Voros.gr
 

Θέματα Εκπαίδευσης - Παιδείας

 

Βήματα Φιλοσοφικής Παιδείας ως μία  προϋπόθεση για καλύτερη Εκπαιδευτική  Πορεία (διδασκόντων και διδασκομένων).

 

Κείμενο Εισήγησης του Φ. Κ. Βώρου σε σεμινάριο της ΕΚΔΕΦ (Ένωσης Καθηγητών  για τη διδασκαλία της Φιλοσοφίας στην Εκπαίδευση).

 

    Προοίμιο για διευκρίνιση του τίτλου;

          Η διατύπωση που δώσαμε περιέχει δυο βασικές θέσεις:

Ότι όλοι οι κλάδοι Εκπαίδευσης (ως γνώσεις, δεξιότητες ή αξίες και   αντίστοιχες συμπεριφορές) εγκλείουν ή προϋποθέτουν κάποια στοιχεία[1] ή αρχές φιλοσοφίας[2],

Ότι η Εκπαίδευση που προσφέρουμε συστηματικά στον εκπαιδευτικό δεν περιέχει ως συνειδητή επιδίωξη τέτοια στοιχεία ή αρχές φιλοσοφίας, μολονότι δεν αποκλείεται πολλοί εκπαιδευτικοί να έχουν αποκομίσει πολλά τέτοια στοιχεία  ή αρχές φιλοσοφίας από τη γενικότερη προσωπική ενασχόλησή τους με την πλούσια σε τέτοια στοιχεία Ελληνική Γραμματεία (Αρχαία - Βυζαντινή - Νεότερη - Σύγχρονη).

          Ποια  είναι τα Στοιχεία ή Αρχές Φιλοσοφίας που υπαινίσσομαι ως υποδομή αναγκαία για τον εκπαιδευτικό, ως υλικό που λείπει από τη συστηματική Εκπαίδευση αλλά και είναι εύκολο να αποκτηθεί με προσωπική πρωτοβουλία μας;

           .α΄.  Κάποια στοιχεία Λογικής και Γνωσιολογίας.

          .β΄. Κάποια στοιχεία  από τους άλλους βασικούς κλάδους Φιλοσοφίας (Ηθικής, Αισθητικής, Μεταφυσικής).

          .γ΄. Κάποια στοιχεία επιγραμματικά  από την Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας, τα οποία συνθέτουν Φιλοσοφία Ζωής[3].

          .δ΄. Ανάλογα στοιχεία από τη Νεότερη και Σύγχρονη Φιλοσοφία με τους δικούς της προσανατολισμούς (κυρίως τους επιστημολογικούς).

          Συγκεκριμένα:

.α΄. Στοιχεία Λογικής και Γνωσιολογίας:

 Έννοια, Κρίση, Συλλογισμός // Ορισμός, Διαίρεση, Ταξινόμηση.

       Όταν κάνω λόγο για στοιχεία αναγκαία, δεν αναφέρομαι βέβαια σε αναλυτικές μελέτες και ογκώδη βιβλία[4], αλλά στις αναγκαίες πληροφορίες  που επιτρέπουν σε έναν εκπαιδευτικό, όποιας ειδικότητας να νιώθει επιστημονική επάρκεια, όταν  λ.χ. χρησιμοποιεί τον όρο έννοια (= νοητή εικόνα, που σχηματίζει ο νους με τα βασικά γνωρίσματα ενός πράγματος ή πολλών ομοειδών πραγμάτων,  την οποία  η νόηση αξιοποιεί στη νοητική δραστηριότητά της για συνεννόηση με άλλα νούσιμα[5] όντα, τα οποία έχουν αποδεχτεί  το ίδιο εννοιολογικό σύστημα) και  να έχει τη δυνατότητα να δώσει ορισμό για βασικές έννοιες του αντικειμένου που διδάσκει, έχοντας  συνείδηση των ορίων και των δομικών στοιχείων του ορισμού. Να μπορεί συνειδητά να κάνει διάκριση των επιστημονικών κρίσεων που χρησιμοποιεί και των συλλογισμών, που υπηρετούν την επιστήμη του (επαγωγικών, παραγωγικών, αναλογικών / ή κατηγορικών , διαζευκτικών, υποθετικών) κλπ. κλπ.  Υπογραμμίζω ότι  αυτά τα στοιχεία φιλοσοφικής παιδείας είναι αναγκαία για όλες τις ειδικότητες, ώστε ο λόγος  του δασκάλου  να έχει εννοιολογική ακρίβεια, συλλογιστική πλοκή, αποδεικτική δομή, ώστε συνειδητά να επιδιώκεται η καλλιέργεια ανάλογης κριτικής σκέψης  και επιστημονικής υποδομής διαμέσου όλων των πεδίων της σχολικής παιδείας για τους νέους.

