Κυριακή, 14/10/2012  

Διάλεξη: ομιλήτρια η κ. Καλλιόπη Μπόντα

Χώρος: Αίθουσα τελετών Τραμπαντζείου Γυμνασίου

Διοργάνωση: 1^ο Δημοτικό

(01)

02.   Τρία βιβλία ιστορίας της Σιάτιστας που έγραψαν δάσκαλοι της πόλης.

Θεωρούμε όμως πως στην συγκεκριμένη χρονική περίοδο, του εορτασμού των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Σιάτιστας, από την έναρξη λειτουργίας του ιστορικού διδακτηρίου του 1^ου Δημοτικού  Σχολείου Σιάτιστας και από τη θεμελίωση του ιερού ναού του Αγίου Δημητρίου, αρμόζει να θυμηθούμε την οικογένεια του εκπαιδευτικού Αθανάσιου Ζάχου, επειδή:

03.   Συγγενολόι  του Αριστοτέλη Ζάχου, από τη συλλογή του Νικολάου Ψημμένου. 

Ο Αθανάσιος Ζάχος υπηρέτησε ως εκπαιδευτικός της αλληλοδιδακτικής σχολής Χώρας, συνέχεια της οποίας αποτελεί η αστική σχολή Χώρας και το σημερινό 1ο Δημοτικό.

04.  Η Αστική Σχολή Χώρας. Από το βιβλίο του Α. Δάρδα: Ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Δημητρίου Σιάτιστας, Σιάτιστα 1995.

Μάλιστα, μια εντοιχισμένη πλάκα στο ισόγειο του σημερινού 1ου Δημοτικού σχολείου και κάποια έγγραφα στο αρχείο του μας θυμίζουν τη συνέχεια αυτή.

(05)

Ο γιος του Αριστοτέλης υπήρξε ο αρχιτέκτονας του Ναού του Αγίου Δημητρίου, που φέτος γιορτάζουμε τα 100 χρόνια από τη θεμελίωσή του.

06.Το σχέδιο από το βιβλίο του Α. Δάρδα: "Ο Μητροπολιτικός ναός του Αγίου Δημητρίου Σιάτιστας",   Σιάτιστα 1995.

Και επίσης τόσο ο ίδιος ο Αθανάσιος Ζάχος, όσο και άλλα μέλη της οικογένειας είχαν αξιόλογη δράση την περίοδο των απελευθερωτικών πολέμων 1912-13.

07. Η φωτογραφία από το διαδίκτυο http://www.palo.gr/cluster/articles/amyntika-themata/34928/?clid=5722655

Όλα δε τα μέλη της οικογένειας τα απασχολούσε η εκπαίδευση και ενεπλάκησαν σε εκπαιδευτικά θέματα με διάφορους τρόπους.

Πριν αναφερθούμε στην οικογένεια, θα κάνουμε μια σύντομη αναδρομή στην εκπαιδευτική κατάσταση της πόλης μας, στην οποία από το τέλος του 17ου αιώνα παρατηρήθηκε έντονη εκπαιδευτική δραστηριότητα.

08.   Η εικόνα του Μεθοδίου Ανθρακίτη από το διαδίκτυο: http://el.wikipedia.org/ .

09.(α) Επίγραμμα στους φεγγίτες του Αρχοντικού Χατζηγιαννίδη –Νεραντζόπουλου.

 09.(β) Το Μέγα Αλφαβητάριον ……..παρά Μιχαήλ παπᾶ Γεωργίου τοῦ Σιᾳτιστέως. (Ανέμη, Ψηφιακή   Βι-                    βλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών).

Η ίδια η πόλη γέννησε και ανέθρεψε μεγάλους δασκάλους και λόγιους, οι οποίοι δραστηριοποιήθηκαν στη γενέτειρά τους και σε άλλες πόλεις και μας κληροδότησαν ποικίλα έργα.

10.Μοναχός Ιωνάς, τοιχογραφία Ιερού Ναού των Ταξιαρχών και Τριών Ιεραρχών Σιάτιστας.  

11. Χειρόγραφο  βιβλίο με τίτλο: Βιβλίον περιέχον την του Σουγδουρή εισαγωγήν και την του Αναστασίου ιεροδιδασκάλου μαθηματικήν και του Δαμασκηνού Ιωάννου λογικήν, με γραφέα τον Αργύριο Παπαρίζο .

12. Κτητορική πλάκα στο σπίτι του «Μάρκου», σήμερα ιδιοκτησίας Ν.Λαδά.

