«Στιγμές από τη ζωή της Σιάτιστας …άλλοτε και τώρα…».

 Μέρος 2ο: Εθνικοί αγώνες

«Πήραν την Πόλη, πήραν την, πήραν τη Σαλονίκη

                Πήραν και την Αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι…»  (Δημοτικό)

Η πτώση της Βασιλεύουσας σηματοδοτεί την αρχή της μακρόχρονης δουλείας των Ελλήνων, των διωγμών και των στερήσεων του Ελληνικού γένους.

Αρκετοί θαρραλέοι Έλληνες φεύγουν από τα πλούσια χωριά τους, αφήνουν τα εύφορα χωράφια τους να γίνουν λεία του δυνάστη και σκαρφαλώνουν σ’ απρόσιτα βουνά, για να κτίσουν τα καινούργια σπιτικά τους. 

Εδώ αναπνέουν σχετικά ελεύθερα.

Με χρήμα και με αίμα, με νου και αντρειοσύνη διατηρούν μια Σιάτιστα χωρίς την παρουσία τουρκικού πληθυσμού, παρά μόνο με τις απαραίτητες διοικητικές αρχές.

Η φήμη, όμως, του πλούτου της πόλης προσελκύει κατά καιρούς στίφη άτακτων Τουρκαλβανών.

Η ιστορία κι ο μύθος, το δημοτικό τραγούδι αναφέ-ρονται σ’ αυτές τις επιδρομές.

Κάτου στου Μπούνου μαχαλά,

οι Σιατιστινοί -άντρες και γυναίκες- τους περιμένουν με γεμάτα τα ντουφέκια και ο Μπούνος γίνεται τάφος των επιδρομέων.

Η κυρα-Σανούκω περνάει στο μύθο:

Με αγώνες η Σιάτιστα διατηρεί την ελληνικότητά της και είναι έτοιμη να πάρει μέρος στις προετοιμασίες για το μεγάλο αγώνα της ανεξαρτησίας, το 1821.

Βιέννη 1796.

Για μια ακόμη φορά έρχεται στη Βιέννη ο Ρήγας ο Βελεστινλής. Συναντά και πάλι τους σιατιστινούς εκδότες της ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΣ, τους αδελφούς Μαρκίδες Πούλιου.

Από το καλοκαίρι του 1796 ως το τέλος του 1797 ο Ρήγας είχε μόνιμο καθημερινό «στέκι» τα γραφεία της Εφημερίδος τους.

Εκεί, στο πατάρι, ο Ρήγας με τους Σιατιστινούς αδερφούς και τον πατριωτικό κύκλο λογίων και σπουδαστών της Βιέννης προετοίμαζαν τα επαναστατικά τους σχέδια. Στο τυπογραφείο  των αδελφών Πούλιου τύπωσε και τον Θούριο.

Στην παρέα και ο πιο ενθουσιώδης Σιατιστινός, ο Θεοχάρης Τουρούντζιας, συμμάρτυρας του Ρήγα.

Είναι αυτός που κρυφά θα φέρει το «Θούριο» στη Σιάτιστα και το «ως πότε παλικάρια θα ζούμε στη σκλαβιά» θα αντηχήσει στ’ ανώια των σιατιστινών αρχοντικών.

Στην παρέα κι ο Κώστας Τζήνος, που θα ρθει στην τουρκοκρατούμενη Δυτ. Μακεδονία και «φτεροπόδαρος» θα τριγυρνάει την ύπαιθρο τραγουδώντας κι εμψυχώνοντας τους σκλαβωμένους:

…της Σιάτιστας γεράκια

αηδόνια του Βλατσιού

της Σέλιτσας τρυγόνια

ζωστείτε μ’ έναν νου!

Ρήγα,

Ιωάννη Εμμανουήλ,

Παναγιώτη Εμμανουήλ,

Δημήτριο Νικολίδη,

Θεοχάρη Τουρούντζια,

Ευστράτιο (ή Ευστάθιο) Αργέντη,

Αντώνιο Κορωνιό,

Ιωάννη Καρατζά.

