voros

Όταν επιχειρώ να δω σχολικό βιβλίο, με ενδεχόμενη συνέχεια να γράψω κάτι ως εκπαιδευτικός για τη διδαξιμότητά[1] του, άρα και την παιδαγωγικά θετική ή αρνητική υποδοχή του (κατά την κρίση μου, βέβαια), τότε αποφεύγω να δω στην αρχή του βιβλίου τη σελίδα ή τις σελίδες, όπου τα ονόματα των συγγραφέων , των κριτών, των υπηρεσιακών παραγόντων που έχουν συμβάλει στη δημιουργία - προώθηση του βιβλίου αυτού. Ο λόγος ευνόητος: επιθυμώ να δω το βιβλίο με εκπαιδευτικά μόνο κριτήρια και να αποφύγω πιθανή συναισθηματική επίδραση από τυχόν γνωριμία - φιλία - συμπάθεια - αντιπάθεια για τους δημιουργούς. Το βιβλίο υπάρχει για μένα από τη σελίδα όπου ο πρόλογος και τη σελίδα όπου ο πίνακας των περιεχομένων και έπειτα ενότητα 1^η ...

Με αυτή τη νοοτροπία και πρακτική καταγράφω:

«Κάθε γλώσσα ... έχει συγκεκριμένη δομή, βάσει της οποίας συγκροτείται ο λόγος».

Αναρωτιέμαι τι σημαίνει η πρόταση αυτή, όταν μάλιστα απευθύνεται σε παιδιά 12 χρόνων, για υποδοχή ... σε πεδίο γλωσσικό με όρους μη κατανοητούς γι' αυτή την ηλικία...

2. Από την ίδια σελίδα (4 στίχους παρακάτω) αντιγράφω: «Νομίζουμε λοιπόν ότι η κατανόηση της δομής ενός κειμένου οξύνει τη σκέψη του μαθητή όσο και η κατανόηση μιας αλγεβρικής εξίσωσης».

Τι σημαίνουν αυτά, όταν απευθύνονται σε 12/χρονα παιδιά, τα οποία μάλιστα δεν έχουν ακόμη διδαχτεί τι είναι η άλγεβρα και η αλγεβρική εξίσωση;

Γράφουμε τον Πρόλογο για να τα βοηθήσουμε ή για να ... ;

3. Από την ίδια σελίδα (7 στίχους παρακάτω) αντιγράφω:

«Με κάποια έκπληξη ίσως θα διαπιστώσουν ότι σε μεγάλο βαθμό χρησιμοποιούνται τότε και τώρα οι ίδιες λέξεις με την ίδια ή διαφορετική σημασία».

Έκπληξη είναι το να συναντήσουν τις ίδιες λέξεις; Έχουν κάποια προσδοκία ή προενημέρωση (πριν από τα 12 χρόνια τους) για το αντίθετο;

Είναι γλωσσικά σωστή έκφραση το: «χρησιμοποιούνται τότε και τώρα...»; Μήπως θα ήταν πιο σωστό ότι: «χρησιμοποιούνταν τότε και χρησιμοποιούνται και σήμερα...»

Μήπως η έκπληξη είναι πώς μπόρεσαν τόσοι άνθρωποι εγγράμματοι να δώσουν τέτοιο δείγμα εκφραστικής δυστοκίας;

4. Από την ίδια σελίδα (δεύτερη παράγραφο): «η αρχαία και η νέα μορφή της ελληνικής γλώσσας έχουν σχέση συγγένειας» ή η μια είναι πρόγονος και η άλλη απόγονος, συνέχεια της άλλης;

Η έννοια της συγγένειας αναφέρεται σε μορφές ή σχέσεις χρονικά παράλληλες. Με αυτό το πνεύμα μιλάμε για συγγενείς μας και προγόνους - απογόνους μας. Με τους συγγενείς μπορούμε να έχουμε σχέσεις στενές και άμεσες, με τους μακρινούς προγόνους και απογόνους σχέσεις έμμεσες και μακρινές. Με αυτό το νόημα νομίζω ότι τα 12/χρονα παιδιά από παιδαγωγική άποψη βρίσκονται μακριά από τα Αρχαία Ελληνικά, που θαυμάζουμε εμείς οι μεγάλοι.

