Αυτοί που προετοίμασαν και ξεκίνησαν

την Επανάσταση του 1821

                                                                    του Φ. Κ.Βώρου

 [Το άρθρο αυτό  πρωτοδημοσιεύτηκε στο 5^ο τεύχος το περιοδικού  τα Εκπαιδευτικά, σελ. 32- 51]

1.Προοίμιο.

 Είναι βαθιά πεποίθησή μου (γνώμη διαμορφωμένη ύστερα από πολλά χρόνια μελέτης) ότι σε κάθε ευκαιρία που κάνουμε αναδρομές στην ιστορία δε χρειάζονται  μεγαλοστομίες και επίθετα πολλά, αρμόζουν πιο πολύ τα συγκεκριμένα ουσιαστικά, οι πράξεις, τα γεγονότα٠ αυτά εκφράζουν την ανθρώπινη συλλογική δράση, την ιστορία. Για τους λόγους αυτούς προκρίνω και με τούτη την ευκαιρία την παρουσίαση ενός συγκεκριμένου ιστορικού θέματος: της Φιλικής Εταιρείας[1], που προετοίμασε οργανωτικά και εν μέρει ιδεολογικά την Επανάσταση του '21. Η επιλογή βέβαια αυτού του θέματος δεν είναι τυχαία. Η Φιλική καταδιώχτηκε, από τότε, από δικούς μας και ξένους, οι δημιουργοί της παραμερίστηκαν, το έργο της για πολλά χρόνια αγνοήθηκε. Ελπίζω να φανούν παρακάτω οι λόγοι.

2. Ευνοϊκές για τον Ελληνισμό συγκυρίες (κατά το διάστημα 1750-1821)

          Ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός[2] επηρέαζε τους  Έλληνες από πολλούς δρόμους και με πολλούς τρόπους[3]. Εδώ επισημαίνουμε μια μόνο επίδραση: τότε τονώθηκε για τους Έλληνες η προσδοκία ότι η «παιδεία θα φέρει ελευθερία» και εντάθηκαν οι προσπάθειες για τη δημιουργία σχολείων. Και παράλληλα - κυρίως στο διάστημα 1790-1821 - διευκρινίστηκαν οι ιδεολογικές διαφορές που χώριζαν τις προοδευτικές δυνάμεις της ελληνικής κοινωνίας (εμπόρους, ναυτικούς, πολλούς διανοούμενους) από τις συντηρητικές και αντιδραστικές (κοτζαμπάσηδες, ανώτερο κλήρο, πατριαρχείο, πολλούς φαναριώτες).[4]

          Όμως πριν από το γεγονός του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και  εν μέρει ως προϋπόθεσή του οφείλουμε να επισημάνουμε κάποιες άλλες ευνοϊκές συγκυρίες. Συγκεκριμένα:

          Όταν τέλειωσε ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1768- 1774, στις συνθήκες που τον σφράγισαν (Κιουτσούκ Καϊναρτζή, 1774, Εμπορική Σύμβαση  Κωνσταντινούπολης, 1779) η νικήτρια πλευρά φρόντισε να περιλάβει ρήτρες ευεργετικές για τους Έλληνες (και φυσικά για τα συμφέροντά της): ότι μπορούσαν οι έλληνες ναυτικοί , με ρωσική σημαία στα πλοία τους, να πλέουν ελεύθεροι στις  οθωμανικές θάλασσες. Αυτή η ρύθμιση συντέλεσε πολύ στην ανάπτυξη του ελληνικού εμπορικού στόλου και στη συγκέντρωση πλούτου.

          Λίγα χρόνια αργότερα η κήρυξη της Γαλλικής Επανάστασης, που όσον αφορά τις εξωτερικές σχέσεις της εξελίχτηκε σε θανάσιμο αγγλογαλλικό  ανταγωνισμό, άνοιξε μια 25/χρονη περίοδο εξαιρετικής εύνοιας  για τους Έλληνες εμπόρους και ναυτικούς. Από την Οδησσό ως το Γιβραλτάρ μπορούσαν να κάνουν χρυσές δουλειές, εμπόριο και λαθρεμπόριο.

3. Ευνοϊκές επιπτώσεις για τους  εθνικούς - ιδεολογικούς προσανατολισμούς των Ελλήνων.

          Η οικονομική ακμή και οι παιδευτικές -  ιδεολογικές ζυμώσεις που συντελούνταν με γοργό ρυθμό τις τελευταίες δεκαετίες πριν από το 1821 ήταν εύλογο να επηρεάζουν και το φιλελεύθερο και εθνικό φρόνημα των Ελλήνων. Την πτώση της Πόλης (1453) την είχαν αντιμετωπίσει μοιρολατρικά : «πάλι με χρόνους με καιρούς  πάλι δικά μας θα 'ναι». Αργότερα στήριξαν τις ελπίδες  της απελευθέρωσης τους στους ξένους:   στους Βενετούς, στους Γάλλους, στους Ρώσους. Τις τελευταίες όμως δεκαετίες αποκτούσαν αυτοπεποίθηση. Το εγχείρημα του Ρήγα (1797) και η σύνθεση της Νομαρχίας (1806)[5] θεμελιώνονται πάνω σε άλλη βάση: Μπορούμε εμείς οι Έλληνες  (και γενικότερα οι Βαλκάνιοι) να οργανωθούμε και να διώξουμε τον κατακτητή. Η  αυτοπεποίθηση[6] αυτή δεν ήταν αβάσιμη٠ χρειαζόταν όμως και οργάνωση για να εξελιχτεί  σε επιτυχή αποφασιστικότητα και να γίνει επιτυχημένη πράξη. Αυτό το βήμα  θα το κάνει η Φιλική Εταιρεία (1814-21). Η σύστασή της (1814), η οργάνωσή της, τα σχέδιά της, όλη η ύπαρξη και η δράση της συνοψίζονται  σε λίγες φράσεις: εμπιστοσύνη στον Ελληνισμό για αυτοδύναμη απελευθέρωση ύστερα από οργανωμένη ιδεολογική και στρατιωτική προετοιμασία και σύμπραξη προς τους γείτονες βαλκανικούς λαούς, με επιδίωξη τη δημιουργία ανεξάρτητης δημοκρατικής κοινωνίας. Όσο για την εξωτερική πολιτική της Φιλικής Εταιρείας  νομίζω ότι αυτή συνοψίζεται επιγραμματικά σε μια παράγραφο εγκύκλιας επιστολής - προκήρυξης που έστειλε ο επίτροπος της Αρχής  - αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας- το 1820 προς τους αρχιερείς  και  προύχοντες τους «απανταχού εις τας νήσους του Αρχιπελάγους διατρίβοντας»:

          «Όταν μόνοι μας αποσείσωμεν τον ζυγόν της τυραννίας, τότε της Ευρώπης η πολιτική θέλει βιάσει όλας τας ισχυράς δυνάμεις να κλείσουν με ημάς συμμαχίας και επιμαχίας αδιαλύτους» (από το βιβλίο του Δ. Φωτιάδη, Η Επανάσταση του 1821, τομ. 1, σ. 360).

