Η ΄Αννα Γκουτζιαμάνη-Στυλιανάκη γεννήθηκε στη Σιάτιστα. Αποφοίτησε από το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο και σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Θεσσαλονίκης. Έζησε και δίδαξε τα περισσότερα χρόνια στα Δημοτικά σχολεία Σιάτιστας .Τώρα μοιράζει το χρόνο της ανάμεσα στη Θεσσαλονίκη και τη Σιάτιστα που αγαπάει.  Στη στήλη αυτή, με ιδιαίτερη ευαισθησία και γνώση,  μας ταξιδεύει στην παλιά Σιάτιστα, τη Σιάτιστα των αναμνήσεών της.

Σιατιστινό ευχολόγιο.

          Οι  Ευχές  είναι σημαντικότατο  στοιχείο της κοινωνικής μας ζωής, έκφραση του ψυχικού μας κόσμου , των πόθων μας όσο και της αγωνίας μας να επιτύχουμε ό,τι επιδιώκουμε, να δούμε  και τους άλλους να  πετυχαίνουν ό,τι επιθυμούν.

Δίνονται στα μέλη της οικογένειάς μας, στους συγγενείς  και φίλους μας, στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον μας και πάντα με καλή διάθεση.

Χαρακτηρίζουν κι αυτούς που εύχονται  κι αυτούς που αντεύχονται, καθώς εξωτερικεύουν πολλά από τα στοιχεία του χαρακτήρα μας.

Τις χρειαζόμαστε  σε κάθε  ξεκίνημα,   σε κάθε προσπάθειά μας.

Ενώνονται με την ελπίδα μας, μας θωρακίζουν απέναντι στα προβλήματα που θα συναντήσουμε  στην προσπάθειά μας να φτάσουμε στο στόχο μας, στο ποθούμενο.

Μας ενθουσιάζουν καθώς προσφέρονται  αυθόρμητα, με λόγια της καθημερινότητας γεμάτα τρυφερότητα, καλοσύνη και αισιοδοξία.

Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά τα συναντούμε, όπως είναι φυσικό,  στις ευχές που διατυπώνουν οι δικοί μας άνθρωποι και στο χρώμα  της δικής μας ντοπιολαλιάς. Τις καταγράφουμε με σεβασμό,  γιατί θεωρούμε πως είναι πλούτος  πολιτιστικής κληρονομιάς ανεξάντλητος. Είναι  κι αυτές κομμάτι από  τις ρίζες μας, που μας δένουν με ιδιαίτερα ξεχωριστό τρόπο με αυτόν τον τόπο, με την ιστορία του, με τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμά μας.  Φωτογραφίζουν   την  εποχή τους  και πίσω από τα λόγια τους ξανοίγεται το βιβλίο της ζωής  των προγόνων μας,   που εμείς το διαβάζουμε και  φανταζόμαστε τις χαρές και δυσκολίες της ζωή τους,  κοινωνικά , οικονομικά  και πολιτιστικά δεδομένα μια άλλης εποχής,  και αναρωτιόμαστε πόσο και σε τι άραγε άλλαξαν οι καιροί...

Πριν τις παρουσιάσουμε, θεωρούμε σκόπιμο να κάνουμε κάποιες παρατηρήσεις και για τη φυσιογνωμία των ευχών μας , αλλά και για τον τρόπο της παρουσίασης που επιλέξαμε  και ειδικότερα για τους λόγους που  μας οδήγησαν   σε  αυτή την επιλογή.

Α΄ Η φυσιογνωμία τους:

Δεν είναι περίτεχνες στη διατύπωση και ούτε έχουν ποιητικό ρυθμό. Αυτοσχέδιες διατυπώσεις είναι , χωρίς ιδιαίτερη πρωτοτυπία τις περισσότερες φορές, συχνά πληθωρικές στο ευχολόγιο,  ή και λίγο φλύαρες, αλλά πάντα εκφραστικές της χαράς που αισθάνονται οι ευχόμενοι για τη χαρά,  το καλό εκείνου στον οποίο απευθύνουν  τις ευχές ή  εκφραστικές της αγωνίας για τα μελλούμενα να γίνουν. Παρακολουθούν όλες  τις σημαντικές στιγμές της ζωής μας και  πάνε να καλύψουν όλες τις κινήσεις  του ανθρώπου που βγαίνει  στη ζωή (π.χ. οι ευχές για τα νεογέννητα παρακολουθούν   όλες τις φάσεις της ανάπτυξής τους) .

