voros

Σύγχυση γλωσσική, άγνοια εννοιολογική και ολιγωρία (;) παιδαγωγική είναι στοιχεία ευδιάκριτα σε κείμενα προγραμματικά του Υπουργείου Παιδείας για την Παιδεία.

Τέτοιες κρίσεις είναι αδιανόητες και αποκρουστικές, αν δε συνοδεύονται άμεσα από δείγματα γραπτού λόγου, που εκφράζουν σκέψεις, βούληση ενέργειες της πολιτικής ηγεσίας, σχετικές με την εκπαιδευτική πολιτική και βεβαιωτικές του παραπάνω ισχυρισμού. Αναζητώντας, λοιπόν, το σκεπτικό τέτοιων αποφάσεων πρόσφατων έλαβα δυο Δελτία Τύπου του Υπουργείου Παιδείας (της 1-6-2005 και της 3-6-2005). Πριν αντιγράψω ενδιαφέρουσες παραγράφους τους, σημειώνω ότι τα κείμενα αυτά (δελτία τύπου), κείμενα επικοινωνίας του Υπουργείου με τους πολίτες και μάλιστα για πολύ σοβαρά θέματα, φρόνιμο είναι να θεωρηθούν αποτέλεσμα:

΄Αρα, πρόκειται για κείμενα ειδικά φροντισμένα!

Αντιγράφω, λοιπόν, από το δεύτερο Δελτίο Τύπου (3-6-2005):

«για την Κυβέρνηση η Παιδεία και ο Πολιτισμός αποτελούν τις βασικές προτεραιότητες ...». Αναρωτήθηκα ως αναγνώστης: Είναι παράλληλες οι έννοιες Παιδεία και Πολιτισμός ή η πρώτη είναι έννοια υπάλληλη της δεύτερης (σύμφωνα με τη Λογική) και άρα η χρήση του προσθετικού συνδέσμου «και» αποτελεί λογικό ατόπημα; Η Παιδεία των ανθρώπων και η στενότερη έννοια του θεσμού της Εκπαίδευσης είναι μέρος και έκφραση της πολύ ευρύτερης έννοιας του Πολιτισμού. Οι ειδικοί ερευνητές της έννοιας Πολιτισμός και οι συγγραφείς Ιστορίας Πολιτισμού προσγράφουν στο πλάτος του κατά σειρά: την οικονομική δραστηριότητα (πρώτη ανάγκη), την αντίστοιχη κοινωνική δομή, την πολιτική δράση, την πνευματική / καλλιτεχνική δημιουργία (Μεταφυσική απορία - Τέχνες - Γράμματα -Επιστήμες- Αξιολογία - Τεχνολογία) και τους θεσμούς μετάδοσης αυτών από γενιά σε γενιά (Εκπαίδευση). Κλείνουν τον κύκλο πολιτισμός με τους τρόπους ψυχαγωγίας, που επινοούν οι άνθρωποι όλων των κοινωνιών για την καθημερινή ζωή τους. Νομίζω, με ευλάβεια για όποιους έχουν άλλη γνώμη, ότι η φράση που προκάλεσε την αντίρρησή μας μπορεί να είναι: «Η Παιδεία και γενικότερα ο Πολιτισμός», όπου άμεσα νοούνται τουλάχιστον Τέχνες, Γράμματα, Επιστήμες, Αξιολογία, Τεχνολογία και οι θεσμοί ανάπτυξης και μετάδοσής τους.

Για λόγους διευκόλυνσης του αναγνώστη θεωρώ σκόπιμο να αντιγράψω από δυο ευυπόληπτα Λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας σύντομους ορισμούς της βασικής λέξης που μας απασχολεί εδώ (πολιτισμός).

Ι.«Το σύνολο των υλικών και πνευματικών επιτευγμάτων (ενός) κοινωνικού συνόλου ... προϊόντων της δράσης ενός συνόλου ανθρώπων (κοινωνικού, εθνικού, θρησκευτικού κ.λπ.)...και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του, όπως εκφράζεται μέσα από αυτά...». Και

ΙΙ.«Το σύνολο των υλικών, πνευματικών, τεχνικών επιτευγμάτων και επιδόσεων, που είναι αποτέλεσμα των δημιουργικών δυνάμεων και των ικανοτήτων του ανθρώπου και που εκφράζεται ιστορικά στους τύπους και στις μορφές οργάνωσης και δράσης της κοινωνίας, καθώς και στη δημιουργία (υλικών και πνευματικών) αξιών».[1]

Αντιγράφω τώρα από το πρώτο δελτίο τύπου (της 1-6-2005): «Η δομή και το ύφος του Αρχαίου Ελληνικού Λόγου εμπλουτίζουν το γλωσσικό οπλοστάσιο των μαθητών, όταν διδαχτούν με δημιουργικό τρόπο και ανανεωμένη μέθοδο ... ».