Ας επιστρέψουμε στο «ιστορικό» της Φιλικής.

4. Ίδρυση και οργάνωση διάφορων προδρομικών εταιρειών και της Φιλικής

.α΄. Οι άλλες εταιρείες (πλην της Φιλικής)

          Το  «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο» ιδρύθηκε στο Παρίσι το 1809 , τότε που οι γαλλικές στρατιές άπλωναν τη γαλλική επιρροή στην Ευρώπη. Σκοπός της εταιρείας αυτής ήταν: «ο προσηλυτισμός υπέρ της ελευθερίας της πατρίδος». Τα μέλη ορκίζονταν ότι θα διαφυλάξουν «ευλαβώς τον μυστηριώδη σκοπόν της εταιρείας». Έπαιρναν  ένα διακριτικό της ιδιότητάς τους: δαχτυλίδι με εσωτερική επιγραφή: Φ.Ε.Δ.Α (φιλίας ελληνικής  δεσμός άλυτος). Πρωτοστάτησε  στην κίνηση αυτή ο  Γρηγόριος Ζαλίκης. Στην πενταμελή επιτροπή που σύνταξε το καταστατικό μετείχε και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, που ίσως εκεί  απόκτησε κάποια εμπειρία για την κατοπινή δράση του στη  Φ.Ε.

          Φαίνεται ότι το Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον ήταν όργανο της γαλλικής πολιτικής, αφού  επίτροπός του (δηλ. πρόεδρος) είχε ονομαστεί ο γάλλος διπλωμάτης Choiseul Gouffier. Προοιμιακά  υπογραμμίζουμε ότι το καταστατικό της Φ. Ε.  απέκλειε απόλυτα τη μύηση σ' αυτήν  οποιουδήποτε που δεν ήταν Έλληνας[7].

          Το 1813 ιδρύθηκε η Φιλόμουσος Εταιρεία που λειτούργησε με δυο παραρτήματα, ένα στην Αθήνα κάτω από αγγλική επιρροή (πρόεδρός του  έγινε το 1814 ο πολύς Guilford, ο ιδρυτής της Ιόνιας Ακαδημίας της Κέρκυρας) και άλλο στη Βιέννη κάτω από ρωσική επιρροή  και με άγρυπνη αυστριακή  αστυνομική παρακολούθηση. Και τα δυο παραρτήματα έδιναν στα μέλη τους ένα δαχτυλίδι με την παράσταση κουκουβάγιας (το παράρτημα της Αθήνας)  και του Κένταυρου Χείρωνα (το παράρτημα της Βιέννης). Σκοπός της Φιλομούσου Εταιρείας ήταν η ίδρυση Ακαδημίας Επιστημών στην Αθήνα και άλλης στις Μηλιές του Πηλίου.

          Και οι δυο αυτές εταιρείες θεωρούνται ακίνδυνες και ακούσια εξυπηρέτησαν τη Φιλική Εταιρεία, γιατί προετοίμαζαν τους  ραγιάδες για εγγραφή σε μια εταιρεία. Έτσι υπερνικήθηκαν πολλοί δισταγμοί  όταν άρχισε το άπλωμά της η Φιλική, που ήταν καθαρά συνωμοτική - επαναστατική.

          Υπήρχαν και μερικές άλλες εταιρείες  με μικρότερη ακτινοβολία, μάλλον τοπικοί σύνδεσμοι Ελλήνων στις παροικίες: η Εταιρεία των Φίλων στο Βουκουρέστι, ο Φοίνικας στη Μόσχα,  Αλέξανδρος στη Βλαχία[8], Αθηνά στο Παρίσι, η Εταιρεία των Πέντε ή Σιωπή  των πέντε Ελλήνων στη Βενετία (σύμφωνα με πληροφορίες που προέρχονται  από την αυστριακή αστυνομία της εποχής)[9].

.β΄ Η ώρα των Φιλικών

          «Απεφάσισαν οι ειρημένοι: Ν. Σκουφάς, Αθ. Τζακάλωφ, Εμμ. Ξάνθος να επιχειρηθώσι την σύστασιν τοιαύτης εταιρείας (της Φιλικής) δια να ενεργήσωσι μόνοι των ό, τι ματαίως και προ πολλού χρόνου ήλπιζον από την φιλανθρωπίαν των χριστιανών βασιλέων»[10].

          Με αυτή τη λακωνικότητα και διπλωματική καθαρότητα συντάχτηκε η γενέθλια πράξη της Φ. Ε. μια νύχτα του 1814 στην Οδησσό. Ποιος από τους τρεις είχε την  πρωτοβουλία είναι ζήτημα δευτερεύον, σημασία έχει ότι «απεφάσισαν οι ειρημένοι» και πέτυχαν, γιατί υπερνίκησαν ενδοιασμούς και εκτίμησαν σωστά τις δυνατότητες του Ελληνισμού[11].

.γ΄. Ο οργανισμός της Φιλικής Εταιρείας

          Στην αρχή οι ιδρυτές θέσπισαν 4 βαθμούς μύησης, στην πράξη όμως διαμορφώθηκαν περισσότεροι. Συγκεκριμένα:

1.     αδελφοποιητοί ή βλάμηδες (ο κατώτερος βαθμός)

2.     συστημένοι

3.     ιερείς (είχαν αρμοδιότητα να κατηχούν νέα μέλη)

4.     ποιμένες (μόνο η Αρχή της Φ.Ε.  μπορούσε να απονείμει αυτό το βαθμό σε σημαντικές προσωπικότητες)

5.     αφιερωμένοι

6.     αρχηγοί των  αφιερωμένων    (στρατιωτικοί)

 

7.     απόστολοι (ήταν ανώτατα στελέχη της Φιλικής, που σε ειδικές περιστάσεις  αναλάμβαναν εθνεγερτική αποστολή σε μεγάλες γεωγραφικές περιοχές όπου ζούσαν Έλληνες)[12] .

8.     Ανώτατη Αρχή (η αόρατη και ως το 1820 συλλογική ηγεσία)

9.     Στον Αλεξ. Υψηλάντη, όταν δέχτηκε την  αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας (1820) δόθηκε ο τίτλος του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής

Μέλη  της Ανώτατης Αρχής ονομάστηκαν οι τρεις ιδρυτές και άλλοι που μπήκαν αργότερα με σύσταση - εισήγηση των πρώτων٠ όλοι αυτοί υπόγραφαν - για λόγους μυστικότητας - χρησιμοποιώντας δυο γράμματα του αλφαβήτου ως αρχικά. Ως το 1821 ονομάστηκαν μέλη της Ανώτατης Αρχής οι παρακάτω με τα αντίστοιχα συνθηματικά:

Αθανάσιος Τσακάλωςφ Α.Β.

Νικ. Σκουφάς, Α.Γ.

Νικ. Γαλάτης[13] Α. Δ.

Αντ. Κομιζόπουλος Α. Ε.

Ανθ. Γαζής Α.Ζ.

