Χριστουγεννιάτικες αναμνήσεις ενός Σιατιστινού
στη Σιατιστινή ντοπιολαλιά

Ια να θ’μούντι οι τρανύτιρ’ και να μαθαίν’ οι μ’κρότιρ’. 

      Είμι ου Κώτσιους τ’ Λιόλ’τ’ Ντιο. Μι φωνάζ’ν   κι Τζιώρα. Αυτό το παρατσούκλ’ μ’ τ’ακόλλ’τσαν οι μ’κροί στου σκουλειό. Τώρα ιατσί μι παρανόμσαν έτσ’ ου Θος κι η ψ’χή τ'ς. Ιδώ  απ’ τα λιέμι ιγώ τ’ αγαπούσα τα γράμματα. Ου δάσκαλους μ’ έβανιν όλου στα μπρουστ’νά  τα θρανία μι τ’ς καλοί τ’ς μαθητές ια να πάρου σειρά. Μα ιγώ ήμαν τρανό πειραχτήρ’. Μ’ όποιουν  κάθουμαν δεν ξανακάθουμαν. Δεν  τουν άφνα σ’ ησυχία. Στα καλά καθούμινα τουν τσιουμπούσα μι του κουμπουβέλουνου κι απιτάχνουνταν  σα  σούστα απάν’ στου θρανίου. Όταν τουν σήκουνιν ου κύριους να πει του μάθημα στουν πίνακα του’ βανα πιρδουκλιά, τσάκ’ζιν τα μούτρα τ’   κι όλ’ η  τάξ’ έσκαζιν απ’ τα ιέλια. Ιγώ δεν ιλούσα μον’ έκαμνα τον ανήξιρου. Ια τα ρέστα τ’ς υπόθισης ινατιάζουμαν κι απού παν’ κι πάηνα στου τιλιφταίου του θρανίου κι φαγώνουμαν μι τα ρούχα μ’, μοναχός μ’. Όμως όλ’ μ’ αγαπούσαν!
          Η θ’κιμ η φαμπλιά κάθουνταν  κουντά  στου φούρνου τ’Λάζ’ τ’ Κώτσκα. Όταν δεν είχαμι σκουλειό πού μ’έχανιν πού μ’ ηύρισκιν η   μάνα μ’, πάηνα όλου στουν Αϊ- Ιάνν’. Ικεί ήταν ο μαχαλάς τ’ς   γιαγιάς μ’ μι τα σπίτια απ’ τ’ αδέρφια κι τ’ς αδερφές τ’ πατσέρα μ’. Όλ’ καταγίνουνταν με τα χουράφια κι τ’αμπέλια. Έκαμαν τα σπίτσια τ’ς σ’ν άκρα τ’ς Σιάτ’στας ια να κατιβαίν’ απ’ του δρόμου ουπίσ’ απ΄’ τον  Αϊ Ιάνν’ κι να φτάν’ γλήγουρα στα κτήματα τ’ς. Όλα  τα σπίτσια ήταν θ’κά μ’. Όπ’ πνούσα έτρουγα κι όπ’ νύσταζα κοιμούμαν.  Μι πηριτούσαν  όλ’ σαν να’μαν θ’κό τ’ς πιδί.  Μι τα ξαδέρφια μ’ δεν είχαμε σ’μαζουγμόν όλ’ μέρα.  Τουν  ξάδιρφό μ’ τουν Κώτσιου τ’ μπάρμπα μ’ τ’ Χρήστου τουν ίλιγαν κι ψ’λόν κι μι του δίκιου τ’ς. Ήταν πιτσί κι κόκκαλου, κι απού  μπόι  σαν του ντιρέκ’ απ’ του κατώι τ’ς νινιές μ’.
