμένο και ένα πιο ακαδημαϊκό, κατά τη γνώμη μου):

«Φρόνηση: η ιδιότητα να είναι κανείς συνετός, σώφρων, φρόνιμος».

«Φρόνηση: τρόπος σκέψης και αντίστοιχη πρακτική που χαρακτηρίζεται από λογική, σύνεση, ωριμότητα»[11].

Περιπέτεια : «η εις το εναντίον των πραττομένων μεταβολή» είναι ο ορισμός που έδωσε ο Αριστοτέλης στα πλαίσια του αρχαίου θεατρικού είδους, που είναι γνωστό ως τραγωδία.

Για τον ίδιο όρο μου φαίνεται γλωσσικά ατελής ο ορισμός που βρήκα στο Λεξικό το οποίο προμνημόνευσα (το πολυδιαφημισμένο), από το οποίο αντιγράφω: «περιπέτεια, η απροσδόκητη τροπή των γεγονότων, ικανή να προκαλέσει ένταση συναισθημάτων»[12].

Προαίρεση, κατά τον Αριστοτέλη (Ηθικά Νικομάχεια, 1112 α 17-18) :

«μετά λόγου και διανοίας» (γίγνεται). «Υποσημαίνειν δε έοικεν και το όνομα ως ον προ ετέρων αιρετόν). (= Η προαίρεση είναι επιλογή ανάμεσα σε κάποιες δυνατότητες, γίνεται με τη λογική δύναμη του ανθρώπου και με περίσκεψη...αυτό φαίνεται και από τη λέξη προαίρεση, που σημαίνει επιλογή προτιμώμενη σε σχέση με μια άλλη).

Ειδικά για τον όρο τούτο αναζήτησα τον ορισμό του στο πιο πρόσφατο και ογκώδες Λεξικό Φιλοσοφίας που είδαμε στην αγορά μας. Με έκπληξη διαπίστωσα ότι δεν περιέχεται στο Λεξικό αυτό ο όρος προαίρεση , μολονότι ως πρόβλημα φιλοσοφικό η προαίρεση καλύπτει ολόκληρο το γ΄ βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων του Αριστοτέλη και αποτελεί την πρώτη φιλοσοφική προσέγγιση / ανάλυση της έννοιας της ελευθερίας του ανθρώπου.

Κατά το σημερινό (διαφημισμένο) Λεξικό: «Προαίρεση, η πρόθεση για κάτι...». Φαίνεται να διαφεύγει από το συντάκτη ότι η προαίρεση εγκλείει και εκφράζει το νόημα της προτίμησης ανάμεσα σε δυο τουλάχιστον δυνατές επιλογές, άρα εγκλείει λειτουργία της βούλησης - νόησης - ελευθερίας και ευθύνης.

Η συν-είδηση σε πρώτη -όσο γνωρίζω- χρήση εμφανίζεται με περιεχόμενο γνωσιακό, όπως φαίνεται σε ένα από τα σωζόμενα αποσπάσματα του Δημόκριτου (DK. 68 B 297): «Ένιοι θνητής φύσιος διάλυσιν ουκ ειδότες άνθρωποι, συνειδήσει δε της εν τω βίω κακοπραγμοσύνης...ψεύδεα μυθοπλαστέουσιν περί του μετά θάνατον βίου»(=μερικοί άνθρωποι μη γνωρίζοντας (ή μη αποδεχόμενοι) ότι με το φυσικό θάνατο διαλύεται η θνητή ανθρώπινη ύπαρξη, έχοντας όμως συνείδηση της κακοπραγίας που επιτέλεσαν στη ζωή τους ,... πλάθουν μύθους ψεύτικους / φανταστικούς για ό,τι προσδοκούν μετά το θάνατό τους).

Αλλά έχουμε και χρήση του όρου με νόημα ηθικό, επαγγελματικό, επιστημονικό, όταν λ.χ. λέμε: «με τύπτει η συνείδησή μου», «δε μου το επιτρέπει η συνείδησή μου» αναγνωρίζουμε στη συνείδηση αρμοδιότητα ηθικής ή επαγγελματικής κρίσης.

