Η ΄Αννα Γκουτζιαμάνη-Στυλιανάκη γεννήθηκε στη Σιάτιστα. Αποφοίτησε από το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο και σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Θεσσαλονίκης. Έζησε και δίδαξε τα περισσότερα χρόνια στα Δημοτικά σχολεία Σιάτιστας .Τώρα μοιράζει το χρόνο της ανάμεσα στη Θεσσαλονίκη και τη Σιάτιστα που αγαπάει.  Στη στήλη αυτή, με ιδιαίτερη ευαισθησία και γνώση,  μας ταξιδεύει στην παλιά Σιάτιστα, τη Σιάτιστα των αναμνήσεών της.

Μέσα της δεκαετίας του '50. Μεταπολεμικά  χρόνια, χρόνια δυσπραγίας και στέρησης,  και ούτε υπήρχε η πληθώρα των αγαθών  που έχουμε στη σημερινή  καταναλωτική κοινωνία.

Κύριο μέλημα της σιατιστινής νοικοκυράς τότε, μετά την καθαρότητα του σπιτιού της , ήταν η μαγειρική που τη διδασκόταν  στο σπίτι της  από τις μεγαλύτερες νοικοκυρές και όχι σε Οικοκυρικές Σχολές ή από τηλεοπτικές εκπομπές. Μαγείρευε όλα τα εποχιακά φαγητά. Για τα γιορτινά τραπέζια, σε όλη τη διάρκεια  του χρόνου ετοίμαζε ό,τι πιο ταιριαστό  και νόστιμο καλούσε η μέρα[1]. Για τη διατήρηση των ωραίων εθίμων μας φύλαγε πάντοτε ανάλογες εκπλήξεις. Οι μεζέδες στα γλέντια και στα οικογενειακά τσιμπούσια ενθουσίαζαν μικρούς και μεγάλους. Με αγαλλίαση/ νοσταλγία θυμόμαστε τις αξέχαστες εκείνες συνάξεις.

          Όταν έρχονταν επισκέπτες στο σπίτι έπρεπε να φανεί «ασπροπρόσωπη»  και «να ξιντρουπιαστ^σεί»[2].Τηρούσε την πατροπαράδοτη σιατιστινή φιλοξενία και έδινε την εντύπωση στον επισκέπτη πως η οικογένειά της «ευημερεί». Για το λόγο αυτό  φύλαγε πάντα «κάτι» να κεράσει, να γλυκάνει και να ευχαριστήσει όποιον έρχονταν στο φτωχικό της κι ας το στερούσε τις περισσότερες φορές από τα παιδιά της, που σίγουρα τα είχαν ανάγκη. Το νοικοκυριό, η μαγειρική και η φιλοξενία  ήταν από τα σπουδαιότερα προτερήματα για τις μανάδες και τις γιαγιάδες μας.

          Η Αναστασία, η μεγαλύτερη κόρη της Λευτέρως, είχε πάει λίγες τάξεις στο Γυμνάσιο με την εξαδέλφη της Βασιλική Γ. Ταφαρλή. «Τα αγαπούσαν τα γράμματα» και προόδευαν στο σχολείο, μα τις έκοψαν  από τη φοίτηση γιατί δεν είχαν οι γονείς τους να πληρώσουν το εκπαιδευτικό τέλος τη στιγμή που τους το είχαν ζητήσει. Οι λέξεις «δωρεάν παιδεία» ήταν παντελώς άγνωστες τότε.