        Πώς πιρνούν τα έρμα τα χρόνια! Σαν τώρα τα θ’μούμι όλα. Κόντιβαν τα Χρ’στούιννα  του 1950. Είχαμι μάσ’ πολύ λόζιου κι ιόμσαμι ν’αχυρώνα τ’ μπάρμπα μ’ τ’ Χρήστ’. Άμα μπήκιν ου Δικέμβρ’ς, κάθι βράδ’ έπιρνάμι τα γκδούνια απ’ τα πρόβατα κι τα χ’τυπούσαμι σ’ όλ’ τ’ γειτουνιά ν’ακούν ου κόσμους κι να καταλαβαίν’ ότσι σ’μών’ οι ιουρτσές. Στ’ς 22 τ’ Δικέμβρ’ μιτά του σκουλειό, άνοιξάμι ν’ τρύπα ια ν’ κλαδαρά, τοίμασάμι κι του ξύλου π’ χανά βάλουμι ια  στέζιρουν στ’ μέσ’, τσύλιξάμι καλά κι του σύρμα σ’μπόρτα τ’ς αχυρώνας μι τα φουρφούρια ια να μη μας τα κλιέψ’ν κι άναψάμι λίγο φουτσιά, τάχα να ζιστάνουμι  ν’ τρύπα τ’ς κλαδαράς, μα παραπάν’ να ζισταθούμι  ιμείς, ιατσί είχαμι κουκκαλιάσ’ απ’ του κρύου. Ου λόζιους ήταν μουσκιμένους. Δεν άναψιν καλά. Βρώμ’σάμι απ’ τ’ς καπνιές κι απ’ τ’ς στάχτις κι πήγαμι στ’θειά τ’ Χρίστινα αγνώρ’στ’. Μας   έψην’ πατάτσις στ’ χόβουλ’, έφαγάμι, μας έλουσιν, μας άλλαξιν κι κοιμήθ’καμι νουρίς, ιατσί ν’ άλλ’ τ’ μέρα όλα τα πιδιά απ’ του σκουλειό θα μας μιταλάβιναν  στουν Αϊ Δημήτρ’ ια τα Χρ’στούιννα.
          Σα σ’κώθ’καμι του προυί μι του καλό τσι να δούμι!! Η αχυρώνα ανοιχτσή κι τα φουρφούρια άφαντα. Λαχ’τάρ’σαμι χαραϊάτσ’κα. Άρχιψάμι να κλαίμι και να τσιουρίζουμε. Κάποιοι πονηροί απ’ άλλ’  γειτουνιά μας  τα ζούλαραν, ιατσί  τα έτσμα ίνι κι καλύτιρα. Ακλούθ’σαμι του λόζιου πού ’ταν στου  δρόμου αραντζμένους  κι έφτασάμι στου μέρους που τουν είχαν κρύψ’ οι κλέφτσις. Κι ν’ ώρα π’ αυτοί μιταλάβηναν στου Άι –Δημήτρ’ ημείς ξανακουβάλτσαμι ουπίσ’ τουν λόζιου. Μι του σύρει κι έλα ου λόζιους δεν απόμνιν ούτσι ου μ’σός. Παληγουρήθ’καμι λίγου κι αμέσους ανασκουμπώθκαμι να μάσουμι κι άλλουν λόζιου, ια να μη μας φτάσ’ καένας σ’ν  κλαδαρά.  Κατά του μισ’μέρ πήγα  στ’ μάνα μ’ έφαγα, ξαπόστασα λίγου κι έφυγα πάλι για του Αϊ΄Ιάνν’ . Όμους αυτσή τσ’ φουρά καλά ουργανουμένους. Πήρα τρανό σακούλ’ ια να βάλου τα κόλιαντα κι μια τζιουμάκα φουβιρή,  να βαράει διπλές - τριπλές στ’ς σφαλτζμένις τ’ς πόρτις. Του βράδ’ θαν άρχουνταν κι η φαμπλιά  μ’ μ’ όλου του σόι σ’ν κλαδαρά, ια να κάμ’ν κι τ’ ατζέτσια.