Στα χρόνια του η μοναχή Βαρβάρα δωρίζει το σπίτι της - εκεί όπου σήμερα υπάρχει το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο- για να στεγαστεί η Ελληνική Σχολή.

(13)

(Σιατιστέων Μνήμη, Λεύκωμα του Συλλόγου Σιατιστέων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1972).

14. (αριστερά) Το σπίτι  του Αθανασίου Αργυριάδη, το οποίο δεν υπάρχει πλέον, σε φωτογραφία του Αριστοτέλη Ζάχου, δημοσιεύτηκε στο Monatshefte für Baukunst. Jahrgang 1922-23/ H 3-4,

       (δεξιά) Το σπίτι Δημητρίου Αργυριάδη, σε πρόσφατη φωτογραφία .

Λίγα χρόνια μετά θα διδάξουν και θα σχολαρχήσουν οι γιοί του Δημήτριος και Αθανάσιος, ενώ ο μεσαίος γιος του Νικόλαος θα παρακολουθεί την δραστηριότητα της πόλης από μακριά και θα την προμηθεύει με βιβλία και έντυπα.

Το 1832 ο λόγιος δάσκαλος Αργύριος Παπαρίζος πάντρεψε την κόρη του Μαλαματή με τον έμπορο και πρόκριτο της Σιάτιστας  Ζάχο ή Ζαχαρία Δούκα, γιο του Δούκα Γκούτια.

15. Απόσπασμα  από το προικοσύμφωνο της Μαλαματής Παπαρίζου (Γ. Τσάρα, "έγγραφα απ’ τα χρόνια

      της τουρκοκρατίας", Μακεδονικά, τ.7^ος , Θεσσαλονίκη 1967 ).

Ο Ζάχος Δούκα φαίνεται να συμμετέχει σε όλες τις δραστηριότητες της πόλης, το όνομα του το συναντούμε στον κώδικα Ζωσιμά, στο Αρχείο Ζουπάν Μωραΐτη και σε πολλά βιβλία της εποχής ως συνδρομητή.

16. Κώδικας Ζωσιμά, φυλάσσεται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο Σιάτιστας.

Από το γάμο του με τη Μαλαματή γνωρίζουμε ότι γεννήθηκαν τέσσερα αγόρια,

ο Αργύριος, ο Αθανάσιος, ο Δημήτριος, ο Ιωάννης,

τα οποία φοίτησαν στα σχολεία της Σιάτιστας και δραστηριοποιήθηκαν σε διάφορες πόλεις της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας… και έδωσαν την μεγάλη οικογένεια των Ζαχαίων.

Καθένα από τα αγόρια αυτά είχε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ζωή και δράση.
Αν και οι επαγγελματικές τους δραστηριότητες τους ανάγκαζαν να μένουν μακριά από τη γενέτειρα τους, η παρουσία τους στη Σιάτιστα είναι έντονη και οι σχέσεις τους με τους συμπατριώτες τους είναι στενές.

Ο Αργύριος

Έζησε και δραστηριοποιήθηκε στα Βελεσσά όπου ασκούσε το επάγγελμα του φαρμακέμπορου αλλά τον συναντούμε πολύ συχνά και στη Σιάτιστα. Η παρουσία του σε δράσεις σχετικές με την εκπαίδευση αλλά και τη διατήρηση της ελληνικότητας της Μακεδονίας είναι έντονη. Τον συναντούμε συνδρομητή βιβλίων, καθώς επίσης και δωρητή διαφόρων φιλεκπαιδευτικών συλλόγων.

18. Ευχαριστήριο του φιλεκπαιδευτικού συλλόγου Καστοριάς προς τον Αργύριο Ζάχο. Από το βιβλίο του  

     Κουτσιάφτη Εμμανουήλ, "Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Καστοριάς", Καστοριά 2010.

Πέθανε στην Αθήνα, όπου είχε παντρέψει την κόρη του Μαλαματή με τον Τάσο Λαζάρου, εκπαιδευτικό.