Β΄. Οι Ευχές και τα έθιμά μας.  Για  να   κατανοήσουμε  κάποιες ευχές  μας , πρέπει να ξέρουμε   τι υπάρχει πίσω από αυτές,  ποια κοινωνική εκδήλωση, ποιο έθιμο αποτελεί το υπόβαθρό τους. Θεωρούμε,  λοιπόν αναγκαίο    να κάνουμε  γνωστό  το έθιμο  στο οποίο αναφέρονται οι ευχές.  Μόνο έτσι π.χ. μπορεί να κατανοηθεί η ευχή που δίνουν στο νεογέννητο: να σε αλευρώσουμε.  Το  αλεύρωμα είναι έθιμο γάμου και, όταν το ξέρεις αυτό,  καταλαβαίνεις πως του εύχονται  να ζήσει, να μεγαλώσει να το καμαρώσουν γαμπρό.

Γ΄ Σχέση ευχών με  συγκεκριμένες συμβουλές. Κάποτε  οι ευχές συνοδεύονται  από συμβουλές ή οι ίδιες  οι ευχές στη διατύπωση  τους μοιάζουν περισσότερο με συμβουλές  και τότε δεν ξέρεις αν πρέπει να τις κατατάξεις στις ευχές ή να τις χαρακτηρίσεις   «συμβουλές / νουθεσίες» και να τις  αφήσεις κατά μέρος. Ακολουθήσαμε το πρώτο και όχι χωρίς λόγο. Οι ευχές αναφέρονται  στο ποθούμενο, αλλά  όλοι το  ξέρουμε   πως για να γίνει η ευχή πραγματικότητα,   πρέπει κι ο άνθρωπος να βοηθήσει. Γι' αυτό εκείνος που, ως μεγαλύτερος, εύχεται αισθάνεται την ανάγκη να  προσθέσει,  για ενίσχυση,  και τις συμβουλές,   οι οποίες, βέβαια, έχουν ρόλο συμπληρωματικό, αλλά ταυτόχρονα για μας  και ουσιαστικό.   Λένε όσα η ευχή από μόνη της δεν μπορεί να πει.

Επιπλέον,  ευχές και νουθεσίες μαζί σκιαγραφούν το χαρακτήρα μας  και στις συμβουλές ιδιαίτερα   μπορείς να δεις  τις αξίες ζωής που  πρέσβευαν  οι άνθρωποι,  την αγωγή που έδιναν οι γονείς στα παιδιά τους, τις  αντιλήψεις μιας εποχής για πολλά πράγματα.

          Αξίζει κανείς να σταματήσει στο λόγο τους, τη διατύπωσή τους,  που έχει την παραστατικότητα και τη σοφία του λαϊκού λόγου. Κάποτε είναι  λόγος επιγραμματικός, λόγος   μεταφορικός και η λαϊκή σοφία σ' αυτόν παρουσιάζεται σε όλο το μεγαλείο της. Με  συντομία  και μεταφορικά, αλληγορικά συμβουλεύει  η μάνα το γιο της (έμμεσα εύχεται)  για την  επιλογή νύφης:  «Πρώτα 'ν ούβια και ύστερα του πανί», που σημαίνει      ότι   το πρώτο ζητούμενο  είναι η «ποιότητα, η προέλευση»  της μέλλουσας νύφης. Εδώ   και η μεταφορά/ το δάνειο από τη γλώσσα και την πρακτική της αγοράς  είναι ό,τι εκφραστικότερο. Η αγορά λέει : «εγώ στραβώνω και πουλώ, εσύ βλέπε κι αγόραζε».  Και η μάνα το ίδιο περίπου λέει με την υπόδειξη : «άνοιξ^ι τα μάτια σ'».

Όλα τα παραπάνω με ώθησαν στην απόφαση μαζί με τις ευχές να παραθέσω και τις συμβουλές, γιατί μιλούν πολύ περισσότερο για τον άνθρωπο. 

          Πολλές από τις ευχές που καταγράφουμε  δεν ακούγονται σήμερα, γιατί δεν έχουν αντίκρισμα,   άλλαξαν τα δεδομένα που τις προκάλεσαν. ΄Αλλες    ευχές πήραν τη θέση τους,  ανάλογες προς  τις καινούριες  ανάγκες , τις επιδιώξεις και τις γενικότερες  συνθήκες της ζωής μας. Μια  όμως ευχή δεν  άλλαξε και δεν  μπορεί να αλλάξει και είναι διαχρονική και η πιο χαρακτηριστική  ίσως ευχή του τόπου μας,  είναι και η μητέρα των ευχών, η ευχή που καλύπτει τα πάντα: «Κατά τον πόθο σας».

          Τελειώνοντας, σας προσκαλώ να απολαύσετε μαζί μας τις σιατιστινές ευχές και με την ευκαιρία απευθύνομαι στον καθένα Σιατιστινό  και τον παρακαλώ να συμβάλει  στην καταγραφή , διάσωση γιατί όχι και διάδοση των ευχών μας, που μας χαρακτηρίζουν .

Είναι κατάθεση πολιτιστικής κληρονομιάς, έτσι ώστε οι παλιοί να θυμούνται και οι νέοι να διδάσκονται.