Αθαν. Σέκερης Α.Η.

Εμμ. Ξάνθος Α. Θ.

Παν. Αναγνωστόπουλος  Α.Ι.

Παν. Σέκερης Α . Κ.

Γεώργιος Λεβέντης Α. Λ.

Γρηγ. Δικαίος Παπαφλέσσας Α. Μ. (κρυπτογρ. =Αρμόδιος)

Νικ. Πατζιμάδης Α.Ξ.

Αλεξ. Υψηλάντης Α.Ρ. (κρυπτ. = καλός)

     Όπως είναι ευνόητο, πολυάριθμα (χιλιάδες) ήταν τα μέλη των τριών πρώτων βαθμών. Για όλους γινόταν ειδική μύηση και σε όλους απαγορευόταν να ρωτήσουν  ακόμη ποια ήταν η Ανωτάτη Αρχή[14].

5. Μύηση Μελών - Σημεία Αναγνώρισης των Φιλικών

.α΄. Μύηση αδελφοποιητών

          Ο κατηχητής -ιερέας στο βαθμό - εξακρίβωνε πρώτα την ποιότητα του χαρακτήρα και την κοινωνική υπόληψη και τους οικογενειακούς δεσμούς των ατόμων που επρόκειτο να μυήσει στην Εταιρεία. Και ειδοποιούσε τα πιθανά μέλη ότι  επρόκειτο να μάθουν μυστικό μεγάλο, με κινδύνους πολλούς. Ύστερα από προσεκτική εισαγωγή ο ιερέας ζητούσε  από τον υποψήφιο να ορκιστεί και τον οδηγούσε σε πραγματικό ιερέα, σε εκκλησία. Όταν ο παπάς έκανε τη σχετική τελετουργική ετοιμασία, ο κατηχητής και ο κατηχούμενος μετακινούνταν λίγο παράμερα και ο δεύτερος έλεγε χαμηλόφωνα τρεις φορές τούτον τον όρκο:

          «Ορκίζομαι εις το όνομα της Αληθείας και της Δικαιοσύνης, ενώπιον του Υπερτάτου Όντος[15], να φυλάξω, θυσιάζων και την ιδίαν μου ζωήν, υποφέρων και τα πλέον σκληρά βάσανα, μυστικόν καθ' όλην την δύναμιν της λέξεως το μυστήριον , το οποίον θα μοι εξηγηθή και ότι θα αποκριθώ την αλήθειαν εις ό, τι ερωτηθώ».

          Ύστερα ο κατηχητής έφερνε τον κατηχούμενο σιμά στον παπά και τον ρωτούσε:

-         Αυτά που βεβαίωσες είναι αληθινά;

-         Είναι και θα είναι αληθινά. Το ορκίζομαι στο Ευαγγέλιο.

Όταν έφευγαν  από την εκκλησιά, ο κατηχητής έκανε στον κατηχούμενο διάφορες ερωτήσεις που αναφέρονταν στην ιδιωτική - επαγγελματική - οικογενειακή ζωή του, με στόχο να εξακριβώσει κατά πόσο ο κατηχούμενος ήταν ίσως από κάπου εξαρτημένος σε βαθμό που η θέλησή του να μπορεί να εκβιαστεί.  Τέλος, τον προέτρεπε: «να στοχασθεί ότι όλοι οι δεσμοί και υποχρεώσεις, όπου έχει εις τον κόσμον, είναι  πλέον ουδέν  έμπροσθεν του δεσμού της Εταιρείας». Αν ο κατηχούμενος απαντούσε ικανοποιητικά, τότε μόνο ο κατηχητής τον ονόμαζε βλάμη ή αδελφοποιητό,  μέλος της Εταιρείας που σκοπό της έχει να λευτερώσει το γένος από τη σκλαβιά. Και του φανέρωνε τα σημεία αναγνώρισης των βλάμηδων:

          «Πρώτον τίθενται αι παλάμαι η μία επάνω της άλλης οριζοντίως. Έπειτα σύρεις την μίαν προς ορθάς και χωρίζονται. Η ερώτησις είναι σιψί. Και η απόκρισις τσαρούχι. Ή (κατά τον Φιλήμονα): -Έχεις Τσιμπούκι; - Όχι, έχω  τσαρούχι.[16]

.β΄. Μύηση των Συστημένων - Σημεία  Αναγνώρισής τους

          Με περισσότερες προφυλάξεις γινόταν η μύηση Συστημένων. Αυτοί έπρεπε να είναι εγγράμματοι. Και ορκίζονταν το μεγάλο όρκο (μάλλον ένα μέρος του Μεγάλου Όρκου, που θα τον παραθέσουμε ολόκληρο παρακάτω, στη μύηση των «ιερέων»).

          Όταν η διαδικασία της μύησης τέλειωνε, ο κατηχητής έδινε στο συστημένο συστατική επιστολή γραμμένη σε φύλλο χαρτί με την ακόλουθη συμβολική παράσταση: μέσα σε δάφνινο στεφάνι σταυρό στηριγμένο πάνω σε  αναποδογυρισμένο μισοφέγγαρο. Η συστατική επιστολή έλεγε:

«Τον συμπολίτη κύριον (δείνα) εκ πατρίδος (τάδε) συνιστώ εις όλους τους φίλους μου ως καλόν και τίμιον άνθρωπον».

          Το συστατικό αυτό ήταν στοιχείο αναγνώρισης ανάμεσα στα μέλη της Εταιρείας: γι' αυτό ο κατηχητής σημείωνε στην πίσω πλευρά του χαρτιού και το μητρώνυμο του συστημένου, αλλά με το μυστικό  αλφάβητο των Φιλικών[17].

Εξωτερικά σημεία αναγνώρισης των συστημένων ήταν τα εξής:

΄Αρχιζαν με κινήσεις των χεριών: πρώτα χειραψία, έπειτα το χέρι στο αυτί και στο στόμα (σε άκουσα και σε προσέχω). Συνέχιζαν με συνθηματικά γράμματα:

Ο α΄ έλεγε: λ

Ο β΄ απαντούσε: α

Ο α΄ συνέχιζε: ν

Ο β΄ έλεγε:   τ

Ο α΄ συνέχιζε: ο

Ο β΄ τελείωνε με : ν

Δηλαδή σχημάτιζαν τη χωρίς άλλη (σε μας γνωστή) σημασία λέξη λ.α.ν.τ. ο.ν.[18]

.γ. Μύηση ιερέων - Σημεία Αναγνώρισής τους

          Οι ιερείς - κατηχητές είχαν τη διακριτική ευχέρεια να προωθούν συστημένους στο βαθμό του ιερέα. Η βαθμίδα αυτή είχε ιδιαίτερη σημασία για τη Φ.Ε., γιατί οι ιερείς μόνο γίνονταν και κατηχητές νέων μελών.

          Για  τη μύηση στο βαθμό αυτό η τελετουργία ήταν πιο σύνθετη  και μυστηριακή κάτω από το τρεμάμενο φως  κίτρινου κεριού, όπου ο κατηχητής  έλεγε:

          «Αυτό το κεράκι είναι ο μόνος μάρτυρας που η δυστυχισμένη πατρίδα μας έχει όταν τα τέκνα της δίνουν τον όρκο της ελευθερίας».

          Μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα ο κατηχητής διάβαζε και ο κατηχούμενος επαναλάμβανε τον γεμάτο με πατριωτικό παλμό μεγάλο όρκο:

            Όρκος μέγας

          Ορκίζομαι ενώπιον του αληθινού Θεού οικειοθελώς ότι θέλω είμαι πιστός  εις την Εταιρείαν κατά πάντα και δια πάντα. Δεν θέλω φανερώσει το παραμικρόν από τα σημεία ή λόγους αυτής, μήτε θέλω δώσει να καταλάβουν ποτέ ότι εγώ ηξεύρω τι περί τούτων κατ' ουδένα τρόπον, μήτε εις συγγενή μου, μήτε εις πνευματικόν μου μήτε εις φίλον μου.

          Ορκίζομαι ότι εις το εξής δεν θέλω έμβει εις καμίαν άλλην Εταιρείαν, οποία και αν είναι, μήτε εις δεσμόν υποσχετικόν, αλλά μάλιστα ό, τι δεσμόν ήθελον έχει εις τον κόσμον, έως και τον πλέον αδιάφορον ως προς την Εταιρείαν, θέλω τον νομίζει εις ουδέν.

          Ορκίζομαι ότι θέλω τρέφει εις  την καρδίαν μου αδιάλλακτον μίσος εναντίον των τυράννων της πατρίδος μου, των οπαδών και ομοφρόνων αυτοίς. Θέλω ενεργεί παντοίοις τρόποις προς βλάβην  αυτών και όταν η περίστασις μοι συγχωρέση  και τον παντελή αυτών όλεθρον.

          Ορκίζομαι ότι  ποτέ δεν θέλω μεταχειρισθή βίαν, εις το να αναγνωρισθώ με τινα συνάδελφον, αλλά θέλω προσέχει με άκραν επιμέλειαν δια να μην λανθασθώ και έτερον συμβεί εναντίον τι.

          Ορκίζομαι ότι όπου εύρω τινά συνάδελφον, θέλω τον συντρέχει και βοηθεί με όλην την δύναμιν και κατάστασίν μου, θέλω προσφέρει εις αυτόν σέβας και υπακοήν, αν είναι μεγαλύτερος εις τον βαθμόν, και αν ίσως έτυχε να είναι πρωτύτερα εχθρός μου, τόσο περισσότερον θέλω τον αγαπώ και τον συντρέχω καθ' όσον η έχθρα μου ήταν μεγαλυτέρα.

          Ορκίζομαι ότι καθώς και εγώ παρελήφθην εις την Εταιρείαν, θέλω δέχομαι αδελφούς, θέλω μεταχειρισθεί πάντα τρόπον και πάσαν βραδύτητα έως να τον γνωρίσω ότι είναι αληθώς Έλλην θερμός και υπερασπιστής της δυστυχούς ημών πατρίδος, ενάρετος και καλός άνθρωπος, άξιος να φυλάξη το μυστικόν και να κατηχήση  και άλλον.

          Ορκίζομαι ότι κατ' ουδένα τρόπον δεν θέλω ωφεληθή από τα χρήματα της Εταιρείας, αλλά θέλω τα θεωρεί ως πράγμα ιερόν και ως ενέχυρον, ανήκον εις όλον το ταλαίπωρον γένος μου,  καθώς και τα λαμβανόμενα και στελλόμενα γράμματα εσφραγισμένα.

          Ορκίζομαι ότι ποτέ δεν θέλω ερωτήσει τινά των Φιλικών δια να μάθω ποιος τον εδέχθη εις την Εταιρείαν, ούτε εγώ θέλω φανερώσει, ούτε θέλω κάμει να καταλάβει εκείνος τον παραδεξάμενόν μου, και αν ίσως γνωρίσω το σημείον εις το εφοδιαστικόν τινος, θέλω προσποιθεί ότι δεν το εγνώρισα.

          Ορκίζομαι ότι θέλω προσέχει πάντοτε εις την διαγωγήν μου να είμαι ενάρετος, θέλω είμαι ευλαβής εις την θρησκείαν μου, χωρίς να καταφρονώ τας ξένας, θέλω δίδει πάντοτε καλόν παράδειγμα, θέλω βοηθεί, συμβουλεύει και συντρέχει τον ασθενή, τον δυστυχή και  αδύνατον, θέλω σέβομαι την δικαιοσύνην, τα έθιμα, τα κριτήρια, τους μετόχους της διοικήσεως του τόπου εις τον οποίον διατρίβω.

          Τέλος πάντων, ορκίζομαι, εις εσέ, ω ιερά και αθλία πατρίς! Ορκίζομαι  εις τας  πολυχρονίους  βασάνους σου, ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα , τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου!  Εις τα ίδια μου δάκρυα, τα οποία χύνω κατ' αυτήν την στιγμήν! Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ! Εις το εξής συ θέλεις είσαι  η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου, το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου ανταμοιβή των κόπων μου! Η θεία  δικαιοσύνη ας εξαντλήσει επί της κεφαλής  μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης της, το όνομά μου ας είναι εις αποστροφήν  και το υποκείμενόν μου το αντικείμνον της κατάρας και του αναθέματος των ομογενών μου, αν ίσως αλησμονήσω μίαν στιγμήν  τας δυστυχίας των και δεν εκπληρώσω το χρέος μου, και ο θάνατος ας είναι η άφευκτος  τιμωρία του αμαρτήματός μου, δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρείας με την συμμετοχήν μου.

(Από το βιβλίο του Δ. Φωτιάδη, Η Επανάσταση  του '21, τομ. 1, σελ. 256).

          Ο κατηχητής έδινε στον κατηχούμενο γραπτό πιστοποιητικό της πράξης αυτής: «Ενώπιον του αοράτου ... θεού...κατά τους κανόνας της Φιλικής Εταιρείας και με την δύναμιν την  οποίαν μου έδωκαν οι μεγάλοι ιερείς των Ελευσινίων, καθιερώνω ιερέα τον...εκ πατρίδος...επαγγέλματος...και δέχομαι δια μέλος, καθώς  και εδέχθην εις την εταιρείαν των Φιλικών». Ο κατηχούμενος έπαιρνε το υπόλοιπο του κεριού ως στοιχείο ανάμνησης αυτής της τελετής.

          Την επόμενη μέρα ο κατηχητής φανέρωνε στο νέο ιερέα τα σημεία της αναγνώρισης: πρώτα κινήσεις με τα χέρια (όπως και στους άλλους βαθμούς) και ύστερα τούτος ο διάλογος:

.α Πώς έχεις;

.β. Όσα  έχεις.

.α. Πόσα;

.β. Δεκαέξι.[19]

.α. ΄Αλλο πιότερο έχεις να μου πεις;

.β. Πες μου το πρώτο, για να σου πω το δεύτερο.