          Έφτασα στ’ θεια μ’ τ’ Χρήστινα. Είχιν ένα σουρό δ’λειές αρχιν’μένες. Ιόρταζιν κι ου μπάρμπας μ’ τα Χρ’στούιννα  τρεις μέρις. Σά μ’ είδιν μι του  σακούλ’ κι τ’ς τζιουμάκα χάρ’κιν μι του παραπάν’. Φώναξιν κι τουν Ψ’λό τουν Κώτσιου κι μας είπιν:
          -Τώρα πρέπ’ να μουσκέψουμι τ’ς  τζιουμάκις ια να σφύξ’ν, να μη τσακ’στούν ταχιά κι ιέντσι ριζίλ’. Άμα  τ’ς  μουσκέψουμι θα χτ’πούν δυνατά κι θα σας ανοίγ’ν  όλις οι ν’κουκυρές.  Τ’  θ’κιάμ’ που’ταν τρανύτιρ’  ν’ έβαλαν στου τρανό του χαρανί, τ’ Ψ’λού στου μ’κρότιρου. Μας έδουκιν  κι τα γκιούμια κι άρχιψάμι να κουβαλούμι νιρό απ’ τουν τσιουσ’μέ τ’ Μηνά τ’ ιατρού. Ευτυχώς είχιν βρέξ’ κι του νιρό έτριχιν μπόλ’κο. Δεν είχαμι ακόμα βρύσις στα σπίτια μας κι πηδεύομάσταν  πολύ μι του νιρό.
          -Ρίχνει κι  καμιά ματσιά σ’ν αχυρώνα, θεια Χρήστινα, τ’ς είπαμι, ια να μη πάθουμι καμιά ζημιά πάλι απού τ’ς κλέφτις.
          Πήγαμι 5-6 στράτις, απόστασάμι. Άρχιψάμι να σβαρνίζομέστι κι να σταματάμι κάθι λίγου και λιγάκ’ . Μας βλέπει στα χάλια μας η Τζιότζινα τ’ Κόκα κι μας ρουτάει:
-Μπρε, ια πού του κουβαλάτσι τόσου νιρό;
-Ια να μουσκέψουμι τ’ς  τζιουμάκις. Μας έστειλιν η θεια η Χρήστινα, τ’ς  απάντ’σα.
-Σας κατάφιριν η κυρά. Τ’ς κουβαλάτσει νιρό  ια να πλύν’ του κιφάλ’ απ’ του γουρούν’ κι τ’ αγγειά απ’ τ’ λίγδα. Σας ξημέσιασει η προυκουμέν’ . Κάτ’  υπουψιάσκ’αμι τότις. Σαν έφτασάμι στουν ουβρό παράτσαμι τα γκιούμια κι ιγώ διαμαρτσυρήθκα έντονα.
- Θεια Χρήστινα, όλα κι όλα. Μας ξιέλασεις. Δε σ’ φέρνουμι άλλου νιρό. Πιάσ’καν τα νώμια  μας, ξιτάντσαν τα χέρια μας. Δεν μπορούμι ν’ ανασάνουμι. Σών’ ως ιδώ.
-Ποιος, μπρε, σας έβαλιν ψύλλ’ στ’ αφτσιά; Μας ρώτσιν ανήσυχ’.
-Η θεια η Τζιότζινα μας άνοιξιν τα μάτσια, τ’ς απάντσαμι μ’ ένα στόμα.
-Πού, μπρε, τ’ς κόφτσ’ αυτήν. Μη ν’ ακούτσι. Άτζι, ιέμ, άτζι. Ακόμα μια στράτα να ’ρθ’ του νιρό  ως τα χείλια απ’ τα χαρανιά κι εγώ θα σας σ’κώσου ταχιά του προυί να προυφτάσ’τι να πάτσι πρώτσ’ σ’  όλα τα σπίτσια  ια τα κόλιαντα.