  Με ευχαριστίες για τη βοήθεια που θα προσφέρετε στο έργο της καταγραφής και .... «Κατά τον πόθο σας».

                                      ΄ Αννα Γκουτζιαμάνη -  Στυλιανάκη       

ΜΕΡΟΣ Α΄

«Ευχές δια βίου»

1. Στην έγκυο γυναίκα[1]:

• Καλή λιυτσιριά.  

• Να 'χ^εις κι ι_ιο.

• Να 'ρθ  μι του καλό.

• Να ι_ινν^ηθεί μι τα σούμια  τ'  (να γεννηθεί  αρτιμελές), να 'νι κι γραμμένου.

• Ας είνι κι κουρίτσ^{ι [2]}, μόνι να 'ρθ μι του καλό.

• Ου Αϊ - Λιυτσιέρς, ου Ιλιυτσιρουτσής, να 'νι κουντά  σ'.

2. Κατά τον τοκετό:

Αν η μάνα είχε κορίτσια γεννημένα στη σειρά και αποχτούσε και το αγόρι,  της εύχονταν:

• Να σ' ζησ^ει  κι του πιδί.(=αγόρι) σ' άξ^ιζιν.

• Δε θα σ' ξιφουρτώσ^ει, αλλά καλουσόρσιν κι ου διάδουχους.

.γ΄. Στις γιαγιάδες και τους παππούδες:

• Καλουσόρσιν κι τ'αμψίδ (=εγγόνι).

• Να ιδείς κι δισέγγουνα,

• Να ι_ιμώσ^{ει [3]}του σπιτσ^ι σας μι αμψίδια.

3. Στα «Κουλιουμπίσια», (κουλιουμπίζω= βαπτίζω) που ήταν το πρώτο μπάνιο του νεογέννητου και  πραγματοποιούνταν  την τρίτη μέρα μετά τον τοκετό:

Η μπάμπου (= η μαμή)  ευχόταν στη λεχώνα:

• Να ζήεις, ι_ιρή να 'σι κι τ' χρον να μας καμς δίδμα.

Η λεχώνα αντευχόταν:

• Κι συ να ζας, να μας ξιλιυτσιρώντς μι του καλό.

Το  βράδυ της ίδιας μέρας πίστευαν  πως έρχονταν οι μοίρες «να μοιράνουν το παιδί», να γράψουν το ριζικό του. Γι' αυτό έβαζαν  κάτω από το προσκεφάλι του κάποιο χρυσό νόμισμα (φλουρί), για να γίνει προκομμένο και καλοστεκούμενο ή ένα βιβλίο, για να μάθει γράμματα και του έδιναν τις ευχές:

• Να σι καλουμοιράν οι μοίρις.

• Να 'χ^εις καλό ριζ^ικό.

• Να 'σι τσυχιρός.

• Να ιεντς προυκουμμένους, καλουστικούμινους, να μαθς κι γράμματα.              

4. Στα Βαφτίσια εύχονταν:

Στους γονείς: 

• Τσυχιρό  κι τ' όνουμα .

• Να ζησ^ει καλουφουτσ^ισμένου κι να ιεν^ει καλός πουλίτς σ^ην κοινουνία.

Αν το νεογένητο ήταν αγόρι, του έδιναν το όνομα του παππού - από τη μεριά του πατέρα-, αν ήταν κορίτσι, το όνομα της γιαγιάς. Αν στην οικογένεια   δε ζούσαν τα παιδιά, στο νεογέννητο   έδιναν  το όνομα Ζήσης, Ζωή, Στέργιος ή Στεργιάνω, που ήταν όνομα και ευχή μαζί (ευχετικά ονόματα).

Στον  παππού που «αξιώνονταν ν' ακούσει τ' όνομά του» εύχονταν:

• Να 'σι καλά, να καμαρώντς κι τουν νιότσιρου.

• Σ' έβαλαν σ^ην κοχ^η (- σε τίμησαν, σε έβαλαν στην τιμητική θέση, δίπλα στο τζάκι στο χειμωνιάτικο  δωμάτιο).

Στο νουνό:

• Πάντα άξιους.

• Να σ' ζησ^ει του κουμπαρούλ^ι σ' .

• Να ζήεις κι  ισύ  να  του στιφανώεις (αν ήταν αγόρι)

• Να τα καμς σαράντα (τα κουμπαρούλια).

5. Όταν το παιδί έβγαζε το πρώτο νεογιλό δόντι, του εύχονταν:

• Να βγαλτς κι παππούς ή γιαγιά  (δόντια).

Στο κορίτσι ιδιαίτερα εύχονταν:

• Να  βγαλτς δόντια καλά.  Να μη ιεντς στραβουδόντου κι άσχημ^η κι δε σ' έχουμι ι_ια παντρά.