          Για μια  στοιχειώδη ενημέρωση στην Επιστημολογία[6] νομίζω απαραίτητη μια πρώτη προσέγγιση στα βασικά προβλήματά της:

  • Κατά πόσο είναι δυνατή η γνώση; («δόκος επί πάσιν...τέτυκται»).

  • Ποιο είναι το αντικείμενο ή η ουσία της γνώσης;

  • Ποιοι  είναι οι δρόμοι που ακολουθούμε προς τη γνώση; (αισθήσεις; νόηση; διαίσθηση; κάτι άλλο;).

  • Τι σημαίνει αλήθεια;

 

΄Με το ίδιο πνεύμα κάνω λόγο για στοιχειώδη ενημέρωση στους άλλους τομείς της Φιλοσοφίας: Ηθική, Αισθητική, Μεταφυσική (Αναλυτικά στοιχεία στο Διαδίκτυο: www.voros.gr ).

 .γ΄. Το κύριο θέμα που με ενδιαφέρει για την παρούσα ενημέρωση είναι τούτο: «ανίχνευση / επισήμανση  επιγραμματικών στοιχείων φιλοσοφικού στοχασμού στις διάφορες φάσεις της γνωστής  σε μας ιστορίας του», γιατί αυτά τα στοιχεία:

  • Και φωτίζουν φιλοσοφικά τον εκπαιδευτικό ως δέκτη,

  • Και τον κάνουν σεβαστό, ευυπόληπτο ως πομπό.

Και φαίνεται σκόπιμο να διευκρινίσουμε  από την αρχή γιατί προτείνεται ο επιγραμματικός φιλοσοφικός λόγος για ενημέρωση του εκπαιδευτικού και έπειτα του μαθητικού ακροατηρίου του.

Συγκεκριμένα:

  • Ο επιγραμματικός λόγος (π.χ. «πάντα ρει», «εν βυθώ η αλήθεια», «Ομού πάντα χρήματα ην, Νους  δε επελθών  διεκόσμησεν») πείθει και γοητεύει.

  • Εύκολα και ευκαιριακά διδάσκεται.

  • Aνετα απομνημονεύεται.

  • Μένει ως βασική αρχή στοχασμού από τη στιγμή που θα κατανοηθεί  και θα εγγραφεί επιλεκτικά στη μνήμη.

Αρκεί να τον αξιοποιεί ο εκπαιδευτικός στην κατάλληλη στιγμή (και με μέτρο ίσως και φειδώ), για διευκόλυνση του ακροατηρίου, να τον αναλύει επιγραμματικά, ώστε να μένει ο λόγος αυτός ως δομικό στοιχείο της σκέψης  του  δέκτη.

Αν λ.χ. ο εκπαιδευτικός  αντιμετωπίζει ως επιστήμονας ή ως δάσκαλος την έννοια της αιτίας, μπορεί να μάθει στη μία φάση και να επικαλεστεί στην άλλη δείγματα επιγραμματικού λόγου που φωτίζουν και γοητεύουν, όπως τα ακόλουθα:

  • «Ουδέν χρήμα μάτην γίγνεται αλλά πάντα εκ λόγου  τε και  υπό ανάγκης» (=Τίποτα δε συμβαίνει χωρίς αιτία), (Λεύκιππος DK 67 B 2).

  • «Δημόκριτος έλεγε βούλεσθαι μίαν ευρείν αιτιολογίαν ή την Περσών βασιλείαν εαυτού γενέσθαι» (DK. 68 B 117).

  • Η αναζήτηση του αιτίου  φαίνεται ότι ήταν γενικότερο αίτημα τον καιρό μετάβασης των αρχαίων ελληνικών κοινωνιών / πόλεων από το Μύθο στο Λόγο. Έτσι, βρίσκουμε και στο Προοίμιο των Ιστοριών του Ηρόδοτου, ως βασική επιδίωξή του, το «δι' ην αιτίην επολέμησαν».