(19)

Εγκαταστάθηκε στα Βελισσά και από εκεί διηύθυνε τις επιχειρήσεις των Αδελφών Αλλατίνι, Εβραίων από Θεσσαλονίκη.Από τη θέση αυτή μπόρεσε να ευεργετήσει πολλές οικογένειες από τη Σιάτιστα προσλαμβάνοντας για τις επιχειρήσεις παιδιά τους.
Το 1894 ήταν εγκατεστημένος στα Σκόπια, και με τις γνωριμίες του και το κύρος του συντέλεσε να αθωωθούν αρκετοί Μοναστηριώτες, κυρίως δάσκαλοι, που στο πλαίσιο της ρουμάνικης προπαγάνδας είχαν κατασκευαστεί σε βάρος τους διάφορες κατηγορίες και είχαν καταδικαστεί ακόμα και με την εσχάτη των ποινών. Δεν απέκτησε οικογένεια, ενδιαφερόταν για την εκπαίδευση και ήταν επίτιμο μέλος της Εφορείας του Τραμπαντζείου.

(20)

Ο Ιωάννης

Εγκαταστάθηκε στο Βόλο, όπου και παντρεύτηκε και δημιούργησε μια ιδιαίτερα πολυμελή και δραστήρια οικογένεια. Υπήρξε για πολλά χρόνια πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Βόλου και ενίσχυσε οικονομικά εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

21. Οικογένεια Ιωάννη Ζάχου

     (Σιατιστέων Μνήμη, Λεύκωμα του Συλλόγου Σιατιστέων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1972).

Η σχέση της οικογένειας με τη Σιάτιστα και τα αισθήματα της φαίνονται μέσα από τα κείμενα του γιου του Ιωάννη Ζάχου, Πολύκαρπου.

(22)

(23)

22,23. Από το βιβλίο του Αρχιμανδρίτου Πολύκαρπου  Ι. Ζάχου: ΠΟΛΕΜΙΚΑ, εν Αθήναις 1915.

Στις σελίδες που αφιερώνει ο Πολύκαρπος στην εκ καταγωγής πατρίδα του διαφαίνεται πως η οικογένειά του διατηρούσε τους δεσμούς με τον τόπο καταγωγής τους, τη Σιάτιστα, και με τους συμπατριώτες τους και οι γονείς του διατηρούσαν άσβεστη τη μνήμη της πατρίδας και την περιέγραφαν στα παιδιά τους. Επίσης αναφέρεται στα ήθη και έθιμα της Σιάτιστας, υμνεί τη σιατιστινή φιλοξενία, που τη βίωσε όταν το 1914 επισκέφτηκε τη Σιάτιστα, περιγράφει τα αμπέλια, το ηλιαστό κρασί καθώς και τα γλυκά της Σιάτιστας, τα σαλιάρια.

24. Από το βιβλίο του Αρχιμανδρίτου Πολύκαρπου  Ι. Ζάχου: ΠΟΛΕΜΙΚΑ, εν Αθήναις 1915.

Τα παιδιά του Ιωάννη συμμετείχαν ενεργά σε γεγονότα της εποχής, μάλιστα από ό,τι φαίνεται τα αδέλφια ακολούθησαν διαφορετικές πορείες την ταραγμένη εκείνη περίοδο που έζησαν.

(25)

Ο Πολύκαρπος Ι.Ζάχος,

ακολούθησε ως ιερέας το στράτευμα και μας περιέγραψε τις μάχες του 1912-13 στο έργο του ΠΟΛΕΜΙΚΑ. Συντάχθηκε με το βασιλιά και αυτό τον οδήγησε αργότερα εξόριστο στη Μυτιλήνη.

26.Από το βιβλίο του Αρχιμανδρίτου Πολύκαρπου  Ι. Ζάχου: ΠΟΛΕΜΙΚΑ, εν Αθήναις 1915.

(28)

 Ήταν διευθυντής της εφημερίδας ΕΡΓΑΤΗΣ, που εξέφραζε τις ιδέες του δημοτικισμού και του σοσιαλισμού και προπαγάνδιζε τη δημιουργία εργατικού κινήματος. Σ' αυτή δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά, το 1908, το Κομμουνιστικό Μανιφέστο του Καρόλου Μαρξ σε μετάφραση Κωνσταντίνου Χατζόπουλου.

