|
Ποιότητα
βιβλίου...
Ξεκινώντας το δεύτερο
σχόλιό μου, με τίτλο Ποιότητα βιβλίου και με
αναφορά στα σχολικά εγχειρίδια, οφείλω προκαταβολικά μια
διευκρίνιση:
Όσα θα γράψω δεν μπορεί
να αναφέρονται σε όλα τα σχολικά βιβλία. Μπορώ να
μιλήσω για βιβλία φιλολογικών μαθημάτων και πάλι όχι
για όλα, αλλά σίγουρα για αρκετά, τα οποία γνώρισα
καλά τα δυο τελευταία χρόνια. Θα αναφερθώ και σε κάποια
βιβλία άλλης ειδικότητας, που τα είδα με υπόδειξη άλλων
συναδέλφων, με τους οποίους και συζήτησα. Αν όσα θα
γράψω ισχύουν και για άλλα βιβλία, τότε το πράγμα δεν
είναι και πολύ ευχάριστο...
Το σχολικό βιβλίο είναι
πολύτιμο εργαλείο στην προσπάθεια του μαθητή να
κατακτήσει τη γνώση. Με αυτό θα δουλέψει στο σπίτι. Σ '
αυτό θα καταφύγει, όταν, μακριά από το σχολείο και το
δάσκαλο, θα προσπαθήσει μόνος του να ξαναθυμηθεί και
να μάθει καλά όσα άκουσε στη σχολική αίθουσα ή θα
αναζητήσει απάντηση σε κάποια απορία που του
δημιουργήθηκε, ή σε ερώτηση-θέμα που του δόθηκε ως
εργασία. Οφείλουμε, επομένως , να του δώσουμε ένα
βιβλίο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του και,
πρώτα απ ' όλα, να είναι εύχρηστο. Να του δώσουμε
ένα βιβλίο με ποιότητα
Το θέμα ποιότητα
σχολικού βιβλίου, όπως και κάθε βιβλίου,
έχει δύο όψεις / πλευρές. Η μια αναφέρεται στο
περιεχόμενο του βιβλίου και η άλλη στη μορφή
του, στην εικόνα δηλαδή που παρουσιάζει από την άποψη της
στοιχειοθεσίας, της εκτύπωσης, της βιβλιοδεσίας και
από την άποψη της λειτουργικής και καλαίσθητης ή μη
παρουσίας του εξωτερικά (ως εξώφυλλο) και εσωτερικά, (στις
σελίδες του) .
Θα
αρχίσουμε το σχολιασμό μας από τη μορφή των
βιβλίων.
Ένα από τα βασικά
γνωρίσματα των σημερινών σχολικών βιβλίων είναι η
πλούσια εικονογράφησή τους. Σε άλλα η εικονογράφηση έχει
ρόλο απλά διακοσμητικό και σε άλλα ουσιαστικό,
συμπληρωματικό του λόγου.
Στα βιβλία π.χ. της
Ιστορίας η εικονογράφηση συντελεί στην αισθητοποίηση
της αφήγησης και μαζί με τον υπότιτλο (λεζάντα) τη
συμπληρώνει. Ταυτόχρονα απάλλαξε το δάσκαλο από την
αγωνία να βρει το αναγκαίο εικαστικό υλικό για κάθε
διδασκαλία του.