 Ε! δεν τ’ς χάλασάμι του χατσήρ’ κι ξαναπήγαμι. Για να μας ηυχαριστήσ’ μας  φίληψιν αρμιά  μι κόκκινου πιπέρ’. Έβριξάμι κι μια τρανή φιλιώτα στ’ αρμουζούμ’ νταϊαντσήθκαμι λίγου κι ξαπόστασάμι.
          Τ’ απόγιμα άρχιψάμι να στουλίζουμι ν’ κλαδαρά. Μας βοηθούσαν κι οι τρανύτιρ’. Ου θειος μ’ ου Χρήστους στιρέουσιν πρώτα καλά του ξύλου σ’ν τρύπα στ’ μέσ’ τ’ς κλαδαράς. Μιτά έδισιν ένα τρανό διμάτσ’ μι λόζιου σ’ν κουρφή απ’ του ξύλου που του λέμι φούντα τς κλαδαράς. Ημείς κουβαλούσαμι  του λόζιου απ’ ν’ αχυρώνα κι τουν έβανάμι τρουίρου απ’ του ξύλου. Στου τέλους νι καμάρουνάμι. Ου Κώτσιους ου Ψ’λός μας ίφιριν τα γκδούνια. Μιτά έκαμάμι μια βόλτα να ιπιθιωρήσουμι τ’ς άλλις τ’ς κλαδαρές, να ιδούμι αν μας πέρασιν κανας άλλους μαχαλάς.
-Καλά τα καταφέραμι κι φέτους, είπαμε.
-Τώρα ιδώ, φύλακις κι τα μάτια 14 να μη μας νη μπουμπουνίσ’ν παιδιά απ’ άλλις γειτουνιές, μη πάθουμι κανα χάλ’.
          Το βράδ’ – βράδ’  άρχ’σαν να μαζώνουντι οι πατεράδις μας, οι μπαρμπάδις μας, οι θειες μας, κατ’ ξενιτεμένοι κι όλ’ η γειτονιά. Η πρώτ’ κλαδαρά π’  άναψιν  ήταν η θ’κή μας. Έλαμψιν ου ουρανός απ’ του λόζιου π’ καίουνταν. Θ’μήθ’καμι τ’ς βοσκοί μι τ’ς φάτνιες στ’ Βηθλεέμ- π’ μας είπιν κι ου δάσκαλους. Οι τρανοί πιάσ’καν στου χουρό γύρου άπου ν’ κλαδαρά κι τραγδούσαν. Οι μ’κροί χτ’πούσαμι τα γκδούνια. Η θεια μ’ η Τάτσινα κιρνούσι του καλό του  κρασί κι η θεια μ’ η Χρήστινα τ’ς μεζέδες. Ου ένας στουν άλλουν εύχονταν μι τα καλύτιρα τα λόια. Όταν η φουτσιά σ’ν κλαδαρά χαλίπουσιν, ου Ψ’λός  έκαμε τ’ς  άλνους σ’ν  άκρα, πήριν φόρα, ρίθ’κιν απάν’ απ’ τ’ φουτσιά κι άρπαξιν μι του διξί του χερ’ του μ’σουκαμένου ξύλου τ’ς κλαδαράς. Όλ’ τουν χειρουκρότσαν κι του’παν κι τ’ χρόν’ μι υγεία. Ύστιρα ρίθ’καν κι άλλ’ απάν’ απού τ’ ζιάρ’  ια να μη αρρουστήσ’ν όλουν του χρόνου.
