Δείγμα αντικειμενικότητας σχολικού βιβλίου Ιστορίας  (Γ΄ Λυκείου):

  Συμφωνία του Μονάχου (29-30 Σεπτεμβρίου 1938) και

το Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο (23 Αυγούστου 1939). 

Ερμηνεία -Συνέπειες.

  του Φ. Κ. Βώρου

Προοίμιο: Τα δυο αυτά διπλωματικά περιστατικά (Συμφωνία του Μονάχου, τέλος του Σεπτέμβρη  1938 , και Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο, 23 Αυγούστου 1939) αποκαλύπτουν πού και πώς  οδήγησε η ασυμφωνία συμφερόντων των κεφαλαιοκρατικών χωρών της Δυτικής Ευρώπης  προς το τέλος του Μεσοπολέμου: οδήγησε σε νέα πολυαίμακτη σύγκρουση, τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1939-1945), με δεκάδες εκατομμύρια θύματα σε κείνες τις χώρες και πολλές άλλες, που μοιραία (μάλλον ακούσια)   παρασύρθηκαν στον πόλεμο.

            Ανάλογα με το πώς αφηγούνται τις διπλωματικές εκείνες εξελίξεις (του 1938-1939) οι διάφοροι ιστορικοί εμφανίζουν ως πρωταίτιους  υπεύθυνους του πολέμου εκείνους που υπόγραψαν τη Συμφωνία του Μονάχου (1938)  ή το Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο του 1939. Οι πιο πολλοί  ιστορικοί από εκείνους που έχω διαβάσει τα έργα τους  φαίνονται να καταλογίζουν βαρύτατη ευθύνη  σε κείνους που πρωτοστάτησαν για το πρώτο διπλωματικό γεγονός, εκείνο του Μονάχου. Στο σχολικό βιβλίο Ιστορίας, που προωθήσαμε φέτος για τις νέες / τους νέους της  Γ΄ Λυκείου, δεν μπόρεσα να διακρίνω  με βεβαιότητα ποια είναι η τοποθέτηση των συγγραφέων και  πόσο είναι αντικειμενική  η αφήγηση που προσφέρουν[1]. Γι' αυτό θεώρησα χρέος εκπαιδευτικό, επιστημονικό, κοινωνικό να επιχειρήσω μια παρουσίαση του ζητήματος των ευθυνών πρόκλησης του πολέμου με βάση τη βιβλιογραφία που γνωρίζω  και το απόσπασμα του βιβλίου και να τα θέσω στην κρίση σας, ως άσκηση (κρίσης - γνώμης) για όλες και  όλους μας. Συγκεκριμένα:

Α΄. Για να αναχαιτίσει την επιθετική πολιτική του Χίτλερ  ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Neville  Chamberlain προθυμοποιήθηκε να μεσολαβήσει ο ίδιος, για να πείσει το υποψήφιο θύμα, την Κυβέρνηση  της Τσεχοσλοβακίας, να δεχτεί «ειρηνικά» να παραχωρήσει στον επιθετικό γείτονα  (τον Χίτλερ) τη διεκδικούμενη περιοχή της Σουδητίας, όπου πραγματικά ζούσαν κατά πλειονότητα Γερμανοί, οι οποίοι και είχαν εκδηλώσει τάσεις χωριστικές.[2]  Πάντως, η πληθυσμιακή αυτή εικόνα ήταν μια πραγματικότητα που είχε προκύψει από τη Συνθήκη των Βερσαλλιών (1919), με την οποία οι νικήτριες  δυνάμεις του Α΄ Μεγάλου Πολέμου (1914-18) είχαν διαμορφώσει τα συνοριακά δεδομένα για όλες τις ευρωπαϊκές  χώρες (και την Τσεχοσλοβακία μαζί).

            Αξιοσημείωτο ότι στη Συνάντηση - Συμφωνία του Μονάχου μετείχαν η Αγγλία,  η Γαλλία, η Ιταλία και η Γερμανία του Χίτλερ , αλλά δεν είχε προσκληθεί η Ρωσία (τότε ΕΣΣΔ), μολονότι σε άμεση γειτονία με την επίμαχη ζώνη, η οποία και είχε διακηρύξει, για τους δικούς της λόγους βέβαια (γιατί δεν έβλεπε με ευχαρίστηση την ακατάσχετη επιθετικότητα του Χίτλερ), ότι ήταν πρόθυμη να συμπαρασταθεί στην  απειλούμενη Τσεχοσλοβακία, εάν θα έπραττε το ίδιο και η Γαλλία  (από την πλευρά της Μικρής Αντάντ, Γαλλίας- Βαλκανίων).