Με ανάλογο πνεύμα χρησιμοποιώ έναν ορισμό νόμου, επιγραμματικά δοσμένον από τον Αριστοτέλη (Πολιτικά, 1280 b 12-14): «ο νόμος συνθήκη και, καθάπερ έφη Λυκόφρων ο σοφιστής, εγγυητής αλλήλοις των δικαίων». Το σημερινό λεξικό μού απαντά: «γραπτός κανόνας δικαίου, που αποτελεί ρητή και κατηγορηματική έκφραση της βούλησης των νομοθετικών οργάνων του κράτους...». Ο ορισμός αυτός υστερεί, νομίζω, σε δυο τρία ουσιώδη χαρακτηριστικά του νόμου και της εννοιολογικής ορθότητας. Γιατί: «ο γραπτός κανόνας» δεν μπορεί να είναι «ρητή ...έκφραση της βουλήσεως των νομοθετικών οργάνων...». Επίσης, στο νόημα του νόμου προσγράφεται, ως λογική συνέπεια ότι (από)νέμει κάποιο «δικαίωμα» ή επιβάλλει κάποια υποχρέωση, έστω και κατά την αντίληψη αυθαίρετου νομοθέτη. Επιπλέον, κάθε νομοθέτης κάπου, κάπως, κάτι γράφει σχετικό με την άποψη του Λυκόφρονα. Κατ' αντιδιαστολή προς τον ορισμό το σημερινό, γίνεται, νομίζω, πολύ πιο αποδεκτός και εκτιμήσιμος ο αποφθεγματικός λόγος που είχαμε από τον Αριστοτέλη (Πολιτικά, 1280 b 12-14) και τον είδαμε πιο πάνω.

Επειδή είναι εύλογο να ρωτήσει κάποιος: «πώς μπορεί να πραγματοποιήσει ο μη ειδικός αυτά τα λίγα Βήματα Φιλοσοφικής Παιδείας στο πεδίο της βιβλιογραφίας», από την πλευρά μου θεωρώ χρέος να σημειώσω τα ακόλουθα:

Αν αποφασίσετε να διαθέσετε κάποιο χρόνο σε μελέτη φιλοσοφίας, νομίζω κέρδος θα έχετε πρώτα να δείτε προσεκτικά ένα - δυο βιβλία Λογικής, αρχίζοντας από συγγραφές όπως : Νικολάου Σούλια, Λογική, Θεοφ. Βορέα, Λογική, Βασιλ. Τατάκη, Λογική, Ε. Π. Παπανούτσου, Λογική ή κάτι ανάλογο προς τα παραπάνω.

Αν θελήσετε να ξεχωρίσετε 80-100 επιγραμματικά αποσπάσματα χρήσιμα για φιλοσοφικό εμπλουτισμό κάθε διδασκαλίας, όπως προσπάθησα να δείξω με τούτη την εισήγηση, φρονώ μπορεί να βρείτε χρήσιμα δυο άρθρα δημοσιευμένα στο περιοδικό «τα Εκπαιδευτικά», τεύχος 12-13. Ο τίτλος είναι: «Η Ελληνική Φιλοσοφία στην Ελληνική Εκπαίδευση». Το ένα αναφέρεται στους Προσωκρατικούς, το άλλο στους Σοφιστές.(Επίσης διάφορα συγγενή άρθρα στο Διαδίκτυο: www.voros.gr, όπου τα άρθρα: Φιλοσοφία για όλους τους Εκπαιδευτικούς , Φιλοσοφία της Ζωής κατά τον Αβδηρίτη στοχαστή Δημόκριτο, Φιλοσοφικός Ευαγγελισμός κ.ά).

Ειδικό ανάγνωσμα για τους Προσωκρατικούς προκρίνω αυτό του Θεόφ. Βέικου, εκδ. ΟΕΔΒ.

Ένα πολύ πλουσιότερο βοήθημα αποφθεγματικού φιλοσοφικού λόγου μπορεί να είναι τούτο: Μάριου Πλωρίτη, Για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία.