Στο μωρό φορούσαν κάποιο καινούργιο ρούχο για το καλό και για να γιορτάσουν το ευχάριστο  γεγονός στη ζωή του παιδιού ακολουθούσε γλυκό κέρασμα.

Όταν πάλι άλλαζαν τα νεογιλά δόντια  για να φυτρώσουν τα μόνιμα, πετούσαν το νεογιλό δόντι στα κεραμίδια κι έλεγαν κάπως τραγουδιστά:

Να  κουρούνα κόκκαλου κι δώσι  μ' σιδιρένιου(= δυνατό και γερό  δόντι).

6. Στην πρώτη επίσκεψη του νεογέννητου  σε συγγενικό σπίτι του έδιναν μια φέτα ψωμί με ζάχαρι κι ένα αυγό, το αλεύρωναν (= του έβαζαν στα μάγουλα αλεύρι ) και του εύχονταν:

• Να 'σι χουρτάτους, γλυκός κι χαρούμινους.

• Να ρθς κι γαμπρός να σι αλιυρώσουμι.

7. Όταν έκανε τα πρώτα  του βήματα κυλούσαν το κόσκινο  και εύχονταν:

• Όπους γκυλάει του κόσκινου να 'νι κι οι δρομ  στσ^η ζουή σ'  εύκουλ^οι.

• Να μη βρισκ^εις ιμπόδιου πουθινά.

• Καλιές στράτσις.

Σε άλλα σπίτια έδιναν τις ευχές κυλώντας  στο πάτωμα ένα αυγό βρασμένο. Ακολουθούσε πάλι γλυκό κέρασμα.

8. Στο μαθητούδι (το σχολιαρόπαιδο).

Την πρώτη μέρα που το ξεπροβοδούσε η μάνα του για το σχολείο τού έριχνε ζάχαρη στα χέρια  για το καλό, έκανε το σημείο του σταυρού στο μέτωπό του με το χέρι της και του ευχόταν:

• Ώρα σ' καλή. Καλά γράμματα.

• Καλή φωτσ^ισ^η να 'χ^εις.

• Να μαθς γράμματα. Ν' ανοίξ^εις τα μάτια σ'. Να μη απουμείντς γκαβός (=τυφλός ,μεταφορικά : αγράμματος) όπους  ιμείς.

• Να ιεντς χρήσιμους άνθρουπους.

Κι ακολουθούσαν οι  συμβουλές:

• Ν' ακούς του δάσκαλου κι τσ^ηδασκάλα σ'.

• Να μη μαλώντς μι τα ξένα  τα πιδιά.

9. Στον ελεύθερο  (ανύπαντρο) νέο:

• Καλή τσυχ^η, μ  ένα καλό κουρίτσ^ι.

Και ακολουθούσαν  οι συμβουλές:

• Να μη σι πλανιέψν.

• Να πάρουμι κουρίτσ^ι  απού  σπιτσ^ι.

• Να  'νι πιδιμένου, να καταπιάνιτσι μι όλις τς δλειες. Να ζ^υμων^ει, να καίει του φούρνου, να φκιαν^ει πίτα, να κουβαλνάει νιρό απ' τα Τσιουσμέδια,  να τσ^ιμάει τς τρανύτσιρ.

• Γλώσσα να 'χ^ει κι λαλιά να μη βγαν^ει ή

• Να  'χ^ει κουντσή τσ^ηγλώσσα τς.

• Πρώτα να κοιτάξουμε  'ν  ούβια κι ύστσιρα να πάρουμι του πανί.

• ΄Ανοιξι τα μάτσια σ'.

10. Στο κορίτσι της παντρειάς:

• Καλό τσυχιρό, μ' ένα καλό παλ^ικάρ.

• Να παρς άντρα π' να μη σι αφήν^ει να κοιμάσι του βραδ.

• Να 'νι  δουλιυτάρς. Να 'νι κουβαλτσ^ιστής.

• Να μην εχ^ει κακά χούια.

Και για να πιάσουν οι ευχές  ακολουθούσαν κατάλληλες συμβουλές και νουθεσίες:

• Να  τουν τσ^ιμας τουν άντρα σ', ι_ια να σι τσ^ιμάει  κι αυτός.

• Να ζήσ^ιτσι μουνιασμένα.

• Να 'χ^εις καλά φιρσίματα.

• Να τσ^ιμήεις  τουν πιθιρό σ' , 'ν πιθιρά σ' , τα κουνιάδια  σ'  κι όλου του σόι.

• Να καμς υπουμουνή. Γκαβό ματσ^ι, κφο φτσι, (τυφλό μάτι, κουφό αυτί).

• Να σκιπάειζς τουν πάππου κι τσ^η μπάμπου του βραδ. Να τς λιες καληνύχτα, καλό ξημέρουμα κι ύστσιρα να κοιμάσι ισύ.