.α. Χι

.β. άλφα

.α. κάπα

.β. ιώτα

.α. κάπα

.β. ήτα

Δηλαδή σχημάτιζαν τη χωρίς άλλη γνωστή σημασία λέξη: χ.α.κ.ι.κ.η.

Την τρίτη μέρα ξανάσμιγαν και ο κατηχητής φανέρωνε στο νεοκατηχημένο ιερέα το μυστικό αλφάβητο της Εταιρείας, που  έπρεπε να το μάθει απέξω, για να μην υπάρχει γραμμένο πουθενά (αρχή συνωμοτισμού).

Ο νέος ιερέας πρόσφερε χρηματικό ποσό για την Εταιρεία και ο κατηχητής του έδινε το γράμμα υπεροχής, διαπιστευτικό της νέας ιδιότητάς του, όπου σημειώνονταν και τα συμβολικά σημεία των δυο προσώπων της ιεροτελεστίας.

.δ΄. Μύηση σε ανώτερους βαθμούς

Με περισσότερες προφυλάξεις (και φυσικά για μικρότερους αριθμούς υποψηφίων) γίνονταν οι τελετές μύησης στους ανώτερους βαθμούς. Η Φιλική Εταιρεία ήταν συνωμοτική οργάνωση και έπρεπε να λαβαίνει πολλές προφυλάξεις τόσο για την αρχική επιλογή των μελών  και των στελεχών της όσο και για κάθε περίσταση δύσκολη[20].

6. Μέτρα προστασίας της Εταιρείας

.α΄. Όπως είδαμε είχαν ειδικά σύμβολα για τα μέλη της Ανώτατης Αρχής (των Ελευσινίων Μυστηρίων): ΑΒ, ΑΓ, ΑΔ, ΑΕ κλπ.

.β΄. Είχαν επίσης μυστικό αλφάβητο, που το μάθαιναν απέξω για να αλληλογραφούν, αλλά απαγόρευαν να είναι κάπου γραμμένο (βλέπε σημείωση 17).

.γ΄. Χρησιμοποιούσαν ορισμένες  συνθηματικές λέξεις, που είχαν ειδική γι' αυτούς σημασία.

Παραθέτουμε μερικά στοιχεία από τον κρυπτογραφικό κώδικα των Φιλικών:

.δ΄ Είχαν, όπως είδαμε, ειδικά σημεία αναγνώρισης τω μελών μεταξύ τους : κινήσεις των χεριών , συνθηματικά γράμματα, συνθηματικές λέξεις.

.ε΄. Χρησιμοποιούσαν αριθμούς με συνθηματική σημασία:

Δείγματα:

Συνθηματικοί αριθμοί των Φιλικών:

          Κατά συνέπεια, αν έπεφτε στα χέρια διωκτικών υπηρεσιών (π.χ. της αυστριακής αστυνομίας, που παρακολουθούσε άγρυπνα τις κινήσεις των Ελλήνων) μια επιστολή φιλικών των ανώτερων βαθμίδων, θα χρειαζόταν διπλή αποκρυπτογράφηση, για να κατανοηθεί:

 .α. Τι γράφει (π.χ. ότι ο Καλός  ή ο Αρμόδιος σχεδιάζει να πάει με κοπάδι στο 2 έχοντας μαζί του 10.000 δέντρα).

 .β. Τι σημαίνουν αυτά που γράφει (ότι ο Υψηλάντης ή ο Παπαφλέσσας σχεδιάζει να πάει με στόλο στην Πελοπόννησο έχοντας μαζί του 10.000 τουφέκια).

 .γ΄. Σε περίπτωση που η Εταιρεία θα κινδύνευε  από ακριτομυθία ή καιροσκοπισμό ή τυχοδιωκτισμό ή ανεπίκαιρη κοινολόγηση μυστικού  από κάποιο πρόσωπο, οι ιδρυτές είχαν προβλέψει  και την πιο σκληρή  αντιμετώπιση: δολοφονία. Είναι γνωστές δυο περιπτώσεις, η δολοφονία του Ν. Γαλάτη και του Καμαρινού.

7. Παραπέρα βήματα της Εταιρείας (συνοπτικά)

          .α. Το 1818 αποφάσισαν να μεταθέσουν την Έδρα της Εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη.

          .β. Τον ίδιο καιρό άρχισαν να δέχονται στην Εταιρεία και πρόκριτους και αρχιερείς, κάτι που είχαν αποφύγει αρχικά. Σκέφτηκαν ότι τους χρειάζονταν κι αυτούς, για να κινηθεί ο λαός.

          .γ. Τις οικονομικές ανάγκες της Εταιρείας  τις αντιμετώπιζαν πρώτα με τις εισφορές, κυρίως όμως με την προσωπική οικονομική παροχή του Παν. Σέκερη, έλληνα εμπόρου και εφοπλιστή στην Πόλη, που έγινε μέλος της Ανώτατης Αρχής και έγινε αρχηγός της Εταιρείας ύστερα από το θάνατο του Ν. Σκουφά (1818).

          .δ. Αντιλήφτηκαν ότι χρειάζονταν Αρχηγό με πανελλήνια αναγνώριση. Σκέφτηκαν πρώτα τον Καποδίστρια, κατέληξαν στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, που είχε και προσωπική φήμη και πανελλήνια υπόληψη. Κατέληξαν στην εκλογή του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Συντάχτηκε τότε το παρακάτω πρακτικό:

          Κατά την άπαξ εγκριθείσαν γνώμην, συνελθόντα τα μέλη της ελληνικής Εταιρείας και συσκεφθέντα μετ' ακριβούς ερεύνης και εξετάσεων, εγνώρισαν Έφορον Γενικόν της Ελληνικής Εταιρείας τον εκλαμπρότατον πρίγκιπα Αλέξανδρον Υψηλάντην, ίνα εφορεύη και επιστατή εν πάσιν, όσα κρίνονται  άξια, ωφέλιμα και πρέποντα τη Ελληνική Εταιρεία. Εις ασφάλειαν δε και βεβαίωσιν των εγκριθέντων  βεβαιούται τη υπογραφή έκαστου των μελών.

Εν Πετρουπόλει τη 12 Απριλίου 1820

          ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ

          ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΟΣ

           ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΞΑΝΘΟΣ

(Δημ. Φωτιάδης, Η Επανάστασις του 1821, τομ. 1, σελ. 310).