            Επιστρέφοντας ο Chamberlain στο Λονδίνο (μετά τη συνάντηση στο Μόναχο) δήλωνε ικανοποιημένος ότι το χαρτί που έδειχνε κατά την υποδοχή (το κείμενο Συμφωνίας με την υπογραφή του Χίτλερ) υποσχόταν ειρήνη για κάποια περίοδο δεκαετιών. Αλλά την ίδια συμφωνία οι ιστορικοί, σχεδόν όλοι, την ερμηνεύουν ως έμμεση ενθάρρυνση προς τον Χίτλερ να στραφεί προς την Ανατολή, δηλ. τη Σοβιετική Ένωση, ελπίζοντας (ο Chamberlain)  ότι  έτσι:

(1)   Κερδίζει χρόνο (αποφεύγει πόλεμο του Χίτλερ προς τη Δύση) και

(2)   Ίσως να  δει συντριβή και των δυο ανεπιθύμητων Δυνάμεων: της Γερμανίας του  Χίτλερ και της ΕΣΣΔ του Στάλιν. (Δείτε παρακάτω παραθέματα).

Ποιες ήταν οι προθέσεις του Chamberlain  ή οι προσδοκίες δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα, αλλά με βεβαιότητα γνωρίζουμε ότι κατά τους ιστορικούς έτσι ερμηνεύτηκε η Συμφωνία του Μονάχου από τη Ρωσία και με εμπαιγμό από το Χίτλερ.  Όταν ο τελευταίος ρωτήθηκε στο Βερολίνο για το υπογραμμένο κείμενο που ανέμιζε ο Chamberlain στο αεροδρόμιο του Λονδίνου απάντησε: «σε έναν ευγενικό συνομιλητή έδωσα ένα αυτόγραφο, για να με θυμάται».

            Όσο για τη Ρωσία: εκτίμησε ότι ανάσχεση της ακατάσχετης επιθετικότητας του Χίτλερ θα ήταν δυνατή μόνο αν γινόταν ένα Πλαίσιο Συμφωνίας / Συμμαχίας  από τις χώρες που κυκλώνουν τη Γερμανία: Ρωσία- Αγγλία- Γαλλία (αυτές που την είχαν νικήσει κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο). Και φρόντισε έγκαιρα να προτείνει συνάντηση διπλωματών των τριών χωρών στη Μόσχα την άνοιξη του 1939. Αλλά οι επίσημοι καλεσμένοι έφτασαν μόλις στις αρχές Αυγούστου. Για ποιο λόγο η καθυστέρηση; Τι προσδοκούσαν να συμβεί οι Κυβερνήσεις Αγγλίας - Γαλλίας; Πάντως, στον ενδιάμεσο χρόνο  ο Χίτλερ είχε διαλύσει την Τσεχοσλοβακία και ετοιμαζόταν να κινηθεί κατά  της Πολωνίας. Στη φάση αυτή  η Αγγλία και η Γαλλία δήλωσαν ότι θα συμπαρασταθούν στην Πολωνία, μολονότι αντικειμενικά αδυνατούσαν να προσφέρουν βοήθεια (δεν είχαν δρόμους προσπέλασης στην Πολωνία).  

Αλλά τους απρόθυμους για συμμαχία με την ΕΣΣΔ (Ρωσία)  Δυτικούς γείτονες τους πρόλαβε ο Χίτλερ προσεγγίζοντας  εκείνος τη Ρωσία. Ο υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, ο Ρίμπεντροπ,  έφτασε στη Μόσχα (ύστερα από επείγουσα αλληλογραφία του Χίτλερ) και υπόγραψε στις 23 Αυγούστου 1939  με το Ρώσο συνάδελφό του  Μολότοφ Σύμφωνο Φιλίας και συνεργασίας των χωρών τους (και μυστικό Πρωτόκολλο για διανομή της Πολωνίας) [3]. Με αυτά τα δεδομένα δέκα μέρες αργότερα μπορούσε να αρχίσει το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συγκεκριμένα:

1^η του Σεπτέμβρη γερμανικός στρατός άρχιζε εισβολή στην Πολωνία (διεκδικώντας τον  λεγόμενο Πολωνικό Διάδρομο).