Έκλεισε το 1911 -όπως και το Εργατικό Κέντρο και το Παρθεναγωγείο- μετά τις συντηρητικές αντιδράσεις των ιθυνόντων της τοπικής κοινωνίας. Ήταν ένας από τους κατηγορούμενους της Δίκης του Ναυπλίου για τα «Αθεϊκά» του Βόλου. Τα γεγονότα των λεγόμενων "αθεϊκών" του Βόλου ξεκίνησαν από την αντίδραση στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο του Βόλου, το οποίο διηύθυνε ο Δελμούζος, και κατηγορούνταν ως "άντρο" ανηθικότητας και κέντρο των "μαλλιαρών". Εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο του διχασμού που ξεσπά γύρω από το γλωσσικό ζήτημα μεταξύ δημοτικιστών και οπαδών της καθαρεύουσας, με την ισχυρή συμμετοχή της Εκκλησίας υπέρ των δεύτερων. Η ετυμηγορία της δίκης του Ναυπλίου, το 1914, ήταν αθωωτική, ανακόπηκε ωστόσο η δράση τόσο του Παρθεναγωγείου του Βόλου όσο και του Εργατικού Κέντρου και ο Κωνσταντίνος Ζάχος εγκαταλείπει το Βόλο και έρχεται πλέον στη Θεσσαλονίκη.

Ο Αθανάσιος και τα παιδιά του δραστηριοποιήθηκαν περισσότερο από όλους τους αδελφούς στη Σιάτιστα και τη γύρω περιοχή.

32.  Ο Αθανάσιος  και η Τρυγόνα Ζάχου, ο Ζάχος Ζάχος, η σύζυγος αυτού Αναστασία και η κόρη του Ελένη,

ο Αριστοτέλης Ζάχος, ο Ιωάννης Ζάχος (Φεσσά Ελ. –Μαρμαρά Εμμ. "12 Ελληνες Αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου", Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Αθήνα 2005).

Ο Αθανάσιος υπήρξε δάσκαλος, υπηρέτησε πολλά χρόνια στην Καστοριά και, όπως ο ίδιος υπογράφει ήταν αλληλοδιδάκτης.

33.Έγγραφο από το αρχείο της Μητρόπολης Καστορίας όπου ο Αθανάσιος υπογράφει ως αλληλοδιδάσκαλος. {Κουτσιάφτης Εμμανουήλ, "Η ελληνική εκπαίδευση στην Καστοριά το ΙΘ΄ αιώνα (Αρχεία Ιεράς Μητροπόλεως)"}.

Υπηρέτησε όμως και αρκετά χρόνια στη Σιάτιστα.
Από λυτό έγγραφο της Μητροπόλεως Σισανίου και Σιατίστης πληροφορούμαστε πως τον Ιούλιο του 1868 οι έφοροι της Ελληνικής Σχολής, σε συνεργασία με τους εφόρους της αλληλοδιδακτικής σχολής και τους επιτρόπους του Αγ. Δημητρίου, συμφώνησαν δάσκαλο της Ελληνικής Σχολής τον Ι. Δ. Σαχίνη και της αλληλοδιδακτικής τον Αθ. Ζάχο.

34. Η αλληλοδιδακτική Σχολή Σιάτιστας και ο νέος ναός του αγίου Δημητρίου, από το αρχείο του 1ου Δημοτικού σχολείου Σιάτιστας.

Επίσης, ο Φίλιππος Ζυγούρης, ο οποίος υπήρξε βαφτισιμιός του, γράφει πως ο Αθανάσιος διηύθυνε κάμποσα χρόνια το 1ο Δημοτικό Σχολείο Σιάτιστας.

35. Φ. Ζυγούρης και Α. Ζάχος (Σιατιστέων Μνήμη, Λεύκωμα του Συλλόγου Σιατιστέων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1972).

Παράλληλα είχε και εμπορικές δραστηριότητες, οι οποίες μάλιστα το 1877 και ενώ υπηρετούσε στην Καστοριά τον οδήγησαν να εγκαταλείψει το επάγγελμα του δασκάλου.

36. Η επιστολή παραίτησης που έστειλε ο Α.Ζάχος στην Καστοριά από το Κιουπουρλου (τα Βελεσσά)

{Κουτσιάφτης Εμμανουήλ, Η ελληνική εκπαίδευση στην Καστοριά το ΙΘ΄ αιώνα (Αρχεία Ιεράς Μητροπόλεως)}

Το 1899-1900 είναι έμπορος στο Μοναστήρι, όπως δείχνει έγγραφο του Πανεπιστημίου της Καρλσρούης, στο οποίο γράφτηκε τότε ο γιος του Αριστοτέλης.

37. Έγγραφο που δείχνει την έγγραφή του Α. Ζάχου στην Αρχιτεκτονική Καρλσρούης,

Archiv des Karlsruher Instituts für Technologie.

38. Απόσπασμα πρακτικών της επιτροπής ανέγερσης του ναού του Αγίου Δημητρίου.