Είναι, νομίζω, προφανές ότι ο «συντάκτης» του Δελτίου Τύπου και όλοι οι παράλληλα με αυτόν (υπέρμαχοι, εισηγητές της ίδιας άποψης, σύμβουλοι, εγγράμματοι και αξιωματούχοι υψηλού επιπέδου) συνεργάτες για το κείμενο αυτό έχουν αποδεχτεί ότι την ώρα τούτη δεν έχουμε δημιουργικό τρόπο διδασκαλίας και επιπλέον χρειαζόμαστε ανανεωμένη μέθοδο.

Και υποτίθεται ότι έχουν επεξεργαστεί αυτοί δημιουργικό τρόπο διδασκαλίας και ανανεωμένη μέθοδο.

Επίσης, έχουν προαποδεχτεί ότι «η δομή και το ύφος του αρχαίου λόγου ... εμπλουτίζουν το γλωσσικό οπλοστάσιο των (σημερινών) μαθητών».

Ερωτήματα κοινού αναγνώστη, εκπαιδευτικού:

Από ποια έρευνα πείστηκαν γι' αυτό το τελευταίο[2];

Και, πριν εισηγηθούν νέα εκπαιδευτική πολιτική (πρόσθετες ώρες αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο Γυμνάσιο - Λύκειο),

- δοκίμασαν αυτοί το «δημιουργικό τρόπο διδασκαλίας» και την «ανανεωμένη μέθοδο» που υπαινίσσονται;

- έδωσαν κατάφαση στον εαυτό τους ότι είναι πρόθυμοι να διδάξουν οι ίδιοι αυτά που εισηγήθηκαν σε κάποιο κοινό δημόσιο Γυμνάσιο, κάποιο διάστημα, αρκετό για να βεβαιωθούν με την πράξη της προσωπικής διδασκαλίας ότι είναι παιδαγωγικά σωστά αυτά που εισηγήθηκαν;

- νιώθουν ότι είναι «αρμόδιοι» να αναλαμβάνουν τέτοια ευθύνη έχοντας ανάλογη ειδικότητα και εμπειρία[3] από την οικεία σχολική αίθουσα; Γιατί χωρίς κάποια από αυτές τις προϋποθέσεις μπορεί και η πιο αγαθή πρόθεση να οδηγήσει σε συμβουλή απρόσφορη έως βλαπτική, για τα παιδιά.

Από το ίδιο δελτίο τύπου (της 1-6-2005) αντιγράφω και τούτη την παράγραφο: «Εισάγεται η διδασκαλία του Επιταφίου (για όλες και όλους στην Γ΄ τάξη του Λυκείου) ως προτύπου κειμένου για την προαγωγή του Δημοκρατικού Φρονήματος των μαθητών μας».

Ο χαρακτηρισμός του κειμένου (ως προτύπου) φαίνεται να παραπέμπει σε αισθητική αποτίμηση (της μορφής του λόγου)∙ η αιτιολόγηση που ακολουθεί («για την προαγωγή του δημοκρατικού φρονήματος») αναφέρεται στο περιεχόμενο. Τι από τα δυο διέκρινε ο «συντάκτης» του Δελτίου Τύπου; Εικάζω ότι στη σκέψη του υπήρχε μόνο το δεύτερο ως επιχείρημα μιας επιδίωξης[4] . Αλλά στην περίπτωση αυτή:

Αποφαίνεται ότι το δημοκρατικό φρόνημα των μαθητριών- μαθητών είναι ή μένει σε χαμηλό επίπεδο χωρίς αυτό το δυναμωτικό και δε φαίνεται να έχει στοχαστεί ότι το δημοκρατικό φρόνημα δεν είναι ζήτημα θεωρητικό, αποτέλεσμα φρονηματιστικού μαθήματος, αλλά φρόνηση που αναπτύσσεται μέσα στον πραγματικό πολιτικό βίο, όπου ο άνθρωπος:

Έτσι βιώνει το νόημα της Δημοκρατίας και διαμορφώνει δημοκρατική φρόνηση[6] (φρόνημα).