«…Ο Ρήγας δεν πρόλαβε να δει την Ελλάδα ελεύθερη. Όμως ο Θούριός του, που ήταν με απλά λόγια γραμμένος, πέρασε κάμπους και θάλασσες, πολιτείες και χωριά του βαλκανικού χώρου, εμψυχώνοντας τους σκλαβωμένους στην απόφασή τους να γκρεμίσουν την απολυταρχική εξουσία του σουλτάνου, να αποκτήσουν την ελευθερία και να ζήσουν σε μια δημοκρατική πολιτεία...»

(Καραμπερόπουλος  Δημήτριος , άρθρο στο αφιέρωμα της εφημεριδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της 27/6/2010 με τίτλο ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ ΤΑ ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΟΡΑΜΑΤΑ ΤΟΥ).

Ο ποιητής θα γράψει:

έσπειρες το λόγο σου /

με της φλογέρας σου το φως /

κι έγινε το φώς της οδηγός /

που φτέρωσε/

κι ακόμα φτερώνει την ψυχή μας….

(από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη ΓΙΑ ΤΟ ΡΗΓΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ)

 

Και όταν γεννιέται η Φιλική Εταιρεία, η οποία θα οργανώσει τις δυνάμεις του Γένους σε ενιαίο φορέα για ενιαία δράση, παρούσα πάλι η Σιάτιστα.

Σιατιστινοί  που αναγράφονται σε επίσημα έγγραφα και σε καταλόγους Φιλικών, χωρίς να σημαίνει ότι μόνο αυτοί  μυήθηκαν:

Και οι συμπατριώτες μας στην Ευρώπη μετέχουν στην προετοιμασία και στον ξεσηκωμό των Ελλήνων το 1821, όπως ο Θεόδωρος Μανούσης,  

ο οποίος δεν μπόρεσε, ενώ το επιθυμούσε, να κατεβεί στην Ελλάδα μόλις κηρύχτηκε η Επανάσταση, γιατί η αυστριακή Αστυνομία δεν του χορήγησε διαβατήριο. Έτσι αυτός ακολούθησε άλλο δρόμο για την ηθική και υλική συμπαράσταση στον αγώνα. Συνεργάστηκε με φιλέλληνες, κυρίως το γνωστό Θείρσιο, για συγκέντρωση και ανταλλαγή πληροφοριών, για αποστολή υλικού. Στην Τεργέστη βρέθηκε στην κατοχή  Ελλήνων λιθογραφικό πιεστήριο, αποστολή με παραγγελία Θ. Μανούση και Π. Βλαστού. Αυτοί οι δυο, μαζί και οι Κ. Κούμας και Κ. Κοκκινάκης, συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν. Τέσσερις μήνες έμεινε στη φυλακή ο Μανούσης, σε συνθήκες ουσιαστικά απομόνωσης, και βγήκε με σοβαρή βλάβη της υγείας του. Διαβατήριο τελικά του δόθηκε το 1828.

 Στις συσκέψεις  των μακεδόνων αρχηγών για την οργάνωση της επανάστασης  στη Μακεδονία  πάντα με ενθουσιασμό και σύνεση παρούσα η Σιάτιστα, πότε με  πληρεξούσιό της το  Νικόλαο Κασομούλη στην Καστανιά  το φθινόπωρο του 1821,και πότε με τον πρόκριτο Γεώργιο Νιόπλιο στη σύνοδο των καπεταναίων, το Φεβρουάριο του 1822 στην Ιερά Μονή Παναγίας Δοβρά.

