Παύλος Μελάς

    Γεννήθηκε το 1870 στη Μασσαλία και από το 1874 έζησε  στην Αθήνα. Το 1886 φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων από όπου το 1891 αποφοίτησε ως  υπολοχαγός του Πυροβολικού.
  Ήταν από τα πιο δραστήρια μέλη  της Εθνικής Εταιρείας και όνειρο και σκοπό του είχε  βάλει τη λευτεριά των αλύτρωτων αδερφών.
   Με ανησυχία παρακολουθούσε τη δράση της Βουλγαρικής Εξαρχίας στη Μακεδονία, την έντονη προπαγάνδα της, τον κίνδυνο του εκβουλγαρισμού του ελληνικού πληθυσμού της Μακεδονίας και μαζί με άλλους ομοϊδεάτες συναδέλφους του  (όπως τους : Αλέξανδρο και Κωνσταντίνο Μαζαράκη, Γεώργιο Τσόντο, Αθανάσιο Εξαδάκτυλο κ.ά.)  αγωνίστηκε να  αφυπνίσει τους υπεύθυνους πολιτικούς και την κοινή γνώμη, να αντιδράσουν και να προκαλέσουν ένοπλη τοπική αντίδραση των πληθυσμών της Μακεδονίας, αφού επίσημα η Κυβέρνηση δεν το επιχειρούσε.
   Μετά το 1904, όταν και η ελληνική Κυβέρνηση άλλαξε στάση και αποφάσισε να μελετήσει και να λάβει μέτρα  οργανωτικά για συστηματική αντίδραση  κατά της βουλγαρικής τακτικής στη Μακεδονία, ο Παύλος Μελάς αναλαμβάνει δράση και έρχεται στη Μακεδονία.
   Πρώτη  του αποστολή, άνοιξη του 1904. Φτάνει μυστικά (με το ψευδώνυμο Μίκης Ζέζας)  μαζί με άλλους τρεις, τους Αλέξανδρο Κοντούλη, Αναστάσιο Παπούλα και Γεώργιο Κολοκοτρώνη,   και έχουν στόχο να μελετήσουν επιτόπου την κατάσταση και να εισηγηθούν μέτρα για ανάληψη ένοπλου αγώνα.  Γρήγορα όμως  φεύγουν, γιατί οι Τούρκοι πληροφορήθηκαν  την παρουσία τους και τους έβαλαν στόχο.
       Ιούλιο του 1904, με πρωτοβουλία Κοζανιτών,   έρχεται για δεύτερη φορά  στη Μακεδονία, ως ζωέμπορος αυτή τη φορά. Τότε έρχεται  και στη Σιάτιστα,  για να συναντήσει ντόπιους αρχηγούς αγωνιστές και να βγουν άντρες για το σχηματισμό μικρών ένοπλων σωμάτων, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα ένοπλα τμήματα των Βουλγάρων.

Στην τρίτη αποστολή του στη Μακεδονία,  Αύγουστο του 1904, στέλνεται  επίσημα από το Μακεδονικό Κομιτάτο της Αθήνας ως γενικός αρχηγός  των Σωμάτων της περιοχής Μοναστηρίου – Καστοριάς. Ο Μελάς στο διάστημα αυτό ως το θάνατό του φρόντισε κυρίως να οργανώσει την τοπική άμυνα και να ενισχύσει το φρόνημα των κατοίκων. Προσπάθησε να εκφοβίσει τους Βουλγάρους και να επαναφέρει στο Πατριαρχείο πληθυσμούς, που από φόβο είχαν προσχωρήσει στην Εξαρχία .
Στις 13 Οκτωβρίου βρίσκεται στο χωριό Στάτιστα για μια συνάντηση με τους οπλαρχηγούς Π. Κύρου και Καούδη. Η παρουσία του εκεί προδόθηκε στους Τούρκους από τον αρχικομιτατζή των Κορεστίων Μήτρο Βλάχο. Τουρκικό απόσπασμα έφτασε κι επακολούθησε μάχη. Σε μια παύση της , όταν άρχισε να νυχτώνει, ο Παύλος Μελάς βγήκε να βεβαιώσει ότι το τουρκικό απόσπασμα έφυγε. Τον πυροβόλησαν, η σφαίρα τον πέτυχε στην οσφυακή χώρα και σε λίγο πέθανε.
   Ο θάνατός του συγκλόνισε το Πανελλήνιο και το αφύπνισε. Ο Ίων Δραγούμης  επιγραμματικά μας λέει. «Ο Μελάς…με τη σπίθα που άναψε στον καθένα, πολλοί, που ήταν τυφλοί ως τότε, είδαν».