Το κυριότερο όμως που φαίνεται ότι δεν πρόσεξαν ο «συντάκτης» (και όσοι συντάχτηκαν με το κείμενο - Δελτίο Τύπου της 1-6-2005- που ετοίμασε ή εισηγήθηκε και έδωσαν τη συναίνεσή τους) είναι το περιεχόμενο του Επιτάφιου:

Υπέροχος Ύμνος για τους πρώτους νεκρούς του πολέμου, που η αρετή τους προβάλλεται δίκαια ως πρότυπο για μίμηση, μάλιστα σε ώρα κινδύνου για την αθηναϊκή κοινωνία.

Υπέροχος ύμνος για τη Δημοκρατία τότε, που το ακροατήριο γνώριζε και τα αγαθά της και τα αμαρτήματά της (όχι λίγα και όχι μικρά).

Υπέροχος λόγος πολιτικός, για να τονωθεί το ηθικό ενός ακροατηρίου, που πρώτη φορά ένιωθε ασφυξία από την πολιορκητική παρουσία αντιπάλων έξω από τα τείχη της πόλης. Αλλά ταυτόχρονα το ακροατήριο εκείνο θυμόταν λίγο πολύ και βίωνε ότι:

Ίσως κάποιοι αναρωτιούνται κατά πόσο οι παραπάνω επισημάνσεις είναι αναγκαίες κατά τη διδασκαλία του Επιτάφιου, για τον οποίο εμείς συνηθίσαμε να αποδεχόμαστε το χαρακτηρισμό «πρότυπο» και «Ύμνος Δημοκρατίας» και να ασχολούμαστε μόνο με τη «δομή και το ύφος» ( όπως και ο «συντάκτης» του Δελτίου Τύπου), παραβλέποντας το περιεχόμενο, που αποκαλύπτεται με την ιστορική ανάλυση. Γνωρίζω ότι μας φαίνεται οδυνηρή η αποκάλυψη της πραγματικότητας, αλλά έτσι αποκαλύπτουμε το έλλειμμα παιδείας που φέρουμε και μεταφέρουμε. Κι αν μπούμε στον πειρασμό της παρασιώπησης στοιχείων της ιστορικής ανάλυσης, τότε συνειδητά τραυματίζουμε το επιστημονικό ήθος και το παιδαγωγικό χρέος, που μας επιβάλλουν ένα κύριο και πρώτιστο στόχο: την αναζήτηση της αλήθειας κατά την ανάλυση του κειμένου. Κι αν εμείς υποταχτούμε στον πειρασμό, θα μας θυμίσουν τα παιδιά την παράλειψή μας, γιατί το σημερινό μαθητικό ακροατήριο έχει περισσότερη πληροφόρηση από όση είχαμε μεις στα νιάτα μας[15].

Στοχάστηκαν κάτι από αυτά ο «συντάκτης» του Δελτίου Τύπου της 6-1-2005 και όλοι οι σύμπλεοντες στην πρύμνη, στην πλώρη και στο οιακιστήριο (το χώρο όπου ο μηχανισμός πλοήγησης και ο τιμονιέρης) του εκπαιδευτικού σκάφους; Φοβάμαι πως όχι. Και προχώρησαν σε απόφαση, κατά τη γνώμη μου, ολισθηρή γι' αυτούς, δυσφημιστική για την περισπούδαστη αρχαία ελληνική γραμματεία και, το χειρότερο, παιδαγωγικά βλαπτική για τα παιδιά του Γυμνασίου - Λυκείου.

Υπάρχουν και άλλες πτυχές του ατοπήματος της ηγεσίας του Υπουργείου Παιδείας, ίσως λ.χ. η σχεδόν γενίκευση της 7^ης διδακτικής ώρας, εξόχως «αποδοτικής» για οποιαδήποτε διδασκαλία, με «ιδέες (φύσει ή θέσει) αδρανείς, που αδρανοποιούν τη σκέψη των παιδιών, ίσως και των δασκάλων τους»[16]. Θα επανέλθουμε.

Για την ώρα κλείνουμε αντιγράφοντας δυο ορισμούς από τα λεξικά μας για τον όρο προαίρεση που αφήσαμε σε εκκρεμότητα πιο μπροστά, όπου ο λόγος ήταν για το δημοκρατικό πολίτη, που κάθε στιγμή της δημοκρατικής ύπαρξής του προ-αιρείται (με ευθύνη του διαλέγει κάποια πορεία ως προτιμότερη, δημοκρατικά αξιότερη από άλλη).