  • Προς το τελος του 5ου  αι. π.Χ. ο Ιπποκράτης αναζήτησε την αιτία της ιερής νόσου και έφτασε στην επιγραμματική διατύπωση: «αίτιος ο εγκέφαλος» (κεφ. 6 του Δοκιμίου  Περί Ιερής Νούσου).

  • Πιο συστηματικά ο Αριστοτέλης αργότερα αιτιολόγησε και το γιατί ζητούν οι άνθρωποι την αιτία, διότι: «τότε μόνον οιόμεθα γιγνώσκειν τι όταν τα αίτια γνωρίσωμεν τα πρώτα (αρχή των Φυσικών και αλλού). Προχώρησε και σε ειδική ανάλυση της έννοιας αίτιον (υλικόν, τελικόν ...).

  • Και εκτός από την ανάλυση της έννοιας αίτιον (τελικό , υλικό, ποιητικό...)επισήμανε την πνευματική απόλαυση των ανθρώπων που ζητούν, ερευνούν και βρίσκουν την αιτία. Έγραψε συγκεκριμένα : «Η γεννήσασα φύσις αμηχάνους  ηδονάς προσφέρει τοις   δυναμένοις  ζητείν την αιτίαν» (Περί ζώων μορίων, κεφ. 4).

Ανάλογες επιγραμματικές διατυπώσεις μπορούμε να ανιχνεύσουμε στην αρχαία ελληνική Φιλοσοφία για τις έννοιες λόγος, νους κ.α.. Η σταδιοδρομία του λόγου αρχίζει με τους Προσωκρατικούς, που οδήγησαν  το στοχασμό από το Μύθο στο Λόγο, σύμφωνα με τον τίτλο γνωστού έργου που δημοσιεύτηκε στο Μόναχο το 1942: W. Nestle, Vom Mythos zum Logos[7], München 1942.

  • Και είδαμε πιο πάνω ένα απόσπασμα του Λεύκιππου: «Ουδέν χρήμα μάτην γίγνεται αλλά πάντα εκ λόγου  τε και  υπό ανάγκης».

  • Ο Σωκράτης, όπως εμφανίζεται στον Πλατωνικό Κρίτωνα, διακήρυττε ως αρχή, Φιλοσοφία Ζωής: «Ουδενί άλλω πείθομαι ή τω λόγω, ος αν μοι λογιζομένω βέλτιστος φαίνηται».

  • Ο πιο φημισμένος μαθητής και θαυμαστής του, ο Πλάτων, θεώρησε το λόγο ως το πιο σημαντικό στοιχείο της ανθρώπινης προσωπικότητας, όταν λ.χ.  διατύπωσε τον ορισμό παιδείας ως εξής: «έστιν ουν παιδεία  η παίδων ολκή και αγωγή προς τον ορθόν λόγον»[8].

  • Ο Αριστοτέλης περιέλαβε το λόγο στα τρία θεμελιώδη στοιχεία της σεβαστής προσωπικότητας. Έγραψε προλογικά στη θεωρία του περί παιδείας (Πολιτικά, 1332-33): «Δια τριών οι άνθρωποι γίγνονται αγαθοί και σπουδαίοι∙ έστι δε ταύτα τα τρία φύσις, έθος, λόγος». Και παρακάτω κάνοντας λόγο  για «σκοπούς παιδείας» προβάλλει το λόγο  ως κύρια επιδίωξη παιδείας, διότι «δια τον λόγον οι άνθρωποι δύνανται πράττειν και εναντία τοις εθισμοίς και τη φύσει, εάν πεισθώσιν άλλως έχειν βέλτιον».[9]

.δ΄. ' Aλλη ομάδα επιγραμματικών / αποφθεγματικών προτάσεων αποτελούν οι προδρομικές διατυπώσεις επιστημονικού λόγου, που διατυπώθηκαν πριν ακόμη διακριθούν σε τομείς ειδικούς οι απόψεις των φιλοσόφων και στοχαστών θεμελιωτών της επιστήμης. Θυμίζω δείγματα που μπορεί να κρατάει η μνήμη:

  • «Εξ αλλοειδών ζώων το πρώτον εγεννήθη άνθρωπος...» (= ο πρώτος άνθρωπος γεννήθηκε  από κάποιο άλλο είδος ζώου ...). (Αναξίμανδρος,  DK 12 A 30 )

  • «Αρίσταρχος υπέθετο τον ήλιον μένειν ακίνητον, την δε γην φέρεσθαι περί τον  ήλιον κατά λοξού κύκλου περιφέρειαν (= ο Αρίσταρχος διατύπωσε την υπόθεση ότι ο ήλιος είναι ακίνητος, ενώ η γη στρέφεται γύρω από  τον ήλιο και διαγράφει  ελλειπτική τροχιά).