Μην ξεχνάμε, επίσης, ότι το σχολικό βιβλίο είναι ανάγκη ή υποχρέωσή μας να αποτελεί υπόδειγμα λόγου. Χρέος παιδαγωγικό.

5. Από την ίδια σελίδα (στίχο 9^ο από το τέλος): «Τα Αρχαία Ελληνικά ... μάθημα δύσκολο ή ... άχρηστο».

Τέτοιοι χαρακτηρισμοί από παιδαγωγική σκοπιά δεν έχουν θέση. Είναι τα Αρχαία Ελληνικά μάθημα παιδαγωγικά πρόσφορο ή απρόσφορο γι' αυτή την ηλικία, έτσι που το προσφέρουμε; Βοηθάμε για τη γλωσσική πρόοδο των παιδιών ή προκαλούμε σύγχυση και ανάσχεση;

6. «Κάθε ζωντανός οργανισμός έχει ανάγκη της ρίζες του» (6^ος στίχος από το τέλος της ίδιας σελίδας 7).

Μήπως πρόκειται για διατύπωση μεταφορική, πολύ γενικευτική και γι' αυτό παραπλανητική (και για τους συντάκτες);

Πραγματικά το δέντρο χρειάζεται τις ρίζες του, στις οποίες βασίζεται, αλλά οι ελιές που φύτεψε ο γείτονάς μου στον κήπο δε χρειάζονται να επικαλεστούν τη «συγγένειά» τους με την ελιά της αρχαίας θεάς Αθηνάς, για να παράγουν καρπό σήμερα. Βέβαια οι ζωντανοί οργανισμοί, όπου αναφέρονται οι συγγραφείς, για να επιζήσουν αξιοποιούν τον πιο ισχυρό νόμο της βιολογίας, την προσαρμογή στις συνθήκες / περιστάσεις του περιβάλλοντος, όπου και επινοούν και δημιουργούν πολλά, χωρίς να επικαλούνται ή να αναγνωρίζουν καν κάτι για τα γονίδια του Θαλή, του Ομήρου ή του Μωυσή. Κι αν αναφερόμαστε σε «ρίζες» πολιτισμικές, αυτές οι ζωντανοί άνθρωποι τις χρειάζονται και εμπνέονται από αυτές, αν γνωρίσουν το περιεχόμενό τους, όχι τους νεκρούς γραμματικούς τύπους με τους οποίους εκφράστηκαν οι πρόγονοι. Αυτοί μπορεί και να αναχαιτίζουν την πνευματική (και γλωσσική) ανάπτυξη των 12/χρονων παιδιών, γιατί ενδέχεται και να προκαλούν σύγχυση[2]. Η ίδια η πρόταση: «κάθε οργανισμός έχει ανάγκη τις ρίζες του» γεννά απορίες και απαιτεί διευκρινίσεις και τεκμηρίωση:

7. Κλείνουν το Πρόλογό τους οι συγγραφείς (σελ. 7) με μια έκφραση αισιοδοξίας ζηλευτή: «Ελπίζουμε ότι στο τέλος και της Τρίτης τάξης του Γυμνασίου... αρκετά καλή γνώση της Αρχαίας ... να αποκτήσουν το προνόμιο... να κατανοήσουν κάποιο αρχαίο ελληνικό κείμενο διαβάζοντάς το στο πρωτότυπο» (Υπογραφή: «Η συγγραφική ομάδα»).

Έτυχε να αναλογιστούν οι συγγραφείς τι έχει επιτύχει η Νεοελληνική Κοινωνία προς αυτή την κατεύθυνση με τέτοια εκπαιδευτική επιδίωξη από το 1836;

Έτυχε να διαβάσουν κάτι σχετικό σε κείμενα Ιστορίας της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης, όταν μάλιστα είχαμε την ευχέρεια για 7 έως 9 διδακτικές ώρες Αρχαίων στις 6 τάξεις το εξατάξιου Γυμνασίου;[3]