• Τσ^η χαραή να τς λιες πρώτα "Καλημέρα, χρόνια πουλλά , αν ίνι ι_ιουρτσή˙καλά σχαρίκια  απ' τα ξινιτσ^ιμένα!" κι ύστσιρα να τς φκιαντς τουν καφέ, μουνάτουν ή κθαρίσιουν, ο,τσ^ι βρίσκιτσι.

• Να πηριτάς  όλη τσ^η φαμπλιά σ'.

• Στου σπιτσ^ι σ' να 'σι πρώτα δούλα κι ύστσιρα κυρά

11. Στoν  αρραβώνα:

• ΄Αιντζι χαϊρλίθκα. Καλά στέφανα. Κι στ' άλλα τα πιδιά σας.

• Ν' ανοίξν οι τσύχις κι στ' ανύπαντρα.

• Κατά τουν πόθου σας.

Στην πεθερά εύχονταν: 

•  Ώρα σ' καλή κι η αρραβώνα, να χαίρισι κι τσ^η  νυφ^η. Πήρις καλό κουρίτσ^ι !

Στη συμπεθέρα  παρομοίως:

• Ώρα σ' καλή κι η αρραβώνα, να χαίρισι κι του γαμπρό.

• Πήρις πιδί  σκληκ^ι τς  ιής (=εργατικός).

Στα επίσημα του αρραβώνα  η μάνα της νύφης και οι μεγαλύτερες θείες έρχονταν στην πόρτα του καλού οντά και, για να τιμήσουν την πεθερά και τις συγγένισσές της, τους απηύθυναν τα εξής:

• Καλουσουρίστσι. Να μας ζησν, συμπιθιρά. Να χαρείς κι στα υπίλοιπα.

• Κι ισείς  κατά τουν πόθου σας.

Με την ευχή αυτή  εύχονταν και αντεύχονταν  και όλο το συμπεθεριακό  αυτή τη μέρα.

12. Στη «Χαρά» (το γάμο)

Την εβδομάδα πριν από το γάμο και από την Κυριακή που έστελναν τα «μαζιά» εύχονταν στους μελλόνυμφους:

• Καλά στέφανα

Στην προίκα έριχναν κουφέτα, χρήματα και ρύζι  κι εύχονταν:

• Να ριζώσ^ιτσι.

Όταν ξεπροβοδούσαν την προίκα για το σπίτι  του γαμπρού η μάνα της νύφης έριχνε στην εξώπορτα  με ένα κανάτι κρασί και ψωμί για το καλό και ευχόταν στην κόρη της:

• Καλουφουρημένα όλα.

• Να τ' αβγατσίσ^ιτσι.

• Λίγα  απ' τσ^' ιμένα, πουλλά απ' τουν Θο.

Την ημέρα του γάμου πάλι για το καλό  κατευόδιο  και πριν η νύφη δρασκελίσει το κατώφλι της  αυλόπορτας του σπιτιού της  η μάνα της με ένα κανάτι έριχνε κρασί και ψωμί και της ευχόταν: 

•  Ώρα σ' καλή. Καλή στσιρέουσ^η .

Την ώρα του μυστηρίου, στο «Ησαΐα χόρευε», οι καλεσμένοι έριχναν στο ζευγάρι  ρύζι και κουφέτα  και εύχονταν:

• Καλή στσιρέουσ^η˙  να ριζώσ^ιτσι.

Στο τέλος χαιρετούσαν τα στέφανα και τους εύχονταν:

• Στσιριουμένα.

• Να ζήσ^ιτσι, να ιυτυχήσ^ιτσι κι μι έναν ι_ιο.

• Βίον ανθόσπαρτουν.

• Τα καλά του Αβραάμ κι του Ισαάκ κι τσιέλη αγαθά.

• Ουμόνοια κι αγάπ να 'χ^ιτσι.

• Να ζήσ^ιτσι, να ι_ιράσ^ιτσι, ν' σπρουμαλλιάσ^ιτσι.

Οι γονείς των νεόνυμφων δέχονταν ανάλογες ευχές από τους προσκεκλημένους, που τίμησαν «τη χαρά» των παιδιών τους και αντεύχονταν :

• Ιυχαριστούμι κι στ'  αρχουντόπλα  σας.( και εις τα αρχοντόπουλά σας) ή Κι στα πιδιά σας.

• Ο,τσ^ι αγαπάτσι.

Στο Νουνό, που τον έλεγαν αλληγορικά και «Κούτσουρου», εύχονταν:

• Πάντα άξιους.

• Να ζουν κι οι νουν^οι κι οι κουμπάρ.

Στα Π^ιστρόφια και στα Ιμίσια εύχονταν στα νιόπαντρα:

• Να ζήσ^ιτσι σαν τα ψ^ηλα  τα βνά.