 .στ΄. ' Aλλη δυνατότητα αξιοποίησης αποφθεγματικού φιλοσοφικού λόγου προσφέρεται, όταν πραγματευόμαστε θέματα φιλοσοφικά, επιστημονικά της Νεότερης και Σύγχρονης εποχής και έχουμε ταυτόχρονα παραπλήσιες διατυπώσεις από το παρελθόν. Δείγματα:

          Η Γνωσιολογία του  John Locke  συνοψίζεται συνήθως με την αποφθεγματική διατύπωση «Nihil est in intellectu quod non prius fuerit in sensu» (= τίποτε δεν υπάρχει στη νόηση / σκέψη, αν δεν υπήρξε νωρίτερα στις αισθήσεις). Και η κριτική άποψη του    Kant συνοψίζεται στο ότι  κάποιες a priori έννοιες υπάρχουν στον Νου (π.χ. ο χρόνος...) και οι αισθήσεις  προσφέρουν  πληροφορίες  για τον κόσμο, τις οποίες  ο νους  επεξεργάζεται. Αυτές οι θέσεις  (περί αισθήσεων  και νόησης) μπορεί να θυμίζουν σε κάποιον εκπαιδευτικό μια ωραία εικόνα που έδωσε ο Δημόκριτος γι' αυτήν τη συνεργασία αισθήσεων - νόησης (φρόνησης): «Δημόκριτος εποίησε τας αισθήσεις λεγούσας προς την διάνοιαν: Τάλαινα φρην παρ' ημέων τας πίστεις λαβούσα ημέας καταβάλλεις; Πτώμα τοι το κατάβλημα» (DK. 68 B 125)[10]

.ζ΄.  Σε άλλες περιπτώσεις μας απασχολεί ο ακριβής ορισμός  ή η ιστορία ενός φιλοσοφικού  ή επιστημονικού  όρου, π.χ.   φρόνηση, επιστήμη, περιπέτεια, προαίρεση, ευδαιμονία, ελπίδα, συνείδηση, νόμος, δύναμη και αλαζονεία κλπ..  Σε κάθε περίπτωση η αναζήτηση κάποιας  επιγραμματικής διατύπωσης μπορεί να είναι πολλαπλά χρήσιμη στον εκπαιδευτικό για το έργο του, γιατί:

  • Λειτουργεί ως παιδαγωγός, βοηθός στη διαμόρφωση συνειδήσεων σε μια εποχή με άπειρες πληροφορίες και γνώσεις αναφομοίωτες και με ανεπάρκεια  εκπαιδευτικού χρόνου.

  • Σε αυτές τις περιστάσεις ο αποφθεγματικός λόγος γίνεται ιδιαίτερα γοητευτικός, καθότι ευμνημόνευτος, γι' αυτό παιδαγωγικά πολύ χρήσιμος.

  • Επιπλέον προσφέρεται για άμεση ανάλυση με συμμετοχή του ακροατηρίου.

  • Έτσι γίνεται ο φιλοσοφικός / αποφθεγματικός λόγος βαθμίδα ανάδειξης της υπόληψης του δασκάλου, γιατί κάθε τέτοια πρόταση ή φράση, αν ειπωθεί και στον πίνακα γραφεί την κατάλληλη στιγμή - σε ακροατήριο και σε ατμόσφαιρα  αντίστοιχης δεκτικότητας - αποτελεί βασικό κεφάλαιο φιλοσοφίας  του ανθρώπου και  προσφορά του δασκάλου για το ακροατήριό του.