Τέλος, θα μπορούσαν οι αρχαιολάτρες / αρχαιογνώστες συγγραφείς να ονομάσουν κάποιο κείμενο / προνόμιο για 15χρονους αναγνώστες, ώστε να χαρούμε κι εμείς οι κακόπιστοι την προσδοκία τους;

Μερικές επισημάνσεις - απορίες για τη σελίδα 8, πρώτη σελίδα του μαθητή:

1. Αντιγράφω από το στίχο 2: «Η συγγένεια της Αρχαίας και της Νέας Ελληνικής είναι σαφής, αρκεί να δούμε πόσες λέξεις, καταλήξεις, σημασίες... επιβιώνουν και πόσες φράσεις αρχαίες και αρχαιοπρεπείς λόγιες χρησιμοποιούνται σήμερα...».

Ειδικά τα δωδεκάχρονα παιδιά χρειάζονται αυτή τη διαβεβαίωση;

Το επίθετο σαφής χρησιμοποιείται σωστά εδώ;

Μήπως η συγγένεια είναι ορατή ή διαπιστώσιμη;

2. Οι 18 φράσεις - προτάσεις που ακολουθούν προσφέρονται σε 12χρονα παιδιά για :

- Να τις εννοήσουν; Να κατανοήσουν τι νόημα έχουν (μέσα στα πλαίσια γεγονότων τα οποία θυμίζουν);

- Να τα νιώσουν εννοιολογικά, ιστορικά, βιωματικά; Ή απλά

Τι μπορεί να επιχειρήσει ο δάσκαλος, αν δε βεβαιωθεί πρώτα ότι τα παιδιά κατανόησαν αυτές τις φράσεις / προτάσεις; Σε πόσο χρόνο; Για ποιο βάθος κατανόησης;

3. Τι μπορούν να κάνουν με αφετηρία την υποσημείωση (όπου η μούσα, ο εταίρος , ο νόστος...), η οποία παραπέμπει σε κείμενο απρόσιτο για τα παιδιά; (Οδύσσεια στο πρωτότυπο).

4. Και η προτροπή « σημειώστε τα παρακάτω στα κενά» απευθύνεται στα παιδιά, στους γονείς ή στο φροντιστήριο;

Απευθύνονται (όσα ωραία γράφονται) σε 12χρονα παιδιά (για να μάθουν, να συγκινηθούν, να θαυμάσουν, να στοχαστούν...) ή παραπέμπουν στο Φροντιστήριο, για να ετοιμάσει κάποιο βοήθημα;

Και μια απρόβλεπτη απορία δική μου: οι συγγραφείς του βιβλίου έχουν επισκεφτεί ως δάσκαλοι αίθουσα Α΄ Γυμνασίου; Έχουν προβληματιστεί για το αντιληπτικό επίπεδο των μαθητών αυτής της ηλικίας, με την προπαιδεία που είναι δυνατό να έχουν, για να κατανοήσουν το «γνώθι σαυτόν», τα «καινά δαιμόνια», τον «από μηχανής θεόν»; Ή, παρακάτω για να εκτιμήσουν το εγχείρημα του Ξεν. Ζολώτα (σελ. 10) ή να κατανοήσουν τα διάφορα επιστημονικά θέματα των σελίδων 10-11;

Οι ερωτήσεις 1-6 (των σελίδων 12-13) απευθύνονται στα 12χρονα παιδιά ή στα φροντιστήρια; (ειδικά η ερωτ. 5).

Μια τελευταία απορία: το απόσπασμα από το Ανθολόγιον του Στοβαίου (τέλος της σελ.13): «απομαθείν τα κακά» σε ποιους απευθύνεται; Ποια παιδαγωγική σκοπιμότητα υπηρετεί;

Εύλογο το ερώτημα: τι να κάνουμε, λοιπόν, σήμερα;