          Η Λευτέρω  ανέλαβε να μάθει όλο το νοικοκυριά στην κόρη της, για να μην την ντροπιάσει όταν πάρει άντρα και πάει σε πεθερικά. Πόσα έπρεπε να ξέρει!... Εκτός από την καθαριότητα και τη μαγειρική έπρεπε να μάθει και την ιδιαίτερη τέχνη που χρειαζόταν για να ετοιμάσει τον τραχανά, τα πέτουρα, τα τουρσιά,  τα γλυκά και τα πετιμέζια, αλλά και τόσα άλλα που θα χρειάζονταν  στην οικογένεια την περίοδο  του χειμώνα. Η πίτα πάλι ήταν ένα χορταστικό φαγητό  για όλη την οικογένεια. Ζήτημα τιμής ήταν η νεόνυμφη να ξέρει να κάνει πίτα στο σπίτι της πεθεράς της την Τρίτη το πρωί μετά το γάμο της. Υπόθεση γοήτρου ήταν όμως και η μάνα που αρραβώνιαζε την    κόρη της  να μπορεί να περιποιείται και να «φιλεύει» το γαμπρό που ερχόταν στο σπίτι της αρραβωνιαστικιάς του Τετάρτη και Σάββατο βράδυ, σύμφωνα με το έθιμο.

          Κάποια  μέρα ήρθε στο σπίτι της Λευτέρως η Λιεν^{η ,} η αδερφή της, από τη Χώρα. Παινεύονταν πως έμαθε να κάνει ένα αλλιώτικο φαγητό, πολύ νόστιμο και εντυπωσιακό, από ένα περιοδικό που είχε διαβάσει. Η Λευτέρω αμέσως ενδιαφέρθηκε και την παρακάλεσε να της το  δείξει λέγοντάς τη:

«Να μ'του μαθς κι ιμένα. Θέλου να φκιάνου του γαμπρό σ^ην Αναστασία  μ^ου κατσ^ι του ιδιαίτσιρου απ' τα φαϊά,   π'  τ' φκιαν^ει η μάνα τ'.»

          Ευχαρίστως δέχτηκε η Λιεν^η και ζήτησε να της έχει έτοιμα τα υλικά, όπως ακριβώς τα έγραφε και το περιοδικό:

Μισή οκά (200 δράμια) μακαρόνια χοντρά. 250 δράμια μοσχαρίσιο κιμά . 75 δράμια κεφαλοτύρι. 1 φλιτζάνι του τσαγιού βούτυρο. ½  φλιτζάνι κρασί. 1 κρεμμύδι μεγάλο. 200 δράμια ντομάτες ή 2 κουταλιές πάστα ντομάτας. 7-8 κουταλιές  αλεύρι.

Αλάτσ^ι, πιπέρ  κι αυγά θέλου τρία  αν είνι  τρανούτσ^ικα  ή πέντσι  αν είνι  απού πουλακίθις .  Κι επέμενε πολύ στον  αριθμό και στο μέγεθος των αυγών.

          Τη συμφωνημένη μέρα ήρθε πρωί - πρωί η Λιεν^η με ένα μακρόστενο ταψί εμαγιέ, επιμελώς τυλιγμένο, για να κάνουν το φαγητό και να το κόψουν σε τετράγωνα ομοιόμορφα κομμάτια. Μπήκαν στο μαγειριό της Λευτέρως που είχε πρόσφατα  αποκτήσει με κούχνη  από τσιμέντο, λεκάνη για τα πιάτα και βρύση με τρεχούμενο νερό από το Μπούρινο. Τράβηξαν το σύρτη της πόρτας από μέσα κι άρχισαν το μάθημα. Δασκάλα μαγειρικής με άριστες επιδόσεις η Λιεν^η αλλά και προσεκτική μαθήτρια η Λευτέρω. Όταν με το καλό ετοιμάστηκε το φαγητό, φώναξαν την Αναστασία να το πάει στο φούρνο τ' Κώτσιου. Η Λευτέρω τη συμβούλεψε  να προσέχει πού πατάει στο γκαλντεριμιασμένο δρόμο, να μη σκοντάψει, πέσει και χύσει το φαγητό και καλοπεράσουν οι κότες της γειτονιάς. Η Λιεν^η της είπε να ζητήσει από το φούρναρη να ρίξει το φαγητό σε μέτριο φούρνο, να μην καεί, να μη μαυρίσει και μυρίσει καπνιές, μόνο «να παρ  μια οψ^η απού παν» (=να ροδοκοκκινίσει η κρέμα του). Η Αναστασία υπάκουσε σε όλα.