          .ε. Στο μεταξύ η κατήχηση νέων μελών απλωνόταν προς όλες τις κατευθύνσεις, κυρίως από το 1818, για να περιλάβει όλες τις ζωντανές  δυνάμεις  του έθνους. Ο Γ. Αινιάν, ο Νικολάκης Πετμεζάς, ο Νικήτας Σταματελόπουλος (Νικηταράς), ο Νικήτας Δικαίος (αδελφός του Παπαφλέσσα) και πολλοί άλλοι  αναφέρονται ανάμεσα στους νεοπροσήλυτους  αυτής της περιόδου. Την 1 Δεκεμβρίου του 1818 ο «μεγαλόνους Αναγνωσταράς» (όπως τον αποκαλεί  ο Φωτάκος)[21] , απόστολος της Φιλικής για το νησιά Ιονίου και  Αιγαίου, κατηχούσε στη Ζάκυνθο τον αυριανό  «ελευθερωτή των ραγιάδων», το Θ. Κολοκοτρώνη. «Του Αναγνωσταρά εστάθη παράδοξος ο τρόπος  τον οποίον ως επί το πολύ μετεχειρίζετο προς εκείνους όσους ήθελε να κατηχήση, κιθαρίζων το λεγόμενον πουζούκι (μπουζούκι;) ετραγώδει ή κανέν του Ρήγα ή Κλέπτικον άσμα και ούτω διεγείρων τον ενθουσιασμόν, ευκόλυνε την πιστήν  αποδοχήν της κατηχήσεως. Ήτον άρα, κατά ένα τρόπον, ο Ορφέας των Φιλικών».[22]

8. Δείγματα προσανατολισμού της εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής των Φιλικών.

          Μόνο νύξεις θα κάνουμε για τα σοβαρά αυτά θέματα σε τούτο το σύντομο άρθρο. Ο αναγνώστης μπορεί να αναζητήσει καλύτερη ενημέρωση σε άλλες τεκμηριωμένες  και πρωτότυπες μελέτες[23].

            Η Φιλική Εταιρεία επιδίωξε βαλκανική εξέγερση, για την απελευθέρωση όλων των Χριστιανών υπηκόων του Σουλτάνου. Ο Ι. Φιλήμων έχει σημειώσει[24]: ότι κύριον είχεν αύτη σκοπόν την επανάστασιν το όλον περιλαμβάνουσαν των διαφόρων ...εθνικοτήτων...συνεκροτήθη ουχί προς κατήχησιν, διότι κατηχήσεως ανάγκην δια την ελευθερίαν και ανεξαρτησίαν αυτού δεν είχε ούτε ο Έλλην ούτε ο Βούλγαρος ή Σέρβος, αλλά προς μόρφωσιν  ενός του  γενικού πνεύματος κέντρου, εις ο απέκειτο η προπαρασκευή προς τον πόλεμον!

          Αυτή η γραμμή  επιβεβαιώνεται  από τα κείμενα συμφωνιών που υπογράφτηκαν ανάμεσα στη Φιλική Εταιρεία και τις τότε τοπικές ηγεσίες των βαλκανικών λαών. Επιβεβαιώνεται και από τις προκηρύξεις του Υψηλάντη προς τους Βαλκανίους, όταν πια άρχιζε η επανάσταση από τα σύνορα του Προύθου. [25] Η Φιλική Εταιρεία συνεχίζει το έργο του Ρήγα.

          Αξίζει να παραθέσουμε μερικά αποσπάσματα από την προκήρυξη  που απηύθυνε ο Υψηλάντης στις 10 Απρίλη 1821 προς τους Δάκες:

          Ιδού, φίλοι Δάκες,  κατά την εμήν ιδέαν τα θεμέλια εις τα οποία πρέπει  να επαναπαύεται η μέλλουσα πολιτική  σας νομοθεσία, δια να ιδείτε μίαν ημέραν ανατέλλοντα και τον φαεινόν αστέρα της διηνεκούς ευδαιμονίας της πατρίδος σας.

          Η ανωτάτη εξουσία της δακικής επαρχίας να εμπιστεύεται  εις χείρας ενός εντοπίου και ουδέποτε ξένου.

Η νομοθετική δύναμις να είναι ξεχωρισμένη από την εκτελεστικήν και να εμπιστεύεται ένα ή δύο νομοθετικά σώματα, συνιστάμενα από διαφόρους  κλάσεις του δακικού πολιτεύματος.

Η δικαστική δύναμις να είναι ανεξάρτητος από τας δύο άλλας, την νομοθετικήν και την εκτελεστικήν. Οι επίτροποι του Έθνους να εκλέγονται από όλας τας κλάσεις των πολιτών.

Να διοργανισθή εν τακτικόν στράτευμα δια να αγρυπνή εις την φύλαξιν της επαρχίας.

          Τα δοσίματα να μη διορίζωνται άνευ ειδήσεως των επιτρόπων του έθνους. Ο ηγεμών να λαμβάνη ετήσιον προσδιορισμένον μισθόν και να θεωρείται ως πρώτος πολίτης της επαρχίας.

          Να συστηθώσι σχολεία της αλληλοδιδακτικής μεθόδου και κατά ταύτην να διδάσκονται τα τέκνα όλων των πολιτών.

          Τοιαύτη είναι η ιδιαιτέρα μου γνώμη. Ο πατριωτισμός, η πολυπειρία και η των   τοπικών πραγμάτων γνώσης σας ας αναπληρώση, προσθέση και αφαιρέση όσα κρίνει αρμοδιότερα εις τας διαθέσεις, επιθυμίας, ήθη και έθιμα του έθνους».

(Από  το βιβλίο:    Η Επανάσταση του Εικοσιένα,    (Αθήνα 1981, εκδ. Σύγχρονη εποχή, σελ. 83-84).

            Ανάλογες διαθέσεις  αποκάλυψε  ο Δημήτριος Υψηλάντης (ως αντιπρόσωπος του Γενικού Επιτρόπου) όταν τον Ιούνιο του 1821 συγκρούστηκε με τους κοτζαμπάσηδες  στα Βέρβαινα και στη Ζαράκωβα και  πρότεινε τη διάλυση της Πελοποννησιακής Γερουσίας (των προκρίτων) και την εκλογή  Βουλής από το λαό[26].

          Ακόμα πιο πλατύς φαίνεται ο ορίζοντας των Φιλικών σε μια εγκύκλιο που έστειλε ο Α. Υψηλάντης  προς τους «γενναίους πλοιάρχους της Ελλάδος» με ημερομηνία 8 Σεπτεμβρίου 1820.  Επισημαίνει τον κίνδυνο που διέτρεχε ο ελληνικός  εμπορικός στόλος από τη «φιλοδέσποτη»  και «μισάνθρωπη» Αγγλία. Αναλύει με πολλή σαφήνεια και διορατικότητα την εχθρότητα που είχε  ήδη εκδηλωθεί από βρετανική πλευρά ενάντια στην αναγέννηση του Ελληνισμού[27]. Αξίζει να παραθέσουμε ένα απόσπασμα. Από τη μελέτη αυτού του κειμένου μπορεί ο νεοέλληνας να κατανοήσει το νόημα των ελληνοβρετανικών σχέσεων (φιλίας, αγάπης και προστασίας !) από τότε ως σήμερα και μπορεί  ακόμα να εννοήσει γιατί είναι χρήσιμη η μελέτη της πραγματικής ιστορίας μας (από αυθεντικές πηγές): για την καλλιέργεια γνήσιας, καθαρής ανόθευτης ιστορικής συνείδησης και κρίσης[28].