Από Εισαγωγή στη Φιλοσοφία προκρίνω του Θ. Βορέα και του Χαρ. Θεοδωρίδη. Το πρώτο σε καθαρή καθαρεύουσα, το δεύτερο σε ωραία δημοτική. Σε σαφήνεια λόγου και τα δυο υποδειγματικά.

Αν σε κάποιο βιβλίο με τίτλο φιλοσοφικό, διαβάζοντας τον Πρόλογο ή την Εισαγωγή , διαπιστώνει κάποιος ότι ο συγγραφέας τονίζει πόσο υψιπετής και δύσβατος για τους πολλούς είναι ο φιλοσοφικός λόγος, νομίζω ότι προτιμότερο είναι αυτό το βιβλίο να το τοποθετήσετε διακοσμητικά στο ράφι.

Αν σε άλλο βιβλίο με τίτλο Φιλοσοφίας διαπιστώνετε ότι είναι δύσκολο να παρακολουθήσετε το νόημα, ενώ είστε σε ώρα ξεκούρασης και αυτοσυγκέντρωσης, μη μεμφθείτε τον εαυτό σας. Ευθύνεται μάλλον ο συγγραφέας. Το βιβλίο διακοσμητικά στο ράφι.

Αν αποφασίσετε να διαβάσετε μια Ιστορία Φιλοσοφίας, προσπαθήσετε να διακρίνετε από τις πρώτες σελίδες κατά πόσο ο συγγραφέας πείθει ότι έχει μελετήσει τα έργα των φιλοσόφων για τους οποίους γράφει Ιστορία των στοχασμών τους. Αν δεν πειστείτε γι' αυτό, τοποθετήστε το βιβλίο προσεκτικά στο ράφι.

Αν θελήσετε να διαβάσετε κάποια συγγραφή συστηματικής Φιλοσοφίας, εξετάστε κατά πόσο ο συγγραφέας δίνει χωρίς περιστροφές από την αρχή και με σαφήνεια λόγου τα βασικά κεφάλαια της Φιλοσοφίας: Γνωσιολογία, Ηθική, Αισθητική, Μεταφυσική και κατά πόσο δίνει για το καθένα σαφέστατο διάγραμμα για τα θέματα που περιέχει. Αν όχι, τοποθετήστε το βιβλίο προσεκτικά στο ράφι για ευθετότερο χρόνο. Από την πλευρά μου σημειώνω: από όσα έχω διαβάσει προκρίνω χωρίς επιφυλάξεις: Θεοφ. Βορέα, Εισαγωγή εις την Φιλοσοφίαν και Ε. Π. Παπανούτσου, Αισθητική, Ηθική, Γνωσιολογία, Προβλήματα Φιλοσοφίας (ο πρώτος γράφει σε καθαρή καθαρεύουσα, ο δεύτερος σε ωραία δημοτική).

Αν πρόκειται να προσφέρετε βιβλίο φιλοσοφικό ως δώρο, μην πάρετε αυτά που βάλαμε να κοσμούν το ράφι. Αμφίβολο αν μπορεί να γίνει ευπρόσδεκτο για μελέτη, μάλλον θα ξαναγίνει στοιχείο διακοσμητικό στη βιβλιοθήκη του δέκτη.

[1] Χρησιμοποιώ τον όρο στοιχεία κατά κυριολεξία: λίγα στοιχεία που είναι όμως βασικά συστατικά επιγραμματικά διατυπωμένα.

[2] Με τον όρο αρχές αναφέρομαι στις 4 κλασικές Αρχές της Λογικής:

.α΄. Αρχή της ταυτότητας (Α=Α ή Α= α+β+γ, που είναι όλα τα μέρη του Α)

.β΄. Αρχή της μη αντίφασης (Δεν μπορεί κάποιος να λέει για κάποιο θέμα /

πράγμα: ότι ταυτόχρονα είναι και δεν είναι , ισχύει και δεν ισχύει, υπάρχει και

δεν υπάρχει) .