Στο ένα Λεξικό (το πιο φημισμένο, νομίζω) αρχίζουν έτσι τον ορισμό:

«Προαίρεση: η πρόθεση για κάτι....(τίποτε από τον αριστοτελικό ορισμό, τον κατά κυριολεξία: «προ ετέρου αίρεσις». Στο άλλο Λεξικό (πιο ακαδημαϊκό, νομίζω) γράφουν οι συντάκτες: «Προαίρεση: ενδόμυχη ψυχική τάση, προδιάθεση, πρόθεση, που οδηγεί σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις προτιμήσεων και επιλογών»[17],άρα αποφάσεων με συνειδητότητα και ευθύνη.

Ποια, άραγε, έννοια προαίρεσης βιώνουν οι συντάκτες του Δελτίου Τύπου; Πόσο συνειδητά και υπεύθυνα από σκοπιά κοινωνική και παιδαγωγική;

[1] Ποια είναι τα δυο Λεξικά; Για την ώρα νομίζω χρήσιμη την προσεκτική ανάγνωση των δυο ορισμών, χωρίς επηρεασμό της σκέψης μας από την πατρότητα.

[2] Για διευκόλυνση τούς θυμίζω απόψεις κάποιων γνωστών μελετητών κλασικής φιλολογίας, που εκφράστηκαν με ενυπόγραφα άρθρα: ότι είναι αρνητικό το παιδαγωγικό αποτέλεσμα από τη διδασκαλία αρχαίων κειμένων από το πρωτότυπο για τα παιδιά του Γυμνασίου. Δυο σχετικά άρθρα του Φάνη Ι. Κακριδή έχουν δημοσιευτεί∙ στο περιοδικό «Κράμα» (της εφημερίδας « Έθνος»), τεύχος Σεπτ. 2004, στο περιοδικό «Αντιτετράδια Εκπαίδευσης», τεύχος του καλοκαιριού 2005. Του Δημ. Μαρωνίτη δυο άρθρα δημοσιεύτηκαν στο «Βήμα της Κυριακής», 14 και 21 Νοέμβρη του 2004 (και άλλα άρθρα αργότερα, ως τον Ιούνιο 2005).

[3] Προσωπικά , με πολύ σεβασμό, σημειώνω ως ανάγκη να δουν τον ορισμό της λέξης «αρμόδιος» στα δυο λεξικά που προμνημόνευσα, με την ίδια σειρά. Δυο κόσμοι διαφορετικοί για το νόημα της αρμοδιότητας.

[4] Λογικά δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ότι ο λαμπρός Επιτάφιος λειτούργησε υποσυνείδητα στη σκέψη του «συντάκτη» του δ.τ. ως επιχείρημα ισχυρό και ακαταμάχητο για την επαναφορά των Αρχαίων Ελληνικών στο Πρόγραμμα της Γ΄ Λυκείου, όπως το 1992 οι Παλαιότερες Μορφές της Γλώσσας μας για επαναφορά Αρχαίων Ελληνικών στα ανήλικα του Γυμνασίου. (Σήμερα τα αντίστοιχα βιβλία έχουν τίτλο: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα, για την Α, Β΄και Γ΄ Γυμνασίου). Και με πρόσθετη ώρα, που προτάθηκε βιαστικά με το Δελτίο Τύπου της 1-11-2004,ολοκληρώθηκε το σχήμα επαναφοράς Αρχαίας Ελληνικής Γραμματικής, για να μάθουν τα παιδιά Νέα Ελληνικά!...) Είναι μια Φιλοσοφία Παιδείας. Αλλά δε συζητήθηκε στο «Διάλογο που δεν έγινε»!!! Σε μας, μοιραία, θυμίζει συνειρμικά τον Αντώνιο Φατσέα, που έκρινε την εκπαιδευτική πολιτική ως προς τη γλώσσα το 1856 (Α. Δημαρά, Η Μεταρρύθμιση που δεν έγινε, Α΄, 141).

[5] Δείτε την τελευταία παράγραφο τούτου του άρθρου.

[6] «Έστι δε φρόνησις τα τρία ταύτα: βουλεύεσθαι καλώς, λέγειν αναμαρτήτως, πράττειν α δει» (Δημόκριτος, απόσπ. 2).