Τις επόμενες μέρες η Αγγλία και η Γαλλία για συμπαράσταση στην Πολωνία κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία.

Η Ρωσία από την πλευρά της φρόντισε να εισβάλει, για να καταλάβει το ανατολικό τμήμα της Πολωνίας (όσα εδάφη είχε στο παρελθόν  καταλάβει η Τσαρική Ρωσία κατά τους λεγόμενους διαμελισμούς της Πολωνίας και τα είχε χάσει η Ρωσία κατά την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου).

Έτσι, ουσιαστικά η Συμφωνία του Μονάχου (1938) είχε ενθαρρύνει κυνικά την πορεία του Χίτλερ προς Ανατολή,  αλλά η διπλωματική απάντηση (Σύμφωνο Ρίμπεντροπ- Μολότοφ)  επίσης κυνικά  (για λόγους αυτοάμυνας ή ανταπόδοσης) είχε αντιστρέψει την πορεία του Χίτλερ και τον έστειλε προς τη Δύση. Και φυσικά περίμενε η  Ρωσία ότι ο Χίτλερ επρόκειτο να επιστρέψει σ' αυτήν. Και ετοιμαζόταν να τον υποδεχτεί (αργότερα, πιο οργανωμένη).

Εύλογα οι αναγνώστες ή ακροατές  αυτών των γεγονότων  αναρωτιούνται: ποιοι προκάλεσαν το Β΄ Μεγάλο Πόλεμο (1939-45); Εκείνοι που υπόγραψαν το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μολότοφ (23-8-1939) ή εκείνοι που είχαν σχεδιάσει τη Συμφωνία του Μονάχου τον προηγούμενο χρόνο (30-9-1938);

Και τελικά κάθε ακροάτρια - ακροατής, αναγνώστρια - αναγνώστης,  δικαιούται να έχει γνώμη. Και μπορεί ύστερα να διαβάσει το σχολικό βιβλίο, για να έχει γνώμη και για την αντικειμενικότητα των ειδικών συγγραφέων και κριτών αυτού του βιβλίου[4].

Β΄. Γράφουν, λοιπόν, οι συγγραφείς του σχολικού βιβλίου για  την επιθετικότητα  του Χίτλερ…: «Ενισχύθηκε εξάλλου  στην επιλογή του (αυτή) υπέρ του πολέμου και από την υπογραφή στις 24 Αυγούστου 1939 της συνθήκης μη Επίθεσης με τη Σοβιετική Ένωση (Σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μολότοφ), η οποία συνοδευόταν και από μυστικό πρωτόκολλο  με αναφορά στο ενδεχόμενο διαμελισμού της Πολωνίας», (σελ. 113 του σχολικού βιβλίου). Και άμεσα ακολουθεί η παράγραφος : «Εισβολή στην Πολωνία», από τον Χίτλερ βέβαια.

Απορίες αναγνώστη:

·         Οι συγγραφείς του σχολικού βιβλίου δεν είχαν υπόψη  τους αφηγήσεις άλλων ιστορικών για τις προσπάθειες (διπλωματικές επαφές) της ΕΣΣΔ προς Αγγλία - Γαλλία  για Τριμερή Συμφωνία - Συμμαχία, που μπορούσε να αποτελεί απειλή κύκλωσης και, άρα, αποτροπή πολεμικής  κίνησης του Χίτλερ;

·         Δε διάβασαν άλλες συγγραφές που πολύ πιο  αναλυτικά φτάνουν να μέμφονται τη βρετανική  ολιγωρία στις διαπραγματεύσεις;

·         Δεν είδαν τη διαπίστωση / συμπέρασμα του P.M.H Bell  ότι «οι Βρετανοί (πορεύονταν) με οδυνηρή βραδύτητα»; Και δεν αναρωτήθηκαν οι συγγραφείς οι δικοί μας  μήπως όλα αυτά  τα συμπτώματα έκαναν καχύποπτη τη σοβιετική ηγεσία για τις πραγματικές προθέσεις της Βρετανίας, η οποία ακολούθησε και στην ΄Απω Ανατολή ανάλογη πολιτική appeasement (υποχωρητικότητας) έναντι της Ιαπωνίας, που απειλούσε από εκεί την ΕΣΣΔ;[5]