Σε άλλα όμως βιβλία, όπως
σε κείνα της γλωσσικής διδασκαλίας η πληθωρική
παρουσία της εικόνας με όλες τις μορφές της (φωτογραφία,
ζωγραφικοί πίνακες, σκίτσα εφημερίδων, σκίτσα από
κόμικς, μορφές τόσο οικείες, βέβαια, στα σημερινά
παιδιά, διάλογοι μέσα σε συννεφάκια, έγχρωμα πλαίσια
κ.ά) είναι περιπτώσεις που κάνει το κείμενο να πέφτει σε
δεύτερη μοίρα, να χάνεται, να βουλιάζει... Όσο και αν η
επιλογή έγινε με γνώση , ευαισθησία και πρόθεση η εικόνα
να σχετίζεται με το κείμενο, ο μικρός μαθητής
ενδιαφέρεται λιγότερο για το κείμενο, μένει στην
εικόνα επιφανειακά, χωρίς να καταλαβαίνει και να
στοχάζεται το λόγο της παρουσίας της στη συγκεκριμένη
ενότητα...Ούτε και ο δάσκαλος
έχει το χρόνο ή και τη γνώση πάντα να αξιοποιήσει την
εικόνα, π.χ. να σχολιάσει με αυτήν ένα γλωσσικό
φαινόμενο, πράγμα που θα είχε πολύ ενδιαφέρον, από την
άποψη της διδακτικής μεθόδου.
Φοβάμαι ότι στα βιβλία
αυτά ξεπεράσαμε το μέτρο, ίσως από υπερβολική
εμπιστοσύνη στο ρόλο της εικόνας, ίσως από τον
ενθουσιασμό του πρωτάρη. Μήπως εδώ θα έπρεπε να
μελετηθεί περισσότερο από ειδικούς η αναλογία εικόνας
και κειμένου σε μια σελίδα;
Σε βιβλία θετικών
επιστημών, π.χ. Φυσικής η εικόνα προσφέρει πολλά, αλλά
έχει και περισσότερες απαιτήσεις, ιδιαίτερα από την
άποψη της εκτύπωσης. Δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσουμε
επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας, π.χ. το εσωτερικό
ενός αντιδραστήρα, το αχανές διάστημα, αλλά απαιτεί και
τη χρήση κατάλληλου χαρτιού, για
να μην τυπωθεί θολή, για να αποδώσει σωστά το χρώμα,
π.χ. του ηλιακού φάσματος. Απαιτεί επίσης και το
κατάλληλο μέγεθος, για να βοηθήσει το διδάσκοντα στη
διδασκαλία του, απαιτεί και σωστή επιλογή φωτογραφίας,
όχι της τυχούσας, και με την κατάλληλη ανάλυση, γιατί η
φωτογραφία εδώ δεν μπαίνει για διακόσμηση ή για απλή
πληροφόρηση. Είναι εργαλείο δουλειάς συγκεκριμένης.
Στη σελίδα 92 του
βιβλίου Φυσικής της Α΄Λυκείου
υπάρχει φωτογραφία πάνω στην οποία πρέπει να γίνουν
μετρήσεις αποστάσεων,
για να συμπληρωθεί σχετικός πίνακας
από τους μαθητές. Για εξοικονόμηση
χώρου
(;) η φωτογραφία είναι σε
σμίκρυνση και δεν μπορούν να γίνουν μετρήσεις.Bέβαια,
υπάρχει λύση:...βρίσκουμε το εξωσχολικό βιβλίο, που
έχει τη φωτογραφία σε πραγματικές διαστάσεις!
Ένα άλλο γνώρισμα πολλών
από τα σημερινά σχολικά βιβλία είναι ο όγκος τους
με όποιες επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτό. Βιβλία
πολυσέλιδα είναι και δύσχρηστα και δύσκολα
μεταφέρονται από το μαθητή στο σχολείο και δύσκολα
βιβλιοδετούνται, με τις προϋποθέσεις της μαζικής
παραγωγής. Μόλις τολμήσεις να τα ανοίξεις κάπου στη
μέση, κόβονται στα δυο και «ανεξαρτητοποιούνται» οι
σελίδες, γίνονται -κατά το λεγόμενο-φύλλο και φτερό. Η
κόλλα που συνδέει σελίδες, όχι τυπογραφικά δεκαεξασέλιδα,
δεν αντέχει, φαίνεται, το βάρος και την πολλή χρήση. Σε
άλλα βιβλία, μόλις τα ανοίξεις και γυρίσεις το
εξώφυλλο, ξεκολλάει κι αυτό.