          Κοιμήθ’καμι τ’ πατ’.       Στ’ ατζιάκ’ ένα τρανό κούτσουρο μον έκιγιν όλ’ τ’ νύχτα  . Τ’ χαραή   μας ξύπν’σιν η Χρήστινα. Πιτάθ’καμι αμέσους. Πήραμι τς τζιουμάκις μας απ’ τα χαρανιά κι κρέμασάμι σταυρουτά τα σακούλια μας. Ιγώ είχα σακούλ’ άπου αλατζά. Ου Ψ’λός   απου μάλτα. Άλλα πιδιά απού υφαμένου   μαλλί. Ιγώ δεν ήθιλα υφαντό σακούλ’. Ασχαίνουμαν τ’ς τρίχις απ’ του μαλλί π’ ακουλνούσαν στα κιράσματα π’ μας τα’διναν ξιτύλιχτα. Δεν είχαμι χαρτουπιτσέτις τότι. Πριν  φύγουμι νίφκαμι κι λίγου στα μάτσια, ια να φύγ’ν οι τσίμπλις, κι η θεια μας σταύρουσιν στου μέτουπου κι μας ουρμίνιψιν:
          Να λέτι καλά τα τραγούδια, να λέτι καλά κι τ’ς ηυχές. Πρώτα να  πάτι στ’ Ζέκινα στ’ Φώτου. Να τ’ς πήτι του τραγούδ’ «εκίνησι ο νιούτσικους να πάει ν’ αρραβουνιάσει» , ιατσί φέτους έχ’ σειρά  ου Ν’κόλας τ’ς. Μιτά   να πάρτι μι τ’ σειρά τα σπίτσια τα θ’κά μας κι όταν φέξ’ καλά να πάτι παραμαχαλίς ια να μη σας βρουν τρανύτιρα πιδιά , σάς πάρ’ν  τα κόλιαντα κι απομείντσι με τα σακούλια κι τ’ς τζιουμάκις .
          Άρχιψάμι απ’ τ' Ζέκινα. Χ’πούσαμι ν’ πόρτα μι τ’ς τζιουμάκις κι τραγδούσαμι. Αλλά - μαθ’μένοι ημείς απ’ τ’ς απιρασμένις τ’ς χρονιές, που’χειν πουλλά κουρίτσια κι συνέχεια αρραβώνιαζιν κι πάντρευειν η Φώτου- είπαμε πάλι του τραγούδ’ ια τ’ς ανύπαντρις. «Ιδώ ’χουν κόρη ια παντρειά». Δεν κάκιουσιν η θεια η Φώτου, μον’ έσκασιν  όλ’ απ’ τα ιέλια. Μας έδουκιν τα δικαιώματα μας  : κουλιαντίνις κι κάστανα, είπαμι κι τ’ς ηυχές κι πήγαμι ύστηρα στη νινέ μας. Τραγούδ’σαμι του «ξενιτεμένου  μου πουλί κι παραπουνιμένου», ιατσί είχιν το Ν’κόλα, του πιδί τ’ς ξινιτεμένου στ’Γαλλία . Ιμένα   κι τουν Ψ’λό μας έδουκιν απού ένα μ’κρό ιτζιούκ’. Τα ’φκιασιν μι καρύδια κι μουστόπ’τα. τα ’χειν κριμασμένα μ’ έναν γάντζου στου ταβάν’ απ’ του κατώι. Τ’ άλλα τα πιδιά τ’ς παρέας τα ’δουκιν μουστουκούλουρα. Είχιν κι άλλα ιτζιούκια, αλλά καρτιρούσιν κι τ’ άλλα τα ιγγονάκια τ’ς. Τ’ς φίλτσαμι του χερ’ κι έφυγάμι ια τα σπίτσια απ’ τ’ς μπαρμπάδις μας κι απ’ τ’ς θειες μας. Ανταμώθ’καμι κι μ’  άλλα πιδιά. Ήταν ου Νούσιους τ’ς Τσιρουπούλας, ου Κάρτιρ τ’ Γκουντόσ’ ο Ιάνντ’ς τ’ Φαρμάκ’ ου Λιόλους τ’ Τσιουτίκα, ου Τζήμους τ’ Μπατζ’ κι ου Νίκους τ’ Κώτσ’κα. Τα  κουρίτσια πάηναν αχώρια. Τώρα τα τραγούδια μας ακούουνταν ως τον Αϊ-Λιά. Καλύτιρα τραγδούσα ιγώ κι μ’ ακλουθούσαν κι οι άλλοι. Κι οι τζιουμάκις βαρούσαν αλύπ’τα. Αν καμιά πόρτα δεν άνοιγιν, του μιτάνιωνιν π’κρά. Ν’ έκαμνάμι κουμμάτια. Κι   έλα να βρεις μαραγκόν να ν' μπαλώις’ τέτοιις μέρις.