Νομίζω ότι ήρεμος δημόσιος διάλογος θα βοηθήσει την Κοινή Γνώμη να αποφανθεί ήρεμα: να τιμήσετε την εκπαιδευτική πολιτική του Γ. Ράλλη, που είχε τη σύνεση και την τόλμη να επαναφέρει το 1976 (με κάποιες βελτιώσεις και ουσιώδεις συμπληρώσεις) την εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση την οποία είχε εισηγηθεί το 1964 ο Ε. Π. Παπανούτσος και είχε στηρίξει επιστημονικά ο Ι. Θ. Κακριδής, με Υπουργό Παιδείας το Γέρο της Δημοκρατίας, το Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος είχε εισηγηθεί τέτοια γλωσσική πολιτική με δημόσια ομιλία του[4] από το 1957[5]. Και η Μεταρρύθμιση του 1976 συμπληρώθηκε με μια πρωτοβουλία συνετή και παιδαγωγικά ευεργετική το Νοέμβρη του 1981: το μονοτονικό (Υπουργός Παιδείας: Ελευθέριος Βερυβάκης).

[1] Χρησιμοποιώ τον όρο αυτό με το νόημα ότι διδάξιμο είναι ένα σχολικό βιβλίο αν :

- Ως πεδίο μάθησης ανταποκρίνεται στα διαφέροντα των παιδιών, για τα οποία προορίζεται ή κρίνεται αναγκαίο και χρήσιμο για τη μορφωτική πορεία τους (με κριτήρια και μέτρα παιδαγωγικά).

- Ως κείμενο είναι γλωσσικά, εννοιολογικά κατανοητό για την ηλικία τους.

- Έχει τα απαραίτητα εποπτικά στοιχεία που διευκολύνουν τη μαθησιακή διαδικασία για τα παιδιά - δέκτες.

- Και ως σύνολο είναι σύμμετρο το βιβλίο προς τον πραγματικό σχολικό χρόνο (ένα σχετικό άρθρο για την έννοια της διδαξιμότητας έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό «Νέα Παιδεία» τ. 89).

[2] Θυμάμαι από τη θητεία μου (και διδασκαλία στην Α΄ Γυμνασίου με ζήλο και προσδοκίες, όπως δικαιούνται να έχουν ζήλο οι σημερινοί συγγραφείς):

Δίδασκα τη Δευτέρα πρωί στα Αρχαία: «προ τριών ετών....».

Δίδασκα την Τρίτη πρωί στα Νέα Ελληνικά : «πριν από τρία χρόνια...».

Δυο καλοί μαθητές έγραψαν στην Έκθεσή τους την Τετάρτη: «προ τρία έτη»...ο ένας, «προ τρία χρόνια» ο άλλος (λάθος στην αρχαία, λάθος και στη νέα γλώσσα). Ποιος φταίει για το λάθος των παιδιών; Πολλά χρόνια αργότερα, επισκοπώντας εγώ πολλές άγονες προσπάθειες της Νεοελληνικής Εκπαιδευτικής Κοινωνίας, έγραψα με θλίψη πολλή (και για μένα ως θύμα) το κεφάλαιο: «Γοητεία της παραδοσιακής αμάθειας» (στο βιβλίο: Διδασκαλία της Αρχαίας Γραμματείας, 1982, σελ. 123 κ.π.).

[3] Ενδεικτικά θυμίζω: Α. Κ. Δημαρά, Η Μεταρρύθμιση που δεν έγινε, τ. 2^ος , σελ. 158-159, 256-57, όπου έχουν καταχωριστεί οι εντυπώσεις δυο πρυτάνεων (Ματθαιόπουλου το 1927, Φωκά, το 1963) για γλωσσικές επιδόσεις των υποψηφίων του Πανεπιστημίου τότε που διδάσκονταν τα παιδιά 7-9 ώρες την εβδομάδα Αρχαία Ελληνικά (από την α΄ ως την στ΄ τάξη Γυμνασίου).

[4] Ευχαριστώ τον κ. Φάνη Κακριδή, που μου έκανε γνωστό το σχετικό κείμενο.

[5] Για λόγους ιστορικής δικαιοσύνης οφείλουμε να θυμίσουμε: αυτή τη γλωσσική πολιτική είχαν διαμορφώσει κατά του α΄ μισό του 20ού αιώνα οι Αλ. Δελμούζος, Δημ. Γληνός, Μαν. Τριανταφυλλίδης. Την εισηγήθηκαν ως εκπαιδευτική πολιτική οι επίγονοι του Γληνού στο Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ, το Μάη του 1944.