voros

Α΄. Για την Εκπαίδευση είναι αυτονόητη επιδίωξη η καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας των παιδιών. Όταν αυτός ο στόχος γίνεται «σύνθημα» μιας εκπαιδευτικής πολιτικής[1], τότε το αυτονόητο γίνεται και αυτοδέσμευση. Και περιμένει κανείς οι υπεύθυνοι εισηγητές και εκφραστές αυτής της πολιτικής να φροντίζουν με αίσθημα ευθύνης και σοβαρότητας να προτάσσουν σε όλα τα βήματά τους κάποια διασάφηση των βασικών εννοιών, που οι ίδιοι έχουν επιλέξει για να κοσμήσουν το πρόγραμμά τους.

Για την περίπτωση την τωρινή είναι αντικειμενικά και υποκειμενικά αναγκαία η αποσαφήνιση:

- Τι σημαίνει κριτική ικανότητα κα πώς επιδιώκεται η ανάπτυξή της διαμέσου του

Στο ενημερωτικό σεμινάριο που οργάνωσαν ειδικά για τους εκπαιδευτικούς του Λυκείου, που θα επωμιστούν αυτό το λεπτό έργο (καλλιέργειας της κριτικής ικανότητας) καμιά σχετική εισήγηση από κάποιο ειδικό. Στο φυλλάδιο για την Αξιολόγηση (Γενικές Οδηγίες και στοιχεία μεθοδολογίας) ούτε λέξη για το τι σημαίνει κρίση, κριτική ικανότητα, καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας. Σε μια παράγραφο για την «Ερώτηση Κρίσης» (σελ. 37) διαβάζουμε τούτη την περίεργη αποστροφή: «Οι ερωτήσεις κρίσης δεν αποτελούν κάποιο ιδιαίτερο είδος ερωτήσεων»...Μα τότε γιατί τόσος λόγος;

Και το ακόμη πιο παράξενο είναι ότι δεν εγγράφουν κανένα σχετικό λήμμα (βιβλίο ή άρθρο) ενώ έχουν σημειώσει (στη σελ. 37) ότι «τα τελευταία χρόνια γίνεται πολλή συζήτηση στη χώρα μας για την ανάγκη να τίθενται...ερωτήσεις κρίσης»! Μα, ποιοι έκαναν τη συζήτηση, τι αποφάνθηκαν ή τι προτείνουν;

Κι αν δε δώσουν κάποιο σαφή ορισμό, τότε με ποιο κριτήριο προτείνουν δείγματα ερωτήσεων κρίσης[2];

Γ΄. Από αίσθηση ευθύνης απέναντι σε δεκάδες χιλιάδες συναδέλφους και σε εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά όφειλαν να ανοίξουν κάποια βασικά βοηθήματα για να μεταφέρουν επιστημονική πληροφόρηση για την πρόταση κρίσης. Όλα τα εγχειρίδια Λογικής περιέχουν σχετικές πληροφορίες. Κρίση είναι η απόφανση του νου για κάποια πραγματικότητα ή κατάσταση ή εξέλιξη ή σχέση. Λογουχάρη:

-Έβρεχε χτες ραγδαία (αποφαίνεται ο νους ότι ο ρυθμός ή η ένταση της βροχής επιβάλλει την επιλογή τέτοιου επιρρήματος).

-Η κλεψύδρα επινοήθηκε κατά τους αρχαίους χρόνους για λόγους χρονομέτρησης στα δικαστήρια ή στην Εκκλησία του Δήμου.

-Η υπολειτουργία του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος οδηγεί ή εξωθεί προς το ιδιωτικό σχολείο ή προς μετανάστευση.

-Ο Εμφύλιος (1946-49) υπήρξε συμφορά για την κοινωνία μας και η εκδικητική μανία του Κράτους ακόμη μεγαλύτερη συμφορά κλπ. κλπ.

Η απόφανση είναι αντίστοιχα: μία περιγραφή, μία ερμηνεία, μία σχέση αιτιακή, υπαγωγή μιας έννοιας σε άλλη γενικότερη, είναι αξιολογική τοποθέτηση. Και σε όλες τις περιπτώσεις (εκτός της τελευταίας) η κρίση / απόφανση υπόκειται σε επαλήθευση ή διάψευση.[3]

Δ΄. για να προσεγγίσει κανείς λειτουργικά την κριτική δραστηριότητα του νου, όπως αυτή εκφράζεται στη γλώσσα, αρκεί να μελετήσει κάποια συγκεκριμένα δείγματα γραπτού λόγου, όπου χρησιμοποιείται το ρήμα κρίνω από δόκιμους χρήστες της γλώσσας. Θυμίζω ενδεικτικά:

«Υπό αφαυρότητος των αισθήσεων ου δυνατοί εσμέν κρίνειν το αληθές (η ανεπάρκεια ή αδυναμία των αισθήσεων δε μας επιτρέπει να διακρίνουμε την αλήθεια στα πράγματα). (Αναξαγόρας).

Ο Περικλής αφού επαίνεσε το έργο των πρώτων νεκρών του πολέμου πρόσθεσε: ους νυν υμείς ζηλώσαντες και το εύδαιμον ελεύθερον το δε ελεύθερον εύψυχον κρίναντες ου περιοράτε τους πολεμικούς κινδύνους. (Επειδή, λοιπόν, έχετε επαινέσει αυτούς, τους πρώτους νεκρούς, και έχετε κρίνει (αποδεχτεί) ότι η ευδαιμονία των ανθρώπων προϋποθέτει την ελευθερία και η ελευθερία προϋποθέτει ευψυχία, γι' αυτό θαρραλέα αντιμετωπίζετε τους πολεμικούς κινδύνους)[4].

Αναρωτιέμαι : αφού έχουμε τόσο πλούσιο πεδίο σπουδής της κριτικής δύναμης του νου, γιατί ακολουθούμε τόσο φτωχούς δρόμους ενημέρωσης, με τόση σκολιότητα και χωρίς βιβλιογραφία, ενώ πάμε να ενημερώσουμε εκπαιδευτικούς για το Λύκειο;

[1] Θυμίζω ότι αυτή κυρίως η διακήρυξη προβλήθηκε όταν ο υπουργός Παιδείας παρουσίασε τα νέα εκπαιδευτικά μέτρα (1-8-97): Εκπαίδευση 2000.

[2] Είναι αίτημα του επιστημονικού λόγου να διατυπώνουμε με σαφήνεια το κριτήριο, για να μπορεί ο δέκτης να κρίνει ποιες είναι οι ερωτήσεις που κινητοποιούν την κρίση.

[3] Ευτυχώς υπάρχει βιβλιογραφία: Θεόφιλου Βορέα, Λογική, Ε. Π. Παπανούτσου, Λογική , Β.Ν.Τατάκη Λογική (και όλα έχουν το κεφάλαιο για την Κρίση). Φ.Κ.Βώρου, Φιλοσοφία της Εκπαίδευσης, όπου ειδικό κεφάλαια για την «Πρόταση Κρίσης» και την «Κριτική Ικανότητα» (σελ. 91-96, 127-142).Επίσης, Τρόποι Σπουδής και Διδασκαλίας της Ιστορίας, όπου κεφάλαιο: «Τι σημαίνει ερώτηση κρίσης στην Ιστορία».

[4]Θουκυδίδης, Ξυγγραφή, βιβλίο ΙΙ παρ. 34-46, όπου ο γνωστός Περικλέους Επιτάφιος, λόγος επικήδειος για τους πρώτους νεκρούς του Πελοποννησιακού Πολέμου.