Ποιότητα βιβλίου  2o ...  ή  ένα «καλό σχολικό βιβλίο».

Σημειώσαμε στο προηγούμενο σχόλιό  μας ότι το βιβλίο είναι ο πολυτιμότερος σύντροφος  και βοηθός του μαθητή και τώρα προσθέτουμε  και ο πιο σταθερός με το νόημα ότι:

-  Είναι πάντα κοντά στο μαθητή,  που   μπορεί ανά πάσα στιγμή να το χρησιμοποιήσει.

-  Κρατάει στις σελίδες  του όποια προσωπική επιλογή / υπογράμμιση /επισήμανση και σημείωση    καταχωρίζει  αυτός  που το μελετάει και όλα αυτά  του τα προσφέρει εύκολα σε πρώτη αναζήτηση.

- Προσφέρει τη βοήθεια του ίδια σε όλους   και μάλιστα αδάπανα, σε πρώτη ζήτηση.

Σημειώνουμε, επίσης,    ότι τα παραπάνω ισχύουν  κυρίως με την προϋπόθεση ότι έχουμε να κάνουμε με ένα  «καλό σχολικό βιβλίο». Το πώς εννοούμε το βιβλίο αυτό   το διευκρινίζουμε αμέσως.

Ο όρος «καλό» δεν αναφέρεται βέβαια  μόνο στην εξωτερική εμφάνιση του βιβλίου, αλλά  κυρίως στο περιεχόμενο και την αποτελεσματικότητά του  κατά τη διαδικασία της μάθησης.

Το περιεχόμενο του κάθε βιβλίου είναι η «διδακτέα ύλη» του μαθήματος, εκείνη δηλ. που από το ΥΠΕΠΘ ορίζεται και με τα Αναλυτικά Προγράμματα    περιγράφεται ως απαραίτητη γνώση για τους μαθητές κάθε ηλικίας  / τάξης.  Για να διδαχτεί  η ύλη αυτή και  να γίνει κτήμα των μαθητών με τρόπο επιστημονικά - παιδαγωγικά  σωστό, ευχάριστο, εύκολο και αποτελεσματικό,  συμβάλλουν δυο, κατά κύριο  λόγο, παράγοντες: ο δάσκαλος και το βιβλίο. Το  δεύτερο θα μας απασχολήσει με άξονα της διερεύνησης την ερώτηση :

«Ποια  πρέπει να είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του σχολικού βιβλίου,  ώστε αυτό να είναι αποτελεσματικό κατά τη διαδικασία της μάθησης.

- Πρώτο γνώρισμά του θεωρούμε το  να είναι η προσφερόμενη ύλη  επιστημονικά ορθή και μάλιστα εκσυγχρονισμένη.  

-  Δεύτερο, αλλά εξίσου σημαντικό, γνώρισμα:   να είναι βιβλίο  που να μπορεί να διδαχτεί στην ηλικία του δέκτη. Το  γνώρισμα αυτό   έχει σχέση  και με την επιστημονικότητά του   αλλά και με τον τρόπο δόμησης της ύλης -στο σύνολο και στις επιμέρους ενότητες- και με τον τρόπο γραφής του βιβλίου. Ειδικότερα: κανείς  π.χ. δεν μπορεί  να αγνοεί  την αντιληπτική δυνατότητα της κάθε ηλικίας, τα ενδιαφέροντά της  αλλά και το χρόνο που  το Πρόγραμμα ορίζει για τη διδασκαλία του μαθήματος. Αν αγνοήσουμε τα παραπάνω,  μπορεί να δώσουμε βιβλία με πολλές και σημαντικές επιστημονικές  πληροφορίες, που όμως μένουν έξω από τα κεφάλια των μαθητών,   ή  και βιβλία που ποτέ δε φτάνουμε στην τελευταία τους σελίδα, με όλες τις συνέπειες μιας τέτοιας τακτικής για  τα κενά που μένουν  και τη μαθησιακή πορεία του μαθητή στην επόμενη τάξη.

-Τρίτο γνώρισμα:  γλώσσα κατανοητή από το μαθητή.  Αν  πρόκειται να διαβάζει έχοντας πάντα κοντά του το ερμηνευτικό λεξικό  ή κάποιον που να του λύνει απορίες, τότε χάσαμε το παιχνίδι.

 - Τέταρτο γνώρισμα: μεθοδικότητα στην παρουσίαση του θέματος  

 Π. χ. με μια προλογική παράγραφο ευδιάκριτη να προϊδεάζει το μαθητή   για το θέμα της ενότητας , να  του δίνει  τις βασικές γραμμές του και στη συνέχεια πάνω σ' αυτές να βαδίζει και να οδηγεί  και το μαθητή. Οι βασικές έννοιες, οι ορισμοί και ό,τι άλλο σημαντικό να είναι με κάποιο τρόπο ευδιάκριτα, π.χ. με έντονη γραφή,  ώστε εύκολα να επισημαίνονται και να βοηθούν σε όποια επανάληψη. 

- Πέμπτο γνώρισμα: να έχει  με μέτρο όλο εκείνο  το υλικό ( πηγές,  εικόνες, χάρτες, συγκεντρωτικούς πίνακες,   σχεδιαγράμματα)    που θα βοηθήσει   το μαθητή στην κατανόηση  αλλά και  στην οργάνωση     των πληροφοριών και στη συστηματοποίηση τελικά της γνώσης  του.

- Έκτο γνώρισμα : οι όποιες ερωτήσεις ή εργασίες ανακεφαλαίωσης  να μην αγνοούν το βιβλίο και να παραπέμπουν άμεσα ή έμμεσα (με τη δυσκολία τους) σε άλλα βιβλία, που δεν μπορεί και δεν πρέπει να έχει ο μαθητής, ή σε βοήθεια άλλου. Όλα αυτά τελικά έχουν  ως  αποτέλεσμα να χάνει ο μαθητής την εμπιστοσύνη  του στις δικές του δυνάμεις  αλλά και να  μην έχει εμπιστοσύνη και στο βιβλίο.

- Έβδομο γνώρισμα: με προϋπόθεση όλα τα παραπάνω , να  είναι   ένα βιβλίο που να μπορεί να πάρει τη θέση του δασκάλου, όταν ο μαθητής μόνος του στο σπίτι προσπαθεί να εμπεδώσει  όσα  άκουσε στη σχολική αίθουσα ή να προχωρήσει στην επόμενη ενότητα.

Να είναι ένα βιβλίο  που με ενδιαφέρον να το ανοίγει ο μαθητής και να  ξέρει πως θα του μάθει κάτι ενδιαφέρον και χρήσιμο, πως   θα του λύσει μια απορία, ένα βιβλίο , τελικά, του οποίου  την αξία  θα  αναγνωρίζει και θα το σέβεται.

Κατέγραψα σε γενικές γραμμές  τούτα τα γνωρίσματα που θεώρησα ουσιαστικά. Σίγουρα  υπάρχουν και άλλα. Στο  επόμενο σημείωμα με παραδείγματα  θα σχολιάσω - με βάση τούτο το σημείωμα- κάποια βιβλία από εκείνα   που χρησιμοποίησα.  Για  κείνους  που θέλουν  να δουν περισσότερα  για το θέμα  της διδαξιμότητας του σχολικού  βιβλίου προτείνουμε να διαβάσουν σχετικό   άρθρο του Φ. Κ. Βώρου με τίτλο: Για τη διδαξιμότητα του σχολικού βιβλίου κάνοντας κλικ  στον παραπάνω τίτλο.     

                                                                    Θεοδ. Ζωγράφου- Βώρου