Και εδώ, βέβαια, θα πει
κάποιος, είναι θέμα και ευθύνη βιβλιοδεσίας και
βιβλιοδέτη. Πιθανό. Είναι όμως και θέμα και ευθύνη
εκείνων που σχεδιάζουν και αποφασίζουν την ύλη και το
μέγεθος αυτών των βιβλίων, που, εκτός των άλλων
προβλημάτων που δημιουργούν, βιβλιοδετούνται δύσκολα. Ποιο λόγο έχουμε να δώσουμε βιβλία 500 σελίδων π.χ.
για τα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, βιβλίο που
δυο φορές τουλάχιστο την εβδομάδα ο μαθητής θα το
κουβαλάει στην τσάντα του για το σχολείο; Η άποψη
κάποιων ότι το βιβλίο αυτό μπορεί να μπει στη βιβλιοθήκη
της οικογένειας και να της προσφέρει αξιόλογα
κείμενα δεν είναι λόγος σοβαρός, κατά την άποψή μου, για
να του δώσουμε αυτό τον όγκο και το αντίστοιχο βάρος.
Ας θυμηθούμε τα δικά μας. Ποιοι και πόσοι από μας
έβαλαν στη βιβλιοθήκη τους σχολικό βιβλίο και μάλιστα σε
εποχές που ήταν πιο δύσκολη η απόκτηση άλλων βιβλίων από
τη βιβλιοαγορά; Και ποιος μετά την αποφοίτησή του πήγε
να ξαναδιαβάσει κείμενα, όπως τα Πτωχοπροδρομικά ή τα
Ιπποτικά μυθιστορήματα ή την Αθηναϊκή Σχολή κ.α.
Σε τούτα τα πολυσέλιδα
βιβλία, όπου η επιθυμία είναι να δώσουμε όσο γίνεται
περισσότερο υλικό, έστω κι αν δεν είναι αναγκαίο να
διδαχτεί, είδα και κάτι άλλο, δηλωτικό ίσως της ενοχής
μας: το μέγεθος των γραμμάτων σε κάποιες ενότητες
γίνεται πολύ μικρό ( 9) ,τόσο που να μη
μπορείς να τα διαβάσεις. Προφανής λόγος η εξοικονόμηση
χώρου και η μείωση του αριθμού των σελίδων. Μάταια,
βέβαια. Aπλά δυσκολεύουμε την ανάγνωση της σελίδας,
χωρίς να μειώνουμε αισθητά την έκταση και τον όγκο του
βιβλίου. Ήταν αδύνατο να διαβάσω τις βιογραφίες σε
βιβλίο Νεοελληνικών της Γ΄ Γυμνασίου. Χρειαζόμουν
μεγεθυντικό φακό και (διευκρινίζω ότι) δεν έχω πρόβλημα
όρασης... Λυπήθηκα τους μαθητές...
Θα ήταν, λοιπόν, καλύτερα
- από την άποψη της μορφής - να έχουμε όμορφα,
καλαίσθητα βιβλία, όπως και είναι πολλά από αυτά που
έχουν οι σημερινοί μαθητές, αλλά και εύχρηστα, που
σημαίνει για την περίπτωσή μας γερά και εύκολα στη
χρήση αλλά και στη μεταφορά. Ξανάζησα λίγες μέρες
πριν ό,τι περιέγραψα στο προηγούμενο σχόλιο. Δυο μαθητές,
παιδιά συγγενικά μου, γύρισαν στο σπίτι. Η τσάντα του
μικρότερου ζύγιζε 7,5 κιλά , του μεγάλου 8, 5. Ο πρώτος,
ο μικρότερος, παραπονέθηκε για πόνο στην πλάτη και
κατάκοπος πήγε για ύπνο...
Κι εμείς τι κάνουμε;...
Θεοδ. Ζωγράφου- Βώρου |