·         Πώς μπόρεσαν να διατυπώσουν τη μονόπλευρη αφήγηση που αντιγράψαμε πιο πάνω (ότι «ο Χίτλερ ενισχύθηκε στην επιλογή του και από το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ  - Μολότοφ»), το οποίο και στην πιο κυνική εκδοχή του ήταν πράξη κυνικής ανταπόδοσης προς τους πρωτεργάτες του Μονάχου;   Γιατί δεν έγραψαν και για το Σύμφωνο του Μονάχου κάτι από τις ερμηνείες των ιστορικών;[6]

Γ΄. Παράρτημα: δείγματα αφήγησης - ερμηνείας των  γεγονότων από άλλους ιστορικούς - ερμηνευτές, ειδικούς (ανατολικούς και δυτικούς).

[Σημειώνω  ότι όπου παραθέτω κείμενα άλλων σε εισαγωγικά οι τυχόν    παρενθέσεις είναι δική μου προσθήκη για λόγους διευκρινιστικούς ].

.α΄. Edmond Wright (general editor) History of  the World, vol.II,p.657

«Κλασικό παράδειγμα συνθηκολόγησης (ήττας) της δημοκρατίας κατά τη δεκαετία του 1930 θεωρείται γενικά ότι ήταν η Συμφωνία του Μονάχου (1938), με την οποία η Βρετανία και η Γαλλία από κοινού πρόδωσαν την Τσεχοσλοβακία (δηλ. την παρέδωσαν) στη Γερμανία του Χίτλερ, πιστεύοντας ότι έτσι μπορούσαν να καλοπιάσουν  (to appease) τον Αδόλφο Χίτλερ.». (σελ. 660). « Η συμφωνία του Μονάχου υπήρξε η πιο ανέντιμη συνθηκολόγηση (υποχώρηση) στην ιστορία της σύγχρονης Βρετανίας».

.β΄. E . Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία, τ. 2^ος (μετ. Τ. Δαρβέρης, επιμ. Έλλη Σκοπετέα. Εκδ. «Παρατηρητής», Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 368):

            «Διάσκεψη στο Μόναχο (29-30 Σεπτ. 1938)»:

Το αποτέλεσμα ήταν μια ακόμη συνθηκολόγηση της Γαλλίας και της Βρετανίας (υποχώρηση έναντι της χιτλερικής Γερμανίας)…Αυτή η ενέργεια βάθυνε την κρίση. Η σοβιετική Κυβέρνηση έβλεπε τη διευθέτηση του Μονάχου ως συνωμοσία της Αγγλίας και της Γαλλίας για να σωθούν στρέφοντας τη ναζιστική Γερμανία ανατολικά. Τον Αύγουστο του 1939 ο Στάλιν και οι συνεργάτες του, αφού είχαν αποτύχει να πείσουν τη Βρετανία και τη  Γαλλία να συμμαχήσουν με τη Σοβιετική Ένωση…υπέγραψαν μια δική τους συμφωνία με τη ναζιστική Κυβέρνηση…Στο Μόναχο (1938) η Βρετανία και η Γαλλία είχαν φανεί να σκέπτονται τα δικά τους συμφέροντα. Τον  Αύγουστο του 1939 η Σοβιετική Ένωση προώθησε τα δικά της συμφέροντα». Λόγια ιστορικού απλά, πραγματιστικά, κυνικά.

.γ΄. Προκόπης Παπαστράτης, Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αι. : Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (Κατοχή - Αντίσταση), εκδ. «Βιβλιόραμα», 2007, τ. 2^ος, μέρος 1^ο, σελ. 34:

            «Δυο ήταν οι λόγοι που οδήγησαν τον Χίτλερ να ριψοκινδυνεύσει πολεμική αναμέτρηση (για το ζήτημα των Σουδητών και τη διάλυση της Τσεχοσλοβακίας) ότι τελικά η Γαλλία και η Βρετανία δε θα προχωρούσαν σε πόλεμο, για να υπερασπίσουν την Τσεχοσλοβακία, γιατί εκτιμούσαν  ένα συμβιβασμό με τη ναζιστική Γερμανία λιγότερο επικίνδυνο από μία εκ των πραγμάτων (αναγκαία) σύμπλευση  με τη Σοβιετική Ένωση,  την οποία θεωρούσαν  κυριότερο αντίπαλο για το κοινωνικό σύστημα των χωρών τους…». Θαυμαστή ειλικρίνεια γνώμης.