          Πιρπάτσαμι, πιρπάτσαμι , δεν άφκαμι πόρτα  ια πόρτα π’ να μη χ’πήσουμε  κι να μη τραγδίσουμε.
Πήγαμι κι σ’ν Πιρστέρα τ’ Κουτσώνα. Μας πήριν μέσα κι μας κέρασιν βρασμένου καλαμπούκ’ μι μούστουν, καρύδια κι κανέλα. Του’χιν  σ’ ένα τσίγκινου πιάτου κι μ’  ένα χλιαρ’  γλυκάθ’καμι όλοι.
          Ακόμα ήταν σκουτίδα. Φοβούμασταν τ’ς τρανύτιρ’ π’  άρπαζαν τα κόλιαντα απ’ τα σακούλια μας κι ξαφανίζουνταν στου λιπτό.
Κάμπουσις θειες μας ζέστηναν κι λίγου στου τζάκ’, ιατσί ξύλιαζαν τα χέρια μας απ’ του κρύου, δεν τσάκουναν τσίπουτα κι οι μύτις έτριχαν συνέχεια.
Άμα πάιναμι πρώτσ’ μας ίλιγαν:\ Ιλάτι,  ιέμ, κι μέσα. Να’στι χαϊρλίθ’κοι. Πάρτι του τσιουμπίδ’ να σιουμπήστι  τ’ φουτσιά  να βγουν μπόλ’κις σκαντύθρις, να φύγ’ν τα στιά κι να ’χουμι κι καλές ιουρτσές. Θα  σας ξιτάξουμι. Να  ’μιστι καλά, κι τ’ χρόν’ , όλοι στα μέτρα μας.
  Έφτασάμι κι σ’ν Κάκου ν’ Ξάνθου . Μας άνοιξιν κι τραγούδ’σαμι του τραγούδι "Εκίνησιν ου νιούτσικους". Έβγαλιν απ’ του τσ’κάλ’ βρασμένου καλαμπούκ’ κι μας κέρασιν. Βιάζομασταν να σώνουμι. Βιάσκιν κι αυτήν κι μας το’ βαλιν ισια  στ’ς χούφτις   μι του κουταλάκ’,  μας ζιουμάτσιν. Φρίθ’καμι απ’ του τσούξ’μου. Ιγώ φουρλάτσ’α τα καλαμπούκια καταής κι ιόμσιν ου τόπους, Τα λ’πήθ’κα π’ πήγαν χαμένα κι τα ’φαγιν του κιλίμ, αλλά κι του ζιουμάτζμα δεν ήταν κι μ’κρό κακό.
Ίρσαμι στ’θεια τ’ Χρήστινα τουν πιαλτό.
Σαν τ’ς έδειξάμι τ’ς ζιουματζμένις τ’ς παλάμισ'  ίφιριν λίγου αλεύρ’ απ’  τ’ αμπάρ’, μας έρ’ξιν στα χέρια κι κάπους έφυγιν του τσούξ’μο κι του κάψ’μου. Ύστιρα απού λίγου τίναξάμι τα σακούλια, ξιδιάλιξάμι τα κιράσματα κι ως του βράδ’ χουρταμό δεν είχαμι.

 Άννα Γκουτζιαμάνη - Στυλιανάκη