[7] Ι.Ε.Ε. (Εκδοτικής Αθηνών, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους), τ. Γ1 , σελ. 86.

[8] Ο.π. σελ. 20-23. (Σκόπιμα προτιμώ τις παραπομπές στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, γιατί υπάρχει στις πιο πολλές σχολικές βιβλιοθήκες και οι σχετικές αναλύσεις έχουν γραφεί από πολύ ειδικούς ερευνητές: Αθηνά Καλογεροπούλου και Αλεξ. Δεσποτόπουλο).

[9] Ο.π. σελ. 28.

[10] Ο.π. σελ. 37-38.

[11] Ο.π. σελ. 102.

[12] Ο.π. σελ. 106-107.

[13] Πολύ συστηματικά και με ευπρέπεια λόγου αυτά τα έχει αναλύσει η Jacqueline de Romilly στο: Ο Θουκυδίδης και ο Αθηναϊκός Ιμπεριαλισμός , μετ. Λύντιας Στεφάνου, εκδ. «Παπαδήμας», σελ. 155-160.

[14] Αρχίζοντας από τη Σκύρο (ο.π. σελ. 107) και σταδιακά η Συμμαχία εξελίχτηκε σε Ηγεμονία της «Δημοκρατικής Αθήνας επί των Συμμάχων» (ο.π. σελ 107-112)!

[15] Θυμίζω με την ευκαιρία ότι ένας σεβαστός εκπρόσωπος της σοβαρής μελέτης της Αρχαίας Γραμματείας και μεταφραστής του Επιτάφιου, ο Ιωάννης Θ. Κακριδής, πρόσθεσε και τούτη την υπόμνηση - υπόδειξη για σοβαρούς μελετητές: «Μπροστά στην καταστραμμένη πόλη του 404 π.Χ. ο ιστορικός συγκεντρώνει τη σκέψη του στο μεγαλείο της παλιάς Αθήνας, τότε που κυβερνούσε ο Περικλής. Δίχως ψεγάδια δεν ήταν ούτε εκείνη βέβαια∙ δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε από το έργο του ίδιου του Θουκυδίδη μερικά ιστορικά μέρη». (Το απόσπασμα είναι αντιγραφή από το βιβλίο:Ι. Θ. Κακριδή: Περικλέους Επιτάφιος, κείμενο - Μετάφραση - Σχόλια - Επιλεγόμενα, Δ΄ Έκδοση, Αθήνα 1959, σελ. 64. Και η παραπομπή στο Θουκυδίδη αναφέρεται στο Α΄ βιβλίο της Ξυγγραφής.

Εμείς για διευκόλυνση του αναγνώστη θυμίζουμε:

.α΄. Ι.Θ.Κακριδή, «Θουκυδίδης ο Αθηναίος ξενέγραψε...» («Νέα Εστία», τ. 33).

.β΄. Jacqueline de Romilly, Ο Θουκυδίδης και ο Αθηναϊκός Ιμπεριαλισμός, μετ. Λύντιας Στεφάνου, εκδ. «Παπαδήμας», κεφ. «Περικλής», σελ. 155-214 (πολύ χαρακτηριστική η υποσ. 1 (στη σελ. 155).

.γ΄. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (της «Εκδοτικής Αθηνών») τ. Γ1, σελ. όσες περιλάβαμε στις σημ. 7-12

[16] Αναλυτικά στοιχεία γι' αυτές στο Διαδίκτυο: www.voros.gr Ιδέες Αδρανείς...., α΄, β΄, γ΄, μέρος.

[17] Αναρωτιέστε ίσως ποια Λεξικά αντιγράφω. Προσημείωσα ότι δεν μας απασχολούν τα ονόματα, αλλά οι ορισμοί εννοιών. Αρχαία Ελληνική Γραμματεία σπούδασαν, νομίζω, όλοι οι συνεργάτες και των δυο Λεξικών. Τι πετυχαίνουν στον ορισμό όρων της Νεοελλην. Γλώσσας μπορείτε να το κρίνετε σεις. Από την πλευρά μου σημειώνω τούτο μόνο: η ενασχόληση με την αρχαία Γραμματική δε φαίνεται να συνεπάγεται κατ' ανάγκη γνώση βαθιά της Νεοελληνικής Γλώσσας, ούτε αποτελεί προϋπόθεση τέτοιας γνώσης, ώστε να δεχόμαστε ως γιατρικό την αύξηση των ωρών διδασκαλίας αρχαίας γραμματικής.