   Για τον απλό κόσμο ο Παύλος Μελάς πέρασε στο θρύλο και κυριάρχησε στις καρδιές του ως ο κύριος εκφραστής του αγώνα. Η λαϊκή μούσα τον είδε  σαν άλλο Κλέφτη κι Αρματολό κι έτσι, με τον ίδιο τρόπο, τον παρουσιάζει στα τραγούδια της. Παραθέτουμε κάποιους στίχους  από αυτά.

Κορίτσια από την Καστοριά και τη Βλαχοκλεισούρα
Κάτι να σας ρωτήσουμε , κάτι να σας ειπούμε.

Ποιος είσαι συ  που μας ρωτάς και θέλεις να σου ειπούμε;

Εγώ είμαι ο Παύλος ο Μελάς , της Καστοριάς Καμάρι
Της Καστοριάς της Ρούδιανης και της Βλαχοκλεισούρας.

Λεβέντης εξεκίνησε  ’πο μέσα απ’ την Αθήνα,
Τα παλικάρια σύναξε κι όλο το εικοσιένα.
Παιδιά μ’ μας κράζει η Καστοριά κι όλη η Μακεδονία
Μας προσκαλούν, Μελά, τα Γρεβενά για την ελευθερία.

Μάνα μ’, δε θέλω κλάματα.,  δε θέλω μοιρολόγια.
Μένα με κλαίνε τα πουλιά, με κλαίν’  τα χελιδόνια,
Με κλαίει η γυναίκα μου και όλη η πατρίδα.

Πικρά μαντάτα ήρθανε απ’ τη Μακεδονία
Τον Παύλο τον εβάρεσαν στης Καστοριάς τα μέρη.
Δεν τον βαρέσαν με αντρειά , δεν τον βαρέσαν φόρα.
Μον’ τον βαρέσαν μ’ απιστιά , νύχτα με το φεγγάρι.
Κι άφησε διάτα στα παιδιά , διάτα στα παλικάρια:
Παιδιά να μη σκορπίσετε, παιδιά μη φοβηθείτε,
τους Τούρκους, τα παλιόσκυλα, να τους εκδικηθείτε

Σαν τέτοια ώρα στο βουνό  ο Παύλος πληγωμένος
Μες στο νερό του αυλακιού  ήτανε ξαπλωμένος.
-Για σύρε, Δήμο μου πιστέ, στην ποθητή πηγή μου
και φέρε μου κρύο νερό να πλύνω την πληγή μου.
Δεν κλαίω τη λαβωματιά, δεν κλαίω και το βόλι,
Μον κλαίω που με άφησε η συντροφιά μου όλη.
Σταλαματιά το αίμα μου για σε Πατρίδα χύνω,
Για να ’χεις δόξα και τιμή, να λάμπεις σαν το κρίνο
Παύλος  Μελάς κι αν πέθανε τα παλικάρια ζούνε
Θα  φέρουνε τη λευτεριά στη χώρα που ποθούμε.

   Ο Παύλος Μελάς, βέβαια,  δεν ήταν ο μόνος που πολέμησε στο Μακεδονικό Αγώνα, ήταν όμως κορυφαία μορφή. Ο συναγωνιστής τους Κ. Μαζαράκης έγραψε  ότι ο Παύλος Μελάς αντιπροσωπεύει «όλην την ιδεολογικήν δύναμιν του αγώνος».
   Και ο ιστορικός Διονύσιος Κόκκινος σημειώνει εύστοχα: «Ο Μακεδονικός αγών υπήρξεν υπόθεσις ολοκλήρου του ελληνικού λαού, αλλ’ όπως συμβαίνει πάντοτε, ανεδείχθησαν κατά την διάρκειάν του ηγετικαί μορφαί, αι οποίαι δια των ενεργειών των ή της θυσίας των έδωσαν βαθύτερον περιεχόμενον εις αυτόν. Μεταξύ των ηγετικών αυτών μορφών διακρίνονται  ο Ίων Δραγούμης και ο Παύλος Μελάς».
   Εμείς - στη μνήμη και όλων των άλλων- στο σημερινό μικρό μας αφιέρωμα παραθέτουμε από τον ίδιο ιστορικό, κατάλογο άλλων αξιωματικών και υπαξιωματικών, που πολέμησαν για τη Μακεδονία,  ως έκφραση μνημοσύνου και χωρίς να θεωρούμε ότι εδώ σταματάει το χρέος μας.