 .δ΄. P.M.H. Bell : Τα αίτια  του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη (μετ. Λουκιανού Χασιώτη, εκδ. "Πατάκη",2002), σελ. 413, 421:

«Αν υπήρχε κάτι που μπορούσε να ενισχύσει τις δυνάμεις της Βρετανίας και της Γαλλίας (για ανάσχεση του Χίτλερ την άνοιξη του 1939) αυτό ήταν η υποστήριξη της  Σοβιετικής Ένωσης…διαπραγματεύσεις, λοιπόν, έγιναν μεταξύ Απριλίου και Αυγούστου 1939...Η Γαλλία πρότεινε...Η ΕΣΣΔ πρότεινε…Οι Βρετανοί (πορεύονταν) με οδυνηρή βραδύτητα…(σελ. 414) …Οι Βρετανοί προχωρούν αργά. Αρχικά καμιά αντιπροσωπεία δεν ήταν εξουσιοδοτημένη να λάβει αποφάσεις…Οι συνομιλίες έκαναν, όπως αναμενόταν, (σελ. 415),  κακή αρχή και γρήγορα έφτασαν σε αδιέξοδο...

            Εν τω μεταξύ διεξάγονταν παράλληλες διαπραγματεύσεις ανάμεσα στη Γερμανία και στη Σοβιετική Ένωση…Τα πρώτα στάδια της Γερμανοσοβιετικής επαναπροσέγγισης[7] παραμένουν σκοτεινά …(σελ.416). Στις 3 Μαΐου 1939 ο υπουργός Εξωτερικών Λιτβίνωφ…Εβραίος…αντικαταστάθηκε [8] από τον Μολότοφ. Ο Χίτλερ έστειλε στις 21 Αυγούστου μήνυμα προσωπικό στον Στάλιν  να πραγματοποιηθεί επίσκεψη του Γερμανού Υπουργού Εξωτερικών το αργότερο μέχρι τις 23 Αυγούστου. Ο Στάλιν το αποδέχτηκε μέσα σε δυο ώρες…Και στις 23 Αυγούστου 1939 υπογράφτηκε το Σύμφωνο μη επίθεσης ανάμεσα στη Γερμανία και τη Σοβιετική Ένωση (σελ . 417). Το γεγονός αυτό έκανε εφικτή την επικείμενη γερμανική επίθεση στην Πολωνία.. Στο ερώτημα γιατί απέτυχε ο ένας κύκλος διαπραγματεύσεων και πέτυχε ο άλλος μπορούμε να απαντήσουμε...Από άποψη μεθόδου η βρετανική διεξαγωγή διαπραγματεύσεων ήταν τόσο αργή και άτολμη, ώστε να οδηγήσει σε αποτυχία».

Γιατί πλήρης παρασιώπηση αυτών των κρίσεων στο σχολικό βιβλίο; Μπορείτε σεις να το σκεφτείτε[9].

.ε΄. Pavel Sebastyanov  , Before the Nazi Invasion, “Progress Publishers”, Moscow, pp.19-20:

«...Επόμενη προσπάθεια  της Σοβιετικής Ένωσης  για να αποτρέψει ένα δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν η πρόταση που έκαμε στις 17 του Απρίλη 1939 για το σχηματισμό Αντιχιτλερικού Συνασπισμού, με βάση ένα πολιτικό - στρατιωτικό Σύμφωνο ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και  Βρετανία - Γαλλία, Σύμφωνο που βασιζόταν στην αρχή των ίσων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των συμβαλλομένων. Τα κύρια άρθρα αυτού του σχεδίου, έτσι που προτάθηκε από τη Σοβιετική Ένωση, ήταν:

1.      Η Βρετανία, η Γαλλία και η Σοβιετική Ένωση καταλήγουν  στο Σύμφωνο τούτο…:

2.      Η Βρετανία, η Γαλλία και η Σοβιετική Ένωση αναλαμβάνουν να…να...

3.      Η Βρετανία, η Γαλλία και η Σοβιετική Ένωση  αναλαμβάνουν (ειδικότερα) να εξετάσουν τη δυνατότητα στρατιωτικής βοήθειας....

 .στ. Ανάλογη αφήγηση διαβάζουμε  στο βιβλίο του  Valentin Berezhkov, History in the Making, Memoirs of World War II Diplomacy, Progress Publishers edition, pp. 12-13,  με παραπομπή σε βρετανική πηγή: Documents of British Foreign Policy 1919-39, Third Series, vol. 5, Her Majesty's Stationary Office, London 1952, p.228.