Σε σχέση προς τους παραπάνω όρους μπορεί να είναι για μένα ως δάσκαλο πολύ εποικοδομητικό να θυμηθώ (για το ακροατήριό μου)  από την Ιστορία της Φιλοσοφίας επιγραμματικούς ορισμούς, όπως:

«Έστι δε φρόνησις τα τρία  ταύτα : βουλεύεσθαι καλώς, λέγειν αναμαρτήτως και πράττειν α δει» (Δημόκριτος DK. 68 B 2,  όπου και παραλλαγή: «λογίζεσθαι ευ, λέγειν ευ και πράττειν α δει»). Στην περίπτωση αυτή ο ορισμός που παραθέσαμε συμβαίνει να είναι πολύ  πλησιέστερος από ό,τι μας προσφέρουν  σημερινά λεξικά. Αντιγράφω  από δυο λεξικά (ένα πιο διαφημισμένο και ένα πιο ακαδημαϊκό, κατά τη γνώμη μου):

«Φρόνηση: η ιδιότητα να είναι κανείς συνετός, σώφρων, φρόνιμος».

«Φρόνηση: τρόπος σκέψης και αντίστοιχη πρακτική που χαρακτηρίζεται από λογική, σύνεση, ωριμότητα»[11].

Περιπέτεια : «η εις το εναντίον των πραττομένων μεταβολή» είναι ο ορισμός που έδωσε ο Αριστοτέλης στα πλαίσια του αρχαίου θεατρικού είδους, που είναι γνωστό ως τραγωδία.

Για τον ίδιο όρο μου φαίνεται γλωσσικά ατελής ο ορισμός που βρήκα στο Λεξικό το οποίο προμνημόνευσα (το πολυδιαφημισμένο), από το οποίο  αντιγράφω: «περιπέτεια, η απροσδόκητη τροπή των γεγονότων, ικανή να προκαλέσει ένταση συναισθημάτων»[12].

Προαίρεση, κατά τον Αριστοτέλη (Ηθικά Νικομάχεια, 1112 α 17-18) :

«μετά λόγου και διανοίας» (γίγνεται). «Υποσημαίνειν δε έοικεν  και το όνομα ως ον προ ετέρων αιρετόν). (= Η προαίρεση είναι  επιλογή ανάμεσα σε κάποιες δυνατότητες, γίνεται με τη λογική δύναμη του ανθρώπου  και με περίσκεψη...αυτό φαίνεται  και από τη λέξη προαίρεση, που σημαίνει  επιλογή προτιμώμενη σε σχέση  με μια άλλη).

Ειδικά για τον όρο τούτο αναζήτησα τον ορισμό του στο πιο πρόσφατο και ογκώδες Λεξικό Φιλοσοφίας που είδαμε στην αγορά μας. Με έκπληξη διαπίστωσα ότι δεν περιέχεται στο Λεξικό  αυτό ο όρος προαίρεση , μολονότι ως πρόβλημα φιλοσοφικό η προαίρεση καλύπτει  ολόκληρο το γ΄ βιβλίο  των Ηθικών Νικομαχείων του Αριστοτέλη και αποτελεί την πρώτη φιλοσοφική προσέγγιση / ανάλυση της έννοιας της ελευθερίας του ανθρώπου.

Κατά το σημερινό (διαφημισμένο) Λεξικό: «Προαίρεση,   η πρόθεση για κάτι...». Φαίνεται  να  διαφεύγει  από το συντάκτη ότι η προαίρεση εγκλείει και εκφράζει το νόημα της προτίμησης ανάμεσα σε δυο τουλάχιστον δυνατές επιλογές, άρα εγκλείει λειτουργία της βούλησης - νόησης - ελευθερίας και ευθύνης.

Η συν-είδηση σε πρώτη -όσο γνωρίζω- χρήση εμφανίζεται με περιεχόμενο γνωσιακό, όπως φαίνεται σε ένα από τα σωζόμενα αποσπάσματα του Δημόκριτου (DK. 68 B 297): «Ένιοι θνητής φύσιος διάλυσιν ουκ ειδότες άνθρωποι, συνειδήσει δε της εν τω βίω κακοπραγμοσύνης...ψεύδεα μυθοπλαστέουσιν περί του μετά θάνατον βίου»(=μερικοί άνθρωποι μη γνωρίζοντας (ή μη αποδεχόμενοι) ότι με το φυσικό θάνατο διαλύεται η θνητή ανθρώπινη ύπαρξη, έχοντας όμως συνείδηση της κακοπραγίας που επιτέλεσαν στη ζωή τους ,... πλάθουν μύθους ψεύτικους / φανταστικούς για ό,τι προσδοκούν  μετά  το θάνατό τους).  

Αλλά έχουμε και χρήση του όρου με νόημα ηθικό, επαγγελματικό, επιστημονικό, όταν λ.χ. λέμε: «με τύπτει η συνείδησή μου», «δε μου το επιτρέπει η συνείδησή μου» αναγνωρίζουμε στη συνείδηση αρμοδιότητα ηθικής ή επαγγελματικής κρίσης.