Και στο πεδίο των μαχών στη Νότια Ελλάδα παρούσα με Κασομούληδες, Νούσιο,  Μπακαμίσιο …

Τα πρόσωπα για τα οποία εντοπίσαμε γραπτά τεκμήρια συμμετοχής τους στο «γίγνεσθαι» του 1821 είναι:

01.Γεώργιος Παπάζογλου ή Παπαζώλη

02.Μαρκίδαι Πούλιου

03.Θεοχάρης Τουρούντζιας του Γεωργίου

04.Αφοί Τζίνου, Κων/νος και Δημήτριος

05.Κωνσταντίνος Δούκας

06.Νικόλαος Κασομούλης

07.Κυρ Τασιούλας Γεωργίου

08.Λιώλιος Νούσιος

09.Γεώργιος Νάνος (Μπακαμίσιος)

10.Χάτσιος Νιάνιουκας

11. Γεώργιος Νιόπλιος

12.Νικόλαος ή Αναγνώστης Λασπάς

13.Ιωαννίκιος, Μητροπολίτης

14.Δημήτριος Παυλίδης

15.Θεοδώρου Βασίλειος

16.Δημητρίου Παντελής

17.Θεόδωρος Μανούσης

Κι όταν η Ελευθερία την οποία έφερε το ᾽21  «σταμάτησε» στη Θεσσαλία, η Σιάτιστα δεν παραιτήθηκε από το όνειρο της απελευθέρωσης. Σε κάθε επαναστατικό κίνημα είναι παρούσα.

Μετέχει στην Επανάσταση της Μακεδονίας το 1878  στο Μπούρινο.  Ξεχωρίζουν  ο Κωνσταντίνος Δημητριάδης (Ματσκάρης), απόστρατος αξιωματικός του ελληνικού στρατού,  και ο αρχιερεύς Αγαθάγγελος Στεφανάκης, που είχε την ηγεσία στο κίνημα και τακτικά ερχόταν σε συνεννόηση με τους οπλαρχηγούς του τόπου και με απεσταλμένους από την ελεύθερη Ελλάδα. Πολλοί τότε, οι πιο θερμόαιμοι, πήραν τα όπλα και πετάχτηκαν στα βουνά, όπως ο καπετάν Κράκας από τη Γεράνεια, και πολλοί άλλοι νέοι Σιατιστινοί και η αδελφή του <Κράκα> Περιστέρα, και έκαμαν ένα αξιόλογο σώμα ανταρτών, το οποίο ενώθηκε με το σώμα του Σπανού και ενωμένα ήρθαν σε νικηφόρο σύγκρουση με τουρκικά και αλβανικά αποσπάσματα.

Οι Σιατιστινοί παρόντες και στον άτυχο πόλεμο του 1897. Κατατάχτηκαν ως εθελονταί πολλοί, λίγων τα ονόματα διασώθηκαν:

1.Δημήτριος Ν. Σφήκας

2.Νικόλαος Δ. Λαδάς

3.Τριαντάφυλλος Μ. Σαμαράς

4.Νικόλαος Ι. Γκιουλέκας

5.Λεωνίδας Λ. Καμέσας

6.Θωμάς Καράτζιας

7.Χρήστος Φίλιου

8.Κωνσταντίνος Ι. Νάκου

9.Γεώργιος Κ. Οικονόμου.

Ακολουθεί η εποποιία του Μακεδονικού αγώνα:

Στον οθωμανοκρατούμενο ακόμη χώρο της Μακεδονίας συγκρούονταν Έλληνες και Βούλγαροι σε αγώνα πολύ κρίσιμο για τον Ελληνισμό και ιδιαίτερα δολοφονικό από την πλευρά των Βουλγάρων. Κυρίως η φάση από το 1904 ως το 1908 αποκαλείται Μακεδονικός Αγώνας.

Κατά τη διάρκειά του το ελληνικό κράτος δεν μπορούσε επίσημα να παρέμβει, εξαιτίας των ποικίλων αδυναμιών του: «ατυχής» ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος το 1898...