(Απόδοση τίτλων: Η Ιστορία στη γένεση - εξέλιξή της, Απομνημονεύματα της Διπλωματίας  του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου...Γραπτά αποδεικτικά στοιχεία της Βρετανικής Εξωτερικής Πολιτικής... Τρίτη σειρά…Μόνιμο Γραφείο της Μεγαλειοτάτης .

.ζ΄. Richard Vinen, Europe in the Twentieth Century: Α History in Fragments, p. 214:  ...«Οι αντιπρόσωποι που έστειλαν οι Βρετανοί και οι Γάλλοι , για να διαπραγματευτούν  με τους Σοβιετικούς ηγέτες τον Αύγουστο του 1939, ήταν σχετικά νεότεροι άνθρωποι (υπηρεσιακά χαμηλόβαθμοι), που δεν είχαν και εξουσιοδότηση  να υπογράψουν συμφωνίες για λογαριασμό των Κυβερνήσεών τους. Και  τελικά ο Στάλιν  κατέληξε σε συμφωνία μη επίθεσης  με τον Χίτλερ στις 23 Αυγούστου 1939» (Σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μολότοφ).

            .η΄. Ιωάννης Γ. Καταπόδης, Τέσσερις  αιώνες διπλωματικής δραστηριότητος (1648-1959), Αθήνα 1996, σε. 741:

«Για τις συμφωνίες του Μονάχου η Ρωσία είχε την υποψία …ότι αυτές προορίζοντο κατά βάθος στο να προετοιμάσουν ένα συνασπισμόν με αντισοβιετικόν χαρακτήρα...ότι οι Αγγλογάλλοι …ετοιμάζοντο να στρέψουν τον γερμανικόν κίνδυνον προς Ανατολάς...» (δηλ. εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης).

            .θ΄.   Από το βιβλίο : René  Albrecht - Carrié, A Diplomatic History of Europe since the Congress of Vienna (1815), (University Paperbacks editions, Methuen &   Co. - London), p.528,  σχετικά  με τις εκτιμήσεις - ερμηνείες για τη Συμφωνία του Μονάχου αντιγράφω:  «Η Ρωσία, όπως και άλλοι δεν μπορούσαν να μη λάβουν υπόψη τους ότι είχαν αποκλειστεί από τη συνάντηση στο Μόναχο και στη συνέχεια να προχωρήσουν σε αμφιβολίες για το αληθινό νόημα των προθέσεων των Δυτικών Δυνάμεων. Το Μόναχο δεν μπορούσε παρά να θεωρηθεί ότι ήταν προοίμιο είτε για ευρωπαϊκό συνασπισμό κατά της Σοβιετικής Ένωσης είτε για χορήγηση λευκού διαβατηρίου στη Γερμανία για (να βρει το ζωτικό της χώρο προς) την Ανατολή…».

Προσωπικά νομίζω ότι έκρυβε ελπίδες για συντριβή και των δυο: Χίτλερ - ΕΣΣΔ (κατά θουκυδίδεια λογική: «κατά το εικός και το αναγκαίον» τοιαύτα νομίζω).

            .ι΄. Γελοιογράφος της εποχής απέδωσε την αγγλογαλλική πρωτοβουλία του Μονάχου με την παρακάτω   γελοιογραφία: Οι πρωθυπουργοί Τσάμπερλαιν  (Βρετανίας) και  Νταλαντιέ (Γαλλίας) ως τροχονόμοι σε ένα τρίστρατο τρομοκρατούνται βλέποντας πάνω σε άρμα πολεμικό τον  Χίτλερ να τους πλησιάζει και σπεύδουν να του υποδείξουν κατεύθυνση κίνησης: nach Osten (= προς την Ανατολή, δηλ. την ΕΣΣΔ)!!, γραμμένο στη ρωσική γλώσσα.

Από το βιβλίο του David Evans , Europe in Modern Times 1900-1975 (Edward Arnold publishers, London, 1981),σελ. 139.

Φ. Κ. Βώρος,  Ph.D.,

          Επίτ. Σύμβουλος του Παιδαγ. Ινστιτούτου

Copyright © 2006 F. K. Voros

url: www.voros.gr     e-mail:  vorou@otenet.gr

Τεχνική/Διαφημιστική Υποστήριξη: www.fora.gr