• Να ι_ιμώσ^ιτσι του σπιτσ^ι σας απού πιδιά .

13. Στο  παλικάρι που έφευγε συνήθως για πρώτη φορά από το πατρικό του σπίτι να υπηρετήσει τη θητεία του στο στρατό  έστελναν γλυκά, τον φιλοδώριζαν και τον ξεπροβοδούσαν όλοι ως τον ΄Αγιο Νικάνορα με την τοπική μας μουσική (τα όργανα) και του έδιναν τις ευχές:

•  Ώρα σ' καλή. Η Παναγιά μαζί σ'.

• Να  πηριτήεις  'ν Πατρίδα μι του καλό.

• Να μη σκιάζισι.

• Φτσιρά στα πουδάρια σ'.

Και η μάνα του συμπλήρωνε:

• ΄Αϊντζι, ι_ιέμ, άϊντζι, θα γκυλ^ιτστεί  ου κιρός.

• Μη στιναχουριέσι. Δεν είσι ούτσι ου πρώτους ούτσι ου τσιλιυτσιαίους.

• Στέλνι μας κι καμιά αράδα γράμμα, όταν  αδειάειζς.

• Να μη μας αστουχήεις.

• Να 'ρθς μι του καλό κι καλός πουλίτς.

• Κι όταν ερθς μι του καλό, θα σι  παντρέψουμι ι_ια να ιεντς νοικοκύρς.

• Ιμείς θ' ανάβουμι  τα καντήλια στουν Αϊ-Ι_ιωρχ^η (Αϊ-Γιώργη) , να σι φλαχ^ει απού κάθι κακό .

Γυρνώντας η μάνα στο σπίτι έκοβε χορτάρι από το δρόμο, το έπαιρνε μαζί της και παρακαλούσε την Παναγία, ώσπου να στεγνώσει αυτό το χορτάρι να γυρίσει το παιδί της από  φαντάρος και να 'ναι και γερός. Πολλές φορές συνέβαινε να τον περιμένουν μάνα , αδερφές και αρραβωνιαστικιά πολύ καιρό, καθώς η Πατρίδα μας εμπλεκόταν σε πόλεμο.

14. Στο νέο  που ξενιτευόταν

Α) (ως οικονομικός μετανάστης):

• Να πας στου καλό. Καλό σ' ταξίδ.

• Να προυκόψ^εις, να καζαντσίεις. 

• Εχ^εις αδιρφές να παντρέψ^εις. Να σφυξ^εις τα λιφτά σ'.

• Μακριά από τς π.... κι τς παρδαλιές....

• Να φλάι_ισι , να μη σι πλανιέψν κι ιγώ σι καρτσιρώ κι χύνου πκρα  κι μαύρα  δάκρα.

• Να 'ρθς, να παρς θκο μας κουρίτσ^ι.

• Παπούτσ^ι απού τουν τόπου σ' κι ας ειν^ι κι μπαλουμένου.

• Να σ' αξιώσ^ει ου θος να ιεντς «μέγας κι πουλύς».

Β) Ανάλογες ευχές έδιναν  και στους εμπόρους και κυρατζήδες  παλιότερα, όταν έφευγαν  για μακρινές και δύσκολες χώρες της Ευρώπης και της Ανατολής.

• Καλά, να πάτσι, καλά να' ρθτσ^ι (=να έρθετε).

• Αναπουδιά να μη σας τσυχ^ει.

• Κλέφτσις να μη σας πατήσν στου δρόμου.

• Να  ιυρίσ^ιτσι καζαντσ^ισμέν^οι.

• Ν' ασιμώσ^ιτσι  'ν Παναγία στου Τσιαρούσινου.

Κι αυτοί απαντούσαν:

• Πάλι καλιές αντάμουσις, καλώς ν' ανταμωθούμι.

15. Στην αρχή κάποιας εργασίας:

• Χαϊρλίθκις οι δλειες σας.

• Καλόν φτούρου.

• Όλοι να δλιευν, ισάς  να φτουράει.

• Να σταθήτσι ι_ιροί ως του τσιέλους.

Όταν μια νέα ή ένας νέος καταπιανόταν  για  πρώτη φορά  με κάποια εργασία, τους άλειφαν τα χέρια με μέλι για την καλή αρχή και τους εύχονταν:

• Να μοιάεις  'ν ιργατσ^ική τσ^η μέλ^ισσα.

• Να 'χ^εις  τρανό μιράκ^ι στσ^η δλεια σ'.

• Να 'σι σβέλτους όσου είνι   μέρα,  ι_ιατσί τς νύχτας τσ^η  δλεια νη γλιεπ^ει η μέρα κι ι_ιλά^ει.

• Χώμα να πιαντς, μάλαμα να ιένιτσι.

• Πέτρα να κρους, μάλαμα να ιένιτσι.