Δεχόταν όμως ανησυχητικές αναφορές από τους Έλληνες Προξένους που υπηρετούσαν σε πόλεις της Μακεδονίας (Ίων Δραγούμης στο Μοναστήρι, Λάμπρος Κορομηλάς στη Θεσσαλονίκη) και από δραστήριους μητροπολίτες (όπως  το Γερμανό Καραβαγγέλη της Καστοριάς) τους οποίους είχε τοποθετήσει το Πατριαρχείο, για να αντιμετωπίσουν τους Εξαρχικούς. (Απόσπασμα από το άρθρο Το Μακεδονικό Ζήτημα και ο Μακεδονικός Αγώνας. (συνοπτική παρουσίαση)  του Φ. Κ. Βώρου)

Στο Μοναστήρι τέλη του 1902 ιδρύεται από τον Ίωνα Δραγούμη, τον Θεόδωρο Μόδη και τον Αργύριο Αθανασίου Ζάχου το σωματείο «Μακεδονική Άμυνα» και πολύ γρήγορα δημιουργούνται σε όλη τη Βορειοδυτική Μακεδονία Κέντρα και Επιτροπές της. 

Έλληνες πρόκριτοι, δάσκαλοι και ιερείς μυούνται στο μυστικό αυτό κομιτάτο. ………… Ο αριθμός των μυημένων προσώπων αρχικά ήταν ελάχιστος … σε κάθε επίκαιρη πόλη και κωμόπολη η Άμυνα σχημάτιζε ένα «Κέντρο», το οποίο αποτελούνταν από τρία έμπιστα πρόσωπα. 

Από τα πρώτα κέντρα που ιδρύθηκαν ήταν της Σιάτιστας.

Στη Μακεδονία, οι κάτοικοι είχαν ήδη αρχίσει να οργανώνουν ομάδες ενόπλων,  τους γνωστούς   Μακεδονομάχους,  για την αυτοπροστασία τους.  Μακεδονομάχοι δεν ήταν μόνο γηγενείς Μακεδόνες αλλά και Έλληνες  από όλη την Ελλάδα, Κρήτη, Μάνη και αλλού. Ακόμα και σλαβόφωνοι, που όμως αισθανόταν Έλληνες (όπως ο Καπετάν Κώττας), κινούνταν προς αυτή την κατεύθυνση.

Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα κινήθηκε (ανεπίσημα βέβαια και μυστικά) και η ελληνική Κυβέρνηση και άρχισε να διευκολύνει τη συγκρότηση ένοπλων ομάδων και να τις προωθεί στη Μακεδονία. Επικεφαλής αυτών των ομάδων έμπαιναν εθελοντικά νεαροί αξιωματικοί του Στρατού, όπως ο Παύλος Μελάς (με το ψευδώνυμο Καπετάν Ζέζας) και άλλοι, π.χ. Λοχαγοί:  Ν. Δουμπιώτης και Μ. Μωραΐτης, Υπολοχαγοί: Κ. Μαζαράκης, Γ. Τσόντος, απλοί υπαξιωματικοί, όπως οι επιλοχίες Γ. Κονδύλης, Χρ. Καραπάνος κ.ά …

Το 1912 είναι η χρονιά κατά την οποία «…Τα 4 χριστιανικά κράτη της  Βαλκανικής  ηνώθησαν, δια να  αποσπάσουν εκ του τουρκικού ζυγού τους τυραννουμένους ομοεθνείς των», όπως αναφέρει δήλωση του Ελευθερίου  Βενιζέλου στην Ελληνική  Βουλή.

5 Οκτωβρίου, η Ελλάδα, θέτοντας σε ισχύ τις αμυντικές συμφωνίες, κήρυξε τον πόλεμο κατά της Τουρκίας.

Τα πολεμικά γεγονότα είναι αστραπιαία και καταλυτικά:

5 Οκτωβρίου: Ο "στρατός της Θεσσαλίας" με διοικητή τον αντιστράτηγο διάδοχο Κωνσταντίνο,  παραβιάζει την ελληνοτουρκική μεθόριο κατά τον άξονα Λάρισα-Ελασσόνα. Αντικειμενικός σκοπός είναι η κατάληψη της Κοζάνης και στη συνέχεια της Θεσσαλονίκης και της Φλώρινας.