Έγραφε , λοιπόν, ο Υψηλάντης:

Η Αγγλία, η φιλοδέσποτος εκείνη και μισάνθρωπος, η εις τον ανώτατον βαθμόν φίλαυτος Δύναμις, αγωνίζεται με παντοίους τρόπους, όχι μόνον εις τον ευροούντα δρόμον των ευτυχών προόδων μας να βάλη εμπόδια, αλλά  και εντελή εξολοθρευμόν να μας επιφέρη. Οι σκοποί της αξιομισήτου ταύτης Διοικήσεως είναι να αποκτήσει τελείαν  θαλασσοκρατίαν, να αρπάξη της Ευρώπης το εμπόριον όλον και επομένως καταπτωχύνουσα την οικουμένην άπασαν να λάβη  αυτή υπεροχήν, και ως από θρόνου υψηλού να διατάσση τας τύχας των εθνών [...]

          Αυτή και τώρα θεωρεί τον επαυξάνοντα αριθμόν των εμπορικών ημών πλοίων με όμματα ζηλότυπα και φθονερά...Τα προοίμια των επιβούλων  και δολίων αυτής σχεδίων τα βλέπομεν ήδη με χρώματα ζωηρότατα εις την Επτάνησον. Ναι, ω έλληνες πλοίαρχοι, εν καιρώ της βαθυτάτης ειρήνης, χωρίς να σεβασθώσι συνθήκας και όρκους, θέλουν  προσπαθήσει να αρπάξωσι, να κατακαύσωσιν, ή υπό διαφόρους προφάσεις να δημεύσωσι τα πλοία σας και επιφέροντες ούτως εις το γένος μας την καιριωτάτην ταύτην πληγήν, να μας στερήσωσι τους τρόπους της βιομηχανίας, και να μας αφήσωσι κληρονομίαν την αιωνίαν δουλείαν και ελεεινότητα». 

(Δ, Φωτιάδη, Η Επανάσταση του 1821, τομ. 1, σελ. 360 ).

9. Σύσκεψη στο Ισμαήλι (Οκτ. 1820). Τελικά  σχέδια  για την Επανάσταση. Το ξεκίνημα

Ανάμεσα στις 5 και 7 Οκτώβρη 1820 στο λοιμοκαθαρτήριο του Ισμαηλίου (γιατί οι νεοφερμένοι εκεί  από την Οθωμανική επικράτεια Φιλικοί έπρεπε να μένουν ως το τέλος της κάθαρσης) έγινε μια από τις πιο κρίσιμες για την πορεία του ελληνισμού σύσκεψη. Εκεί αποφασίστηκαν τα ακόλουθα:

1. Να κατεβεί ο Υψηλάντης στη Μάνη  από την Τεργέστη. Γράψανε  λοιπόν στο Φιλικό Γεώργιο Πάνου στις Σπέτσες να φροντίσει  «να ευρεθή μετά εξ  βδομάδες από την σήμερον εις το Τριέστι ένα καλά αρματωμένο καράβιον». Και πραγματικά μόλις έφερε ο Παπαφλέσσας το γράμμα στις Σπέτσες, το καράβι του Δημήτρη Ορλώφ στάλθηκε στο Τριέστι.

2. Να γίνουν σύντονες ενέργειες για να εξασφαλιστεί η επανάσταση των Σέρβων.

3. Ο Ολύμπιος και ο Σάββας Καμινάρης να ετοιμαστούν για τον αντιπερισπασμό με εξέγερση της Βλαχίας κατά τα τέλη του Νοέμβρη. Τα κίνημα αυτό έπρεπε να γίνει δέκα  τουλάχιστον μέρες πριν από το σηκωμό στο Μοριά.

4. Ο Παπαδόπουλος Κορφινός κι ο Καλαματιανός να φροντίσουν να ετοιμάσουν ένα μικρό στολίσκο, που θα δρούσε, «κατά την πρώτην προσβολήν μάλιστα» στο Δούναβη και τον Προύθο.

5. Να φύγουν αμέσως απεσταλμένοι για διάφορα μέρη με οδηγίες και προκηρύξεις του Υψηλάντη για το σηκωμό.

 (Δ. Φωτιάδη, Η Επανάσταση του 1821, τομ. 1, σελ. 358-359).

Από το Ισμαήλι ο Υψηλάντης  έστειλε δυο σημαντικές εγκυκλίους, μια  προς τους  «αρχιερείς και προύχοντες». Έγραφε προς αυτούς (ανάμεσα σε άλλα):

Ναι, αδελφοί Ομογενείς! Έχετε πάντοτε προ οφθαλμών ότι ποτέ ξένος δε βοηθεί ξένον χωρίς μεγαλώτατα κέρδη. Το αίμα το οποίον θέλουσι χύσει οι ξένοι δι' ημάς, θέλομεν το πληρώσει ακριβώτατα. Και ουαί εις την Ελλάδα, όταν συστηματική Δεσποτεία ενθρονιστή εις τα σπλάγχνα της! Όταν  όμως μόνοι μας αποσείσωμεν τον ζυγόν της τυραννίας, τότε της Ευρώπης η πολιτική θέλει βιάσει όλας τας ισχυράς Δυνάμεις να κλείσωσι  με ημάς συμμαχίας και επιμαχίας  αδιαλύτους.

(Δ. Φωτιάδη, Η Επανάσταση του 1821, τομ. 1, σελ. 360 ).

          Η άλλη εγκύκλιος απευθυνόταν προς τους πλοιάρχους. Την αναφέραμε στην παράγραφο που παραθέσαμε ως δείγμα της εξωτερικής πολιτικής της Φ.Ε.

          Αν τροποποιήθηκαν τα σχέδια ως προς το χρόνο έναρξης και τον τόπο αφετηρίας είναι θέματα που μπορεί ο ενδιαφερόμενος να μελετήσει στα γενικά βοηθήματα που καταγράφηκαν στη σημείωση 1. Εδώ ο στόχος μας ήταν να επισημάνουμε ότι η Φιλική Εταιρεία προετοίμασε τον Ελληνισμό για την Επανάσταση, αυτή άρχισε την Επανάσταση, τόσο στη Μολδοβλαχία όσο και στην Πελοπόννησο, με τον Υψηλάντη στο βορρά[29], με τον Παπαφλέσσα και τους  άλλους φιλικούς στο νότο[30].

10. Η πορεία του Αγώνα. Παραμερισμός των Φιλικών και της Φιλικής. Πλαστογράφηση της ιστορίας μας

          Από  το ξεκίνημα της Επανάστασης  στην Πελοπόννησο εκδηλώθηκαν οι δισταγμοί     και ο καιροσκοπισμός των προκρίτων και των αρχιερέων[31]. Και, όταν σύρθηκαν στον Αγώνα έκαναν κάθε προσπάθεια να ρυμουλκήσουν τις εξελίξεις (να παρέμβουν στις εξελίξεις) έτσι που αυτοί να διαχειριστούν τη νέα κατάσταση και να διατηρήσουν τις εξουσίες που είχαν πριν. Οι προθέσεις και διαθέσεις τους φάνηκαν καθαρά σε πολλές περιστάσεις. Ενδεικτικά σημειώνουμε:

          .α΄ Με τη Σύσκεψη στη Βοστίτσα (γ΄ δεκαήμερο του Γενάρη 1821) επιχείρησαν να αποτρέψουν την έναρξη, γιατί φοβούνταν τη στιγμή που θα 'παιρνε όπλο ο ραγιάς[32]. Και είναι γνωστό ότι η αναβλητικότητα  (« με σύνεση») περιέχει την ελπίδα ματαίωσης.