16. Στο νοικοκύρη καινούργιου σπιτιού:

• Καλουρίζ^ικου.

• Να  ζήσ^ιτσι να του χαρείτσι Ι_ιροί να 'στσι να του ι_ιμώσ^ιτσι μι πιδιά. Να σας ερθν όλα δέξα.

Όταν άνοιγαν τα θεμέλια, διάβαζαν αγιασμό με τον παπά της ενορίας, γέμιζαν με αυτόν 4 μπουκαλάκια, τα τοποθετούαν στις 4 γωνιές του σπιτιού. Έσφαζαν έναν κόκορα και το αίμα του έτρεχε στα θεμέλια, τον μαγείρευαν και φίλευαν τους μαστόρους. Έφερναν οι συγγενείς γλυκά και όλοι έριχναν χρήματα στα θεμέλια, φιλοδώρημα για τους τεχνίτες και τους εύχονταν:

• καλόν φτούρου και  να σταθείτσι ι_ιροί ως του τσιέλους, να βάλ^ιτσι κι του καπέλου (τη σκεπή).

Ευχές κατά τα μπαχτσίσια:

Όταν έφταναν,  μετά από πολλούς κόπους, έξοδα και βάσανα στη σκεπή, το γιόρταζαν. Για να ευχαριστήσουν τον πρωτομάστορα και τους μαστόρους έφερναν δώρα (μια πετσέτα, ένα ύφασμα, ένα πουκάμισο κλπ.) και ο πρωτομάστορας τούς ευχαριστούσε με τη σειρά του και ονομαστικά λέγοντας:

• Όσα λουλούδια του Μαγιού και φύλλα από τα δέντρα, τόσα καλά και αγαθά να σου δώσει ο θεός  ή

• Να βοηθήσει ο Θεός να πας και στον ΄Αγιο Τάφο ( το έλεγε ο πρωτομάστορας Μιχάλης Σιάσιος )

  7. Στον τεχνίτη για το καινούργιο του   εργαστήρι-χώρο εργασίας:

• Χαϊρλίθκου.

• Καλιές δλειες.

• Καλά παρσίματα (=κέρδη).

• Όλοι να δλιευν, ισιένα να φτουράει.

• Καλή αρχή κι καλό τσιέλους να 'χ^εις σ' όλις τς δλειες.

• Να ζήεις, να μας νοικουκυρεύς.

• Κι σ' ανώτσιρα.

• Πρώτα ιειά κι ύστσιρα όλα τ' άλλα.

Όταν   τεχνίτης  παρέδιδε στους πελάτες τα καινούργια τους ρούχα ή παπούτσια, τους ευχόταν:

• Καλό βάστσιγμα. Μι ιειά σ'.

• Αν ήταν κόρη της παντρειάς, της ευχόταν: να σ' παρ  κι ου γαμπρός.

• Αν ήταν νέος : Να φουρέεις  κι του γαμπριάτσ^ικου.

• Στη μάνα : Να ραψ^εις κι του πιθιριάτσ^ικου.

• Στον πατέρα: Να χαρείς κι του πιθιριάτσ^ικου σ', ή

• Κι πιθιρός.

18. Στον νέο γιατρό:

• ΄Αχρακστους να 'σι (=Αχρείαστος να είσαι).

19. Στις ονομαστικές γιορτές:

• Σ' έτση πουλλά.

• Κι τ' χρον καλόκαρδ (=χαρούμενοι).

• Να 'νι ανοιχτό του σπιτσ^ι σας.

• Κι τ' χρόν τ' όνουμά σ'.

• Να 'στσι ι_ιροί, να δέχιστσι.

• Να 'χ^ιτσι κι νυφ, ή γαμπρό ή αμψίδια ή καλά σχαρίκια απ' τς  ξινιτσ^ιμέν^οι.

• Να ζησ^ει η φαμπλιά σας κι όλα τα ζουντανά σας..

Οι επισκέπτες που καλοπερνούσαν είχαν την απαίτηση ο εορταζόμενος  «να στέκιτσι στου ένα του ποδάρ».

• «Θα σι ψήσουμι σήμιρα που 'νι η ι_ιουρτσή σ'»,  του έλεγαν χαριτολογώντας.

• Φέρι μας κι άλλου κρασί, ι_ιατσί πήριν τα βάι_ια (=άρχισε να ξυνίζει).

20. Σε αγοραπωλησίες: Συνήθως πουλούσαν γάλα, τυρί, κρασί, ρακή, σιτάρι , μέλι κλπ.

Ο πωλητής ευχόταν:

• Καλουξουδιμένου.

• Να πιράστσι καλά του χ^ειμώνα  μ' ολ^η τσ^η φαμπλιά σας.

• Να χουρταίν μκροι κι τρανοί.

Και ο αγοραστής απαντούσε:

• Κι ισύ σι καλή μιρά τουν παρά.