Με ανάλογο πνεύμα χρησιμοποιώ έναν ορισμό νόμου,  επιγραμματικά δοσμένον από τον Αριστοτέλη (Πολιτικά, 1280 b 12-14): «ο νόμος συνθήκη  και, καθάπερ έφη Λυκόφρων ο σοφιστής, εγγυητής αλλήλοις  των δικαίων». Το σημερινό λεξικό μού απαντά: «γραπτός κανόνας δικαίου, που αποτελεί ρητή και κατηγορηματική έκφραση της βούλησης των νομοθετικών οργάνων του κράτους...». Ο ορισμός αυτός υστερεί, νομίζω, σε δυο τρία ουσιώδη χαρακτηριστικά του νόμου και της εννοιολογικής ορθότητας. Γιατί:  «ο γραπτός κανόνας» δεν μπορεί να είναι «ρητή ...έκφραση της βουλήσεως των νομοθετικών οργάνων...». Επίσης,  στο νόημα  του νόμου προσγράφεται, ως λογική συνέπεια ότι (από)νέμει κάποιο «δικαίωμα» ή επιβάλλει κάποια υποχρέωση, έστω και κατά την αντίληψη αυθαίρετου νομοθέτη. Επιπλέον, κάθε νομοθέτης κάπου, κάπως, κάτι γράφει σχετικό με την άποψη του Λυκόφρονα. Κατ' αντιδιαστολή προς τον ορισμό  το σημερινό, γίνεται, νομίζω, πολύ πιο αποδεκτός  και εκτιμήσιμος ο αποφθεγματικός λόγος που είχαμε από τον Αριστοτέλη (Πολιτικά, 1280 b 12-14) και τον είδαμε πιο πάνω.

Επειδή είναι εύλογο να ρωτήσει κάποιος: «πώς μπορεί να πραγματοποιήσει  ο μη ειδικός αυτά τα λίγα Βήματα Φιλοσοφικής Παιδείας στο πεδίο της βιβλιογραφίας», από την πλευρά μου θεωρώ χρέος να σημειώσω τα ακόλουθα:

Αν αποφασίσετε να διαθέσετε κάποιο χρόνο σε μελέτη  φιλοσοφίας, νομίζω κέρδος θα έχετε πρώτα να δείτε προσεκτικά ένα - δυο βιβλία Λογικής, αρχίζοντας από συγγραφές όπως : Νικολάου Σούλια,  Λογική,  Θεοφ. Βορέα, Λογική, Βασιλ. Τατάκη, Λογική, Ε. Π. Παπανούτσου, Λογική ή κάτι ανάλογο προς τα παραπάνω.

Αν θελήσετε να ξεχωρίσετε 80-100 επιγραμματικά αποσπάσματα χρήσιμα  για φιλοσοφικό εμπλουτισμό κάθε διδασκαλίας, όπως προσπάθησα να δείξω με τούτη την εισήγηση, φρονώ μπορεί να βρείτε χρήσιμα δυο άρθρα  δημοσιευμένα στο περιοδικό «τα Εκπαιδευτικά», τεύχος 12-13. Ο τίτλος είναι: «Η Ελληνική Φιλοσοφία στην Ελληνική Εκπαίδευση». Το ένα αναφέρεται στους Προσωκρατικούς, το άλλο στους Σοφιστές.(Επίσης διάφορα συγγενή άρθρα στο Διαδίκτυο: www.voros.gr, όπου τα άρθρα:  Φιλοσοφία   για όλους τους Εκπαιδευτικούς , Φιλοσοφία της Ζωής κατά τον Αβδηρίτη στοχαστή Δημόκριτο, Φιλοσοφικός Ευαγγελισμός κ.ά).

 Ειδικό ανάγνωσμα για τους Προσωκρατικούς προκρίνω αυτό του Θεόφ. Βέικου, εκδ. ΟΕΔΒ.

Ένα πολύ πλουσιότερο βοήθημα αποφθεγματικού φιλοσοφικού λόγου μπορεί να είναι τούτο: Μάριου Πλωρίτη, Για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία.