Από το βιβλίο του Α.Δάρδα:  "Ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Δημητρίου Σιάτιστας", Σιάτιστα 1995.

Το 1912 βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη.
Την πληροφορία μας τη δίνει η Θάλεια Φλωρά, η οποία, όταν ήρθε στη Θεσσαλονίκη ως ανταποκρίτρια της Αλεξανδρινής εφημερίδας «Εφημερίς», φιλοξενήθηκε στο σπίτι του και περιγράφει τη φιλοξενία ως εξής:
«Η ελληνική φιλοξενία ευρίσκει αφορμήν να πάρει τας διαστάσεις θυσίας. Εις το σπίτι του Αθ.Ζάχου με την παληάν αρχοντιά, όπου φιλοξενούμαι, βρίσκω σωρούς αποσκευών, φιλοξενούνται δύο προξενικοί…»  

(Φλωρά-Καραβία Θάλεια, "Εντυπώσεις από τον πόλεμο του 1912-13", τυπ. Μωυσιάδου-Μάρδα, Αθήνα 1936).

39. Εικόνα: Χαραλαμπίδης Αλκιβιάδης «Άγνωστα έργα της Θ.Φλωρά-Καραβία στη Θεσσαλονίκη», Μακεδονικά ,τόμ. ΙΗ΄, Θεσσαλονίκη 1978.

Δεσμούς με τον τόπο καταγωγής διατηρούν και τα παιδιά του Αθανάσιου

40. Τα τέσσερα από τα πέντε παιδιά του Α. Ζάχου:

Αργύριος, Ζάχος, Αριστείδης από το Σιατιστέων Μνήμη, και Αριστοτέλης σε σχέδιο της Φλωρά, περιοδικό ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ, τεύχος 11, Οκτώβριος 1998. 

Ο Αργύριος Ζάχος,

γεννήθηκε στη Σιάτιστα το 1868. Φοίτησε στο Γυμνάσιο Μοναστηρίου, όπου διακρινόταν για τη συμμετοχή του σε όλες τις εκδηλώσεις.
Υπηρέτησε ως υπάλληλος της Οθωμανικής Τράπεζας Μοναστηρίου και Θεσσαλονίκης.

 Τόσο ο Αργύριος όσο και όλη η οικογένεια βοήθησαν τον Πηχεώνα και την οικογένεια του, όταν αυτός ήταν φυλακισμένος στο Μοναστήρι και στις φυλακές Πτολεμαΐδας της Αιγύπτου.

(42)

41. Φωτογραφία του Αργύριου από το βιβλίο του Τσάλλη  Παντελή:" Το δοξασμένο Μοναστήρι: ήτοι ιστορία της πατριωτικής δράσεως της πόλεως Μοναστηρίου και των περιχώρων από του έτους 1830 μέχρι του 1903", Θεσσαλονίκη 1932.

42. Αλληλογραφία Ίωνα Δραγούμη – Αργυρίου Ζάχου, Νέα Εστία, Τεύχος 850, Δεκέμβριος 1962.

Ο Ζάχος Α.Ζάχου

εμπορευόταν καπνά στη Δρέσδη κ.λπ.

(43)

Η επιτροπή ανέγερσης του ναού του Αγίου Δημητρίου αλληλογραφούσε μαζί του, για να μεσολαβήσει στον αδελφό του για την εκπόνηση των σχεδίων του ναού. Ο ίδιος πρόφερε 25 οθωμανικές λίρες για την ανέγερση του ναού. Με δαπάνη του Ζάχου Α. Ζάχου έγινε και ένας κίονας του ναού.

45. Κίονας πίσω από το ιερό του Αγ. Δημητρίου. Δωρεά Ζάχου Α. Ζάχου

Ο Αριστείδης,

γεννήθηκε στα Βελεσσά το 1881.Υπηρέτησε το διπλωματικό σώμα ως διερμηνέας του προξενείου της Αυλώνας, και προξενικός υπάλληλος στη Μυτιλήνη και το Δέλβινο. Ανέλαβε τη διοίκηση της πόλης των Αγίων Σαράντα, όταν αυτή κατελήφθη από τον Ελληνικό Στρατό το 1912.
Αργότερα, με την προκήρυξη των πρώτων μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας εκλογών, ως υποψήφιος βουλευτής της περιοχής Κοζάνης και ως εκλεγμένος βουλευτής επισκεπτόταν συχνά τη Σιάτιστα.