          .β΄. Στη μονή των Καλτετζών (τέλος του Μάη 1821) έδειξαν ότι το κύριο ενδιαφέρον τους  ήταν αυτοί να εξακολουθήσουν να παίρνουν τα «δοσίματα». Να διαχειριστούν οικονομικά  τον Αγώνα -και άρα να ελέγχουν τις εξελίξεις -  για  λογαριασμό τους[33].

.γ΄. Το καλοκαίρι του 1821, ενώ ο Κολοκοτρώνης πολιορκούσε την Τριπολιτσά, οι πρόκριτοι ραδιουργούσαν να διατηρήσουν τη δική τους  Πελοποννησιακή Γερουσία  και  να αποτρέψουν πρωτοβουλίες του Δ. Υψηλάντη. Έκαναν αγώνα όχι για την ελευθερία αλλά για την εξουσία τους[34].

.δ΄. Για να παραμερίσουν τον  Υψηλάντη συμπράττουν με τους Φαναριώτες Αλ. Μαυροκορδάτο και Θ. Νέγρη από το καλοκαίρι του 1821 και αρχίζουν ουσιαστικά να σπέρνουν εμφύλιο[35].

.ε΄. Στις εθνοσυνελεύσεις Επιδαύρου και ΄Αστρους, όπου κυριαρχούσαν οι πρόκριτοι  και  αρχιερείς, φρόντισαν να παραμερίσουν του Φιλικούς, να διαγράψουν και τα σύμβολα της Φιλικής[36]. Επιπλέον καταπολέμησαν λυσσαλέα κάθε ιδέα για διανομή της εθνικής γης στους ακτήμονες. Αντιπρότειναν την εκποίηση, ώστε αυτοί με άνεση  να «ροκανίζουν» και ο ραγιά να μείνει ραγιάς[37].

.στ΄. Σε όλη τη διάρκεια της επανάστασης οι πρόκριτοι (συμμαχία με τις συγγενείς  κοινωνικές ομάδες) παραμέρισαν τους λαϊκούς ηγέτες με όλα τα μέσα (τον Αντ. Οικονόμου, τον Οδ. Ανδρούτσο, και άλλους). Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της ΄Ανδρου. Εδώ, για να  ανατρέψουν το Δημ. Μπαλή και τους χωρικούς, που είχαν λύσει δυναμικά το πρόβλημα των εθνικών κτημάτων και των τσιφλικιών[38], δε δίσταζαν οι πρόκριτοι να τους καλούν σε  βοήθεια  του Καπουδάν πασά![39] Έγραφε  ο Αμβρόσιος Φραντζής (Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος, τόμος Γ-Δ, σελ. 211):

   Κατά δε τας αρχάς του δευτέρου έτους, ότε κατέβαινεν εκ Κωνσταντινουπόλεως η  τουρκική θαλάσσιος μοίρα μετά δυνάμεως πολλής, δύο των τότε Προεστώτων της ΄Ανδρου ητοίμασαν βοϊδέλλα, πρόβατα και άλλα διαφόρων ειδών δώρα και επροθυμοποιούντο  να υπάγωσιν εις προσκήνυσιν του Καπετάν πασσά ναυάρχου του στόλου. Ταύτα δε μαθόντες ο λαός των χωρίων της ΄Ανδρου, ώρμησαν πανστρατιά εις την χώραν κατά των Προεστώτων, και παρέλαβον τα βοϊδέλλα, τα πρόβατα και τα λοιπά δώρα κατακαύσαντες το πλοίον και τας οικίας των ρηθέντων Προεστώτων, ως προδοτών της πατρίδος. Ταύτα δε συνέβησαν κατά τον Απρίλιον του 1822 έτους.

     Εκ του συμβεβηκότος δε τούτου, γενικής συνελεύσεως γενομένης, διώρισαν ο λαός ένα των χωρικόν, Δημήτριον Μπαλήν ονομαζόμενον, τον οποίον εψήφισαν και διοικητήν της νήσου, όστις εδιοίκει επαξίως των περιστάσεων.

(Ευχαριστώ τον κ. Γ. Δαρδανόν, ανδριώτη, που έθεσε υπόψη μου το παραπάνω απόσπασμα).

11.                        Ύστερα από την Επανάσταση του Εικοσιένα

 Ύστερα από την επανάσταση οι Φιλικοί θα έχουν συνολικά παραμεριστεί. Ο Ξάνθος θα ζήσει πάμπτωχος και αβοήθητος[40]. Ο Π. Σέκερης[41], που οι επιχειρήσεις τους είχαν αποτελέσει πακτωλό για επιχορηγήσεις στη Φιλική, θα πεθάνει φτωχός τελωνειακός υπάλληλος στην ελεύθερη πατρίδα. Και πολλοί άλλοι παραπλήσια, πέθαναν λησμονημένοι.

          Στις ωραίες προσπάθειες, στους ωραίους αγώνες των λαών δαπανώνται συνήθως οι ωραίες ψυχές. Και όσες από αυτές επιβιώνουν αποστρέφονται την ιδιοτέλεια και διδάσκουν μετριοφροσύνη. Ζηλευτή και αξιέπαινη η προσφορά τους. Αλλά μένει πεδίο ελεύθερο για  λεηλασία της δόξας από τους απόντες   των  ωραίων αγώνων, που επιδιώκουν να δικαιολογήσουν ή να κρύψουν την απουσία τους με παραποίηση ή παραχάραξη της ιστορίας. Η παλαιότερη και η πρόσφατη ιστορία το επιμαρτυρεί.

          Το όλο έργο της Φιλικής θα γίνουν προσπάθειες να λησμονηθεί. Επίσημοι ιστορικοί, όπως ο Σπ. Τρικούπης, θα επιχειρήσουν να μειώσουν την ιστορική προσφορά της Φιλικής και των Φιλικών.

          Επίσης πολύ νωρίς θα αρχίσει η προσπάθεια παραχάραξης της ιστορίας της Επανάστασης, ώστε να φτάσουμε στο σημείο να γιορτάζουμε την επέτειο έναρξης του Αγώνα της Ανεξαρτησίας με σύμβολο μια πλαστή ζωγραφική σύνθεση που εικονίζει ένα ανύπαρκτο, εντελώς ατεκμηρίωτο, κυριολεκτικά πλαστογραφημένο, ιστορικό περιστατικό[42]

Copyright © 2006 F. K. Voros

url: www.voros.gr     e-mail:  vorou@otenet.gr

Τεχνική/Διαφημιστική Υποστήριξη: www.fora.gr