 

Από Εισαγωγή στη Φιλοσοφία προκρίνω του Θ. Βορέα και του Χαρ. Θεοδωρίδη. Το πρώτο σε καθαρή καθαρεύουσα, το δεύτερο σε ωραία δημοτική. Σε σαφήνεια λόγου και τα δυο υποδειγματικά.

Αν σε κάποιο βιβλίο με τίτλο φιλοσοφικό, διαβάζοντας τον Πρόλογο ή την Εισαγωγή , διαπιστώνει κάποιος ότι ο συγγραφέας τονίζει  πόσο υψιπετής  και δύσβατος για τους πολλούς είναι ο φιλοσοφικός λόγος, νομίζω ότι προτιμότερο είναι  αυτό το βιβλίο να το τοποθετήσετε   διακοσμητικά στο ράφι.

Αν σε άλλο βιβλίο με τίτλο Φιλοσοφίας διαπιστώνετε ότι είναι δύσκολο να παρακολουθήσετε το νόημα, ενώ είστε σε ώρα ξεκούρασης και αυτοσυγκέντρωσης, μη μεμφθείτε τον εαυτό σας. Ευθύνεται μάλλον ο συγγραφέας.  Το  βιβλίο διακοσμητικά στο ράφι.

Αν αποφασίσετε να διαβάσετε  μια Ιστορία Φιλοσοφίας, προσπαθήσετε να διακρίνετε  από τις πρώτες σελίδες κατά πόσο ο συγγραφέας πείθει ότι έχει μελετήσει τα έργα των φιλοσόφων για τους οποίους γράφει  Ιστορία των στοχασμών τους. Αν δεν πειστείτε γι' αυτό, τοποθετήστε το βιβλίο προσεκτικά στο ράφι.

Αν θελήσετε να διαβάσετε κάποια συγγραφή συστηματικής Φιλοσοφίας, εξετάστε κατά πόσο ο συγγραφέας δίνει χωρίς περιστροφές από την αρχή και με σαφήνεια λόγου τα βασικά κεφάλαια της Φιλοσοφίας: Γνωσιολογία, Ηθική, Αισθητική, Μεταφυσική και κατά πόσο δίνει για το καθένα σαφέστατο διάγραμμα για τα θέματα που περιέχει. Αν όχι, τοποθετήστε  το βιβλίο προσεκτικά στο ράφι για ευθετότερο χρόνο. Από την πλευρά μου σημειώνω: από όσα έχω διαβάσει προκρίνω χωρίς επιφυλάξεις: Θεοφ. Βορέα, Εισαγωγή εις την Φιλοσοφίαν και Ε. Π. Παπανούτσου, Αισθητική, Ηθική, Γνωσιολογία, Προβλήματα Φιλοσοφίας  (ο πρώτος γράφει σε καθαρή καθαρεύουσα, ο δεύτερος σε ωραία δημοτική).

Αν πρόκειται να προσφέρετε βιβλίο φιλοσοφικό ως δώρο, μην πάρετε αυτά που βάλαμε να κοσμούν το ράφι. Αμφίβολο αν μπορεί να γίνει ευπρόσδεκτο για μελέτη, μάλλον θα ξαναγίνει στοιχείο διακοσμητικό στη βιβλιοθήκη του δέκτη.


 

[1] Χρησιμοποιώ τον όρο στοιχεία κατά κυριολεξία: λίγα στοιχεία που είναι όμως βασικά συστατικά επιγραμματικά διατυπωμένα.

[2] Με τον όρο αρχές αναφέρομαι στις 4 κλασικές Αρχές της Λογικής:

       .α΄. Αρχή της ταυτότητας (Α=Α ή Α= α+β+γ, που είναι όλα τα μέρη του Α)

       .β΄. Αρχή της μη αντίφασης (Δεν μπορεί κάποιος να λέει για κάποιο θέμα /

       πράγμα:  ότι ταυτόχρονα   είναι και δεν είναι , ισχύει και δεν ισχύει, υπάρχει και

        δεν υπάρχει) .

       .γ΄.  Αρχή αποκλεισμού τρίτης εκδοχής πέρα από το σχήμα Α ή μη Α, αφού αυτά

        τα   δυο σύμβολα εξαντλούν όλες τις λογικές δυνατότητες.

       .δ΄. Αρχή της επαρκούς αιτίας ή του αποχρώντος λόγου, ότι δηλαδή για κάθε τι

        αναζητείται λογικά η αιτία  του.