.γ΄. Αρχή αποκλεισμού τρίτης εκδοχής πέρα από το σχήμα Α ή μη Α, αφού αυτά

τα δυο σύμβολα εξαντλούν όλες τις λογικές δυνατότητες.

.δ΄. Αρχή της επαρκούς αιτίας ή του αποχρώντος λόγου, ότι δηλαδή για κάθε τι

αναζητείται λογικά η αιτία του.

[3] Για το νόημα που αποδίδουμε στον όρο θυμίζω δυο άλλα σύντομα άρθρα στο ίδιο site (www.voros.gr ) με τίτλους: «Τι μπορεί να σημαίνει Φιλοσοφία της Ζωής...» και «Η Φιλοσοφία της Ζωής, όπως εκφράστηκε από τον Αβδηρίτη στοχαστή Δημόκριτο, 460-370 π.Χ.».

[4] Πολύ χρήσιμα - με το νόημα τούτης της εισήγησης - είναι , νομίζω, βιβλία όπως : Ν. Σούλια, Λογική και Στοιχεία Γνωσιολογίας, εκδ. ΟΕΔΒ (ως το 1975). ' Aλλα βιβλία πιο αναλυτικά μπορεί κανείς να σημειώσει:

Β. Ν. Τατάκη, Λογική,Ε. Π. Παπανούτσου, Λογική, Θ. Βορέα, Λογική.

[5] Νούσιμος = αυτός που έχει νουν (και τον αξιοποιεί με σύνεση). Χρησιμοποιείται από τους Ελληνοκυπρίους.

[6] Για τη σύνδεση των όρων Επιστημολογία - Γνώση νομίζω χρήσιμο να θυμίσω: Φαίνεται ότι αρχικά με τον όρο επιστήμη δήλωναν την εξακριβωμένη γνώση. Ο ορισμός που έδωσε ο Πλάτων (Θεαίτητος § 201-202) ήταν : «Έστιν ουν επιστήμη δόξα αληθής μετά λόγου» (δηλαδή γνώση εξακριβωμένη).

Εμείς σήμερα λέμε: «Επιστήμη είναι το σύνολο γνώσεων ομοειδών μεθοδικά ταξινομημένων». Η θεωρητική προσέγγιση του φαινομένου ή της λειτουργίας της γνώσης μπορεί να λέγεται Γνωσιολογία / Επιστημολογία.

[7] Μία σύντομη μελέτη για την πορεία του Λόγου, βασισμένη αποκλειστικά σε αποσπάσματα Προσωκρατικών, έχει δημοσιευτεί στο περιοδικά «Εκπαιδευτικά» (τέυχη 12-13), με τίτλο : Η Φιλοσοφία στην Ελληνική Εκπαίδευση.

[8] Ανεξάρτητα από το ότι - με τη διευκρινιστική συνέχεια που δίνει- μεταβάλλει τον ορθό λόγο σε υπηρέτη της εξουσίας (Νόμοι, 569 D).

[9] Φ. Κ. Βώρου, Φιλοσοφία της Εκπαίδευσης, 1997, σελ. 16-19.

[10] Ο Δημόκριτος φαντάστηκε τέτοιο διάλογο ανάμεσα στις αισθήσεις και τη διάνοια: Ταλαίπωρη διάνοια, αφού πήρες από μας τις πληροφορίες για τον κόσμο, εμάς προσπαθείς να υποβαθμίσεις; Αν το κατορθώσεις , εσύ θα νεκρωθείς ( χωρίς ειδήσεις από μας).

[11] Δεν είναι, νομίζω, αναγκαία η επωνυμία των δυο Λεξικών, που μπορεί να οδηγεί σε συνειρμούς άλλους από αυτούς που χρειαζόμαστε για το κύριο θέμα μας εδώ.

[12] Ο συντάκτης του ορισμού φαίνεται να αγνοεί ότι πρόκειται για απροσδόκητη ή μάλλον απρόβλεπτη τροπή των εξελίξεων (των πραττομένων), γιατί τα γεγονότα έχουν πια συντελεστεί, έχουν γίνει και «ο γέγονε γέγονε», το γεγονός δε μετατρέπεται πια.