• Ιειά στα χέρια σ'.

• Να σας χ^ιλιασν τα πρόβατα κι τα ί_ιδια.

• Να  'στσι  ι_ιροί κι τ' χρόν  να μας πλήσ^ιτσι πάλι.

Στους εμπόρους εύχονταν:

• Καλά παζάρια.

• Καλά παρσίματα.

• Να τα καλουπλήσ^ιτσι.

• Σι καλή μιρά κι ο,τσ^ι αγαπάτσι.

21. Στους αμπελουργούς εύχονταν:

Όταν φύτευαν το αμπέλι:

• Καλή ρίζα.

• Σ^ην πέτρα να φτρων^ει .

Όταν το κλάδευαν:

• Καλόν κλάδου.

• Να 'χ^εις καλό κρασί.

• Ντίγκα να 'νι τα κουσιόρια σ'.

• Κούτσουρου κι τινικιέν να τρυγάς.

• Ι_ιουμάτα τα βαένια σ'.

Όταν τρυγούσαν

• Να 'νι καλουξουδιμένου.

• Να του καλουπλήεις μι διάφουρουν.

• Καλό έξουδου κι τα πιτσ^ιμέζια κι τα καλούδια σας.

22. Στους κτηνοτρόφους:

• Να σας χ^ιλιασν.

• Να τα καλουξιχ^ειμάσ^ιτσι.

• Τα μαντρά σας ι_ιουμάτα βιο.

23. Σε γραμματιζούμενο:

• Κι σ' ανώτσιρα.

• Να φανείς άξιους ι_ια τουν τόπου μας.

24. Σε ευεργέτη.

• Σ' ιυχαριστούμι ι_ια 'ν ιυγένεια σ'.

• Να σ' τ' αβγατσιαίν^ει ου Θος.

• Να σου 'νι απουυρσμένα

• Τα καλά να μη σας λειψν.

• Πάντα άξιους ου μιστός σας.

25. Σε φυλακισμένο:

• Υπουμουνή κι ου Θος βουηθός.

• Γλήγουρα να βγεις απ' τα σίδηρα.Θα πιράσν και θα τα ξιχάεις.

• Ου  Αϊ -Λιυτέρς να σι λιυτσιρώσ^ει.

26. Σε άρρωστο:

• Πιραστσ^ικά.

• Υπουμουνή. Η αρρώστια μπαιν^ει μι του σακί κι βι_ιαίνει μι του βιλόν^ι.

• Ου  Πανταλέημουνας να τ' ανασκιρνάει.

• Οι Αϊ- Ανάργυρ^οι να σι ι_ιατρέψν.

27.Σε δεινοπαθούντες:

• Θα να 'ρθν καλύτσιρις μέρις. Κάμτσι υπουμουνή.

•  Κι τα καλά διχούμινα και τα κακά  διχούμινα. 

• Βάρτσι του κακό να ιεν^ει χειρότσιρου.

• Τσι ριχν^ει ου Θος κι δεν του πιν^ει η ιης. Κατσ^ι έχ^ει ου Θος κι ι_ια τσ'  ισάς

28.Στους ηλικιωμένους:

• Καλά ιηράματα.

• Κουντσιές[4]   κι αγλήγουρις (= να μην έχει βαριά και παρατεταμένα γεράματα).

[3] ι_ιμώσ^ει : γεμώνω- ι_ιμώνω- να ι_ιμώσ^ει

[4] κουντός, κουντσή, κουντό  /   κουντσή-(πληθυντικός  ) κουντσιές, όπως καλή-καλιές 

Σημείωση:

Η υπογράμμιση   λέξεων  όπως π.χ.  παιρν^ει δηλώνει τη μονοσυλλαβική  συμπροφορά των υπογραμμισμένων. Η μερική αποσιώπηση του τελικού άτονου φθόγγου "ι", εδώ -ει-,  δηλώνεται με το -ει-  που γράφεται πάνω δεξιά.

Ο συμφωνικός φθόγγος "γ^ου" της κοινής νεοελληνικής στο σιατιστινό ιδίωμα αντικαθίσταται από το φωνηεντικό φθόγγο "ι"  μπροστά από το φθόγγο  "ι"( γραφή : η, ι, υ, ει, οι, ) : π.χ. γεια - ιεια,  της γης - τς  ιης.

Στις λέξεις, όπως "για" και "γιος" , με την τροπή του φθόγγου "γ^ου"  σε "ι" ακούγεται ένα παρατεταμένο "ι" , που το γράφουμε μ' ένα δεύτερο "ι" μικρότερο κάτω δεξιά από το πρώτο ( για - ι_ια και γιος - ι_ιος ).

Γράφει η κ. Aννα Γκουτζιαμάνη -Στυλιανάκη

 και επιμελείται φωνολογικά  ο κ. Ελευθέριος Κουφογιάννης.