[3] Για το νόημα που αποδίδουμε στον όρο θυμίζω  δυο άλλα σύντομα άρθρα στο ίδιο site (www.voros.gr ) με τίτλους: «Τι μπορεί να σημαίνει Φιλοσοφία της Ζωής...» και «Η Φιλοσοφία της Ζωής, όπως εκφράστηκε από τον Αβδηρίτη στοχαστή Δημόκριτο, 460-370 π.Χ.».

[4] Πολύ χρήσιμα - με το νόημα τούτης της εισήγησης - είναι , νομίζω, βιβλία όπως : Ν. Σούλια, Λογική και Στοιχεία Γνωσιολογίας, εκδ. ΟΕΔΒ (ως το 1975). ' Aλλα βιβλία πιο αναλυτικά μπορεί κανείς να σημειώσει:

Β. Ν. Τατάκη, Λογική,Ε. Π. Παπανούτσου, Λογική, Θ. Βορέα, Λογική.

[5] Νούσιμος = αυτός που έχει νουν (και τον αξιοποιεί με σύνεση). Χρησιμοποιείται από τους Ελληνοκυπρίους.

[6]  Για τη σύνδεση των όρων Επιστημολογία - Γνώση νομίζω χρήσιμο να θυμίσω: Φαίνεται ότι αρχικά με τον όρο επιστήμη δήλωναν την εξακριβωμένη γνώση. Ο ορισμός που έδωσε ο Πλάτων  (Θεαίτητος § 201-202) ήταν :  «Έστιν ουν επιστήμη δόξα αληθής μετά λόγου» (δηλαδή γνώση εξακριβωμένη).

Εμείς σήμερα λέμε: «Επιστήμη είναι το σύνολο γνώσεων ομοειδών  μεθοδικά ταξινομημένων». Η θεωρητική προσέγγιση του φαινομένου ή της λειτουργίας της γνώσης μπορεί να λέγεται Γνωσιολογία / Επιστημολογία.

[7] Μία σύντομη μελέτη για την πορεία του Λόγου, βασισμένη αποκλειστικά σε αποσπάσματα Προσωκρατικών, έχει δημοσιευτεί στο περιοδικά «Εκπαιδευτικά» (τέυχη 12-13), με τίτλο : Η Φιλοσοφία στην Ελληνική Εκπαίδευση.

[8] Ανεξάρτητα  από το ότι - με τη διευκρινιστική συνέχεια που δίνει- μεταβάλλει τον ορθό λόγο σε υπηρέτη της εξουσίας (Νόμοι, 569 D).

[9] Φ. Κ. Βώρου, Φιλοσοφία της Εκπαίδευσης, 1997, σελ. 16-19.

[10] Ο Δημόκριτος φαντάστηκε τέτοιο διάλογο  ανάμεσα στις αισθήσεις και τη διάνοια: Ταλαίπωρη διάνοια, αφού πήρες από μας τις πληροφορίες  για τον κόσμο, εμάς προσπαθείς  να υποβαθμίσεις; Αν το κατορθώσεις , εσύ θα νεκρωθείς  ( χωρίς ειδήσεις από μας).

[11] Δεν είναι, νομίζω, αναγκαία η επωνυμία των δυο Λεξικών, που μπορεί να οδηγεί σε συνειρμούς άλλους  από αυτούς που χρειαζόμαστε για το κύριο θέμα μας εδώ.

[12]  Ο συντάκτης του ορισμού φαίνεται να αγνοεί ότι πρόκειται για απροσδόκητη ή μάλλον απρόβλεπτη τροπή  των εξελίξεων (των πραττομένων), γιατί τα γεγονότα έχουν πια συντελεστεί, έχουν  γίνει και «ο γέγονε γέγονε», το γεγονός δε μετατρέπεται πια.

                                                              

 

 

 

Copyright © 2005 F. K. Voros

url: www.voros.gr     e-mail:  vorou@otenet.gr

Τεχνική/Διαφημιστική Υποστήριξη: www.fora.gr

 

 
 

 

 
Κεντρική /Εισαγωγικό σημείωμα / Επικαιρότητα / Εκπαιδευτική διαδικασία / Παιδαγωγική / Διδακτική Πρακτική /Επιστήμη / Ιστορία / Φιλοσοφία / Φιλοσοφία της Εκπαίδευσης/ Θέματα Γενικής Παιδείας/ Βιογραφικό / Ψηφιακή Βιβλιοθήκη / Επικοινωνία