6 Οκτωβρίου: Ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει την Ελασσόνα.

8 Οκτωβρίου: Ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει τη Δεσκάτη.

9 Οκτωβρίου: Ο ελληνικός στρατός ανατρέπει τις τουρκικές δυνάμεις που κατείχαν τα στενά του Σαρανταπόρου, οι οποίες υποχωρούν προς τα Σέρβια.

10 Οκτωβρίου: Ο ελληνικός στρατός απωθεί τους Τούρκους στη μάχη των Στενών Πόρτας, καταλαμβάνει τα Σέρβια και κατευθύνεται προς την Κοζάνη.

11 Οκτωβρίου: Ελληνικές δυνάμεις απελευθερώνουν την Κοζάνη.

To βράδυ της 11ης Οκτωβρίου η Σιάτιστα αποφάσισε όχι μόνο να διευκολύνει τη διέλευση του εθελοντικού προσκοπικού σώματος των αρχηγών Μακρή και Καραβίτη αλλά και να υψώσει η πόλη την Γαλανόλευκη και με τα όπλα στα χέρια να διώξει τις Τουρκικές αρχές και να υποδεχτεί πανηγυρικά το εθελοντικό σώμα.

Οι εφημερίδες της εποχής γράφουν:

Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ, 15/12/1912

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ

ΠΩΣ ΚΑΤΕΤΡΟΠΩΘΗΣΑΝ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ

ΕΝΕΠΕΣΑΝ ΕΙΣ ΠΑΓΙΔΑ

Η μάχη διαρκέσασα μέχρι νυκτός έληξε διά της τελείας καταστροφής πάντων των αποτολμησάντων ν’ ανέλθωσιν εις τας κορυφάς των βουνών της πόλεως Τούρκων ...

Δημοσιεύονται τα ονόματα των νεκρών, νέων ανθρώπων του τακτικού ελληνικού στρατού και των εθελοντικών σωμάτων από όλα τα μέρη του κόσμου όπου υπήρχαν Έλληνες, ονόματα γνωστά, όπως του Καπιτσίνη, του Σακκαλή, έφεδρου ανθ/χαγού από την Κων/πολη, και του Χατζηγιαννάκογλου, αλλά και άγνωστα, όπως του Ηλιόπουλου, στρατιώτη από το Κάιρο.

Και ο χρόνος περνά … και δυστυχώς για μια ακόμη φορά η Ελλάδα, πριν προλάβει να χαρεί τις επιτυχίες του 1ου Βαλκανικού Πολέμου, αναγκάζεται να μπει στον 2ο Βαλκανικό Πόλεμο.

Οι Σιατιστινοί για μια ακόμη φορά θα πολεμήσουν με όλα τα μέσα και θα θυσιαστούν για τη διάσωση του Ελληνισμού της Μακεδονίας.

Οι φιλόλογοι Διευθυντές σχολείων Γεώργιος Σφήκας και Λεωνίδας Παπαπαύλου, στο Μελένικο ο πρώτος και στις Σέρρες ο δεύτερος, θα πέσουν θύματα της Βουλγαρικής θηριωδίας.

 53ον ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΠΕΖΙΚΟΥ

ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ

ΠΡΟΣ

Τον Κον ΠΡΟΕΔΡΟΝ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ

Κύριε Πρόεδρε,

Αισθάνομαι την υποχρέωσιν, ως Διοικητής του 53ου Συντάγματος Πεζικού να φέρω εις γνώσιν υμών τον ηρωισμόν και την αυτοθυσίαν, ην επεδείξαντο από της κηρύξεως του πολέμου μέχρι σήμερον οι έφεδροι της Κοινότητος υμών και λοιπών Κοινοτήτων Επαρχίας Βοΐου εξ ων συνεκροτήθη το 53ον Σύνταγμα Πεζικού.

«Εδώ μιλούν κι οι πέτρες•

τη γλώσσα τους σα μάθεις,

τόπο θα ’χεις να σταθείς…»

Μέρος 3ο Οι δουλειές των Σιατιστινών