          Η Αργύραινα, η συννυφάδα  της Λευτέρως, όσην ώρα ήταν κλεισμένες στο μαγειριό  οι δυο αδερφές, «λιανουπατούσιν στουν ουβρό»[3] και ήθελε να μάθει το μυστικό τους. Της κακοφάνηκε κάπως που την απομόνωσαν έτσι. Αυτό το ζήτησε από τη Λευτέρω η Λιεν^η. Της είπε πως όση ώρα μαγειρεύουν δεν θέλει να μπει κανένας στο μαγειριό, να μην τις βασκάνει κι αποτύχει το φαγητό.

-«'Αμα ιεν^ει καλό θα του δείξουμι. 'Αμα δεν είνι  ι_ια κόσμου, θα του καϊπιώσουμι[4]» είπε η Λιεν^η και συμφώνησαν σ' αυτό.

          Στο μεσημεριανό τραπέζι ο Χαρίσης με τα παιδιά κοιτούσαν με απορία το παράξενο φαγητό, που ήταν σα μακαρόνια με κιμά, μα έμοιαζε κάπως και με κρεατομακαρονόπιτα. Από τη γεύση και τη νοστιμιά του ενθουσιάστηκαν. Η Λευτέρω έδωσε ένα κομμάτι στην Αργύραινα κι ένα στις γειτόνισσες που κάθονταν στο χωρατά για δοκιμή. Μπόλικα μπράβο μάζεψε εκείνη τη μέρα η Λιεν^η. Πριν φύγει ρώτησε την αδερφή της:

-Ισύ μαρ Λιφτσιέρου δε μου' πις. Πώς σ' φάν^ηκιν του παστίτσιου;

- Μι του χιέρ  σ^ην καρδιά σι παραδέχουμι, αδιρφή. Είσι  άφταστσ^η ν^οικουκυρά, αλλά «σβήστρα πέρα ι_ια πέρα»[5].

Τα 'χασε η Λιεν^η με την απάντηση και ξαναρώτησε πολύ ενοχλημένη για την αγνωμοσύνη της Λευτέρως και για τον άδικο χαρακτηρισμό από την αδερφή της.

-Ιγώ σβήστρα, αδιρφή, μι τόσου ν^οικουκυριό κι οικουνουμία; Παρ' του λόγου σ' ουπίσ^ου.

Η Λευτέρω αναγκάστηκε να δώσει εξηγήσεις, να δευτερολογήσει.

- Ι_ιατσί σ' κακουφάν^ηκιν; Μι τόσα υλικά κι πέτρις να μα^ιείρευα, νόστσιμις χανά ιεν^ν .

Ιγώ θα μα^ιείρευα  μια μέρα μακαρόνια μι του κιφαλουτσύρ  κι θα μουσκότρουγάμι , αλλ^η φουρά θανά ' φκιανα κιφτσιέδις μι τουν κιμά του μουσκαρίσιου κι ζμι μι τ'  αλιεύρ  κι θα πιρνούσαμι βασιλ^ικά, κι ένα βραδ  αυγά μάτσια κι θα δόξαζάμι κι τουν Θο.

          Καλοσκέφτηκε λίγο η Λιεν^η ηρέμησε κάπως κι απάντησε:

«Να παρακαλάς, αδιρφούλα μ', να' σι τσυχιρή να μη σας έρχιτσι κουντά - πκνα ου γαμπρός κι σας ξουδεύ^ι, αλλιώς του τσιφτσιέρ^ι απ' τουν μπακάλη θα του ιουμίεις  βιρισιέδια  ».

 Και η Λευτέρω πήρε για τα  καλά το μήνυμα.

Γράφει η κ. Aννα Γκουτζιαμάνη -Στυλιανάκη

 και επιμελείται φωνολογικά  ο κ. Ελευθέριος Κουφογιάννης