46.Πορτρέτο Αριστείδη Ζάχου, (Χαραλαμπίδης Αλκιβιάδης, «Άγνωστα έργα της Θ.Φλωρά-Καραβία στη Θεσσαλονίκη», Μακεδονικά, τόμ. ΙΗ΄, Θεσσαλονίκη 1978 ).

Ο Αριστοτέλης

είναι αυτός που, αν και δεν γεννήθηκε στη Σιάτιστα όπως άλλα αδέλφια του, συνέδεσε πιο πολύ το όνομά του με την πόλη της Σιάτιστας.

47. 7 ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ,07-11-1999 - Η Ελλάδα τον 20ό αιώνα. 1930-1940.

Γεννήθηκε στην Καστοριά το 1871, και σπούδασε στην αρχιτεκτονική σχολή του Μονάχου της Στουτγκάρδης και της Καρλσρούης

48. Κατάλογος με μαθήματα που παρακολούθησε ο Αριστοτέλης στην Αρχιτεκτονική Καρλσρούης,

Archiv des Karlsruher Instituts für Technologie.

Το 1897, ενώ σπούδαζε στη Στουτγκάρδη, διέκοψε τις σπουδές του, για να πολεμήσει ως εθελοντής στον ελληνοτουρκικό πόλεμο. Έλαβε μέρος στη μάχη του Δομοκού.

49. Σκηνή από τον πόλεμο του 1897. Διαδίκτυο http://www.diki.gr/museum/EL/city/chronos.asp?year=1897A

Ενώ σπούδαζε στην Καρλσρούη, ο καθηγητής του Durm, διέκρινε το ταλέντο του και τον προσέλαβε ως βοηθό του στην Κρατική Υπηρεσία Δημόσιων Έργων του Δουκάτου του Μπάντεν.

Μαζί με τον Durm μελέτησαν σημαντικά δημόσια κτίρια της Βάδης, όπως την περίφημη Βιβλιοθήκη της Χαϊδελβέργης (1897/1900-1905) και το Γυμνάσιο του Freiburg (1900-1907), τα δικαστήρια του Μπάντεν.

51. Η βιβλιοθήκη της Heidelberg και γυμνάσιο Freiburg, (Josef Durm 1837 – 1919 Eine Einführungi n das architektonische Werk Ulrike Grammbitter tuduv-Studien ).

Το Δεκέμβριο του 1905 βρίσκεται στην Αθήνα. (Την  πληροφορία μας έδωσε η κ. Ελένη Φεσσά- Εμμανουήλ)

Ενώ το 1906 συνοδεύει το δάσκαλό του J.Durm, που ήρθε στην Ελλάδα για να μελετήσει τα αρχιτεκτονικά ευρήματα των τελευταίων ανασκαφών. «…Εν τέλει σας αναφέρω μετά χαράς, ότι βοηθό και συνοδό στο ταξίδι και τις μελέτες μου, έχω έναν συμπολίτη σας, το νεαρό από τη Μακεδονία αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχο. Αυτός μου παρέχει πολύ πολύτιμη συνδρομή στη σχεδίαση των αρχαίων μνημείων, έργο στο οποίο είναι αληθινός καλλιτέχνης…»

53. Η φωτογραφία από το περιοδικό Ζυγός, τεύχος 25, 1977.

Έκτοτε παραμένει στην Ελλάδα.Γυρίζει όλη την ύπαιθρο με κάθε μέσο και μας δίνει ένα πλούσιο αρχιτεκτονικό, φωτογραφικό, συλλεκτικό και κοινωνικό έργο.

Πριν ακόμα γίνει γνωστός ως μεγάλος αρχιτέκτονας, οι Σιατιστινοί τον γνώριζαν και τον αναζητούσαν, για να κάνει τα σχέδια του ναού του Αγίου Δημητρίου, που είχε καεί το 1910.

Οι Σιατιστινοί τον αναζητούσαν αρκετό καιρό και αλληλογραφούσαν με συγγενείς του. Ο χαρακτήρας του ήταν τέτοιος, καθυστερούσε. Παράλληλα όμως εκείνο το διάστημα ο αρχιτέκτονας είχε εμπλακεί σε μια περιπέτεια. Είχε συλληφθεί και είχε φυλακιστεί από τους Τούρκους ως κατάσκοπος. Τελικά τα σχέδια έγιναν και ο ναός θεμελιώθηκε το 1912.

56. Οι φωτογραφίες των σχεδίων  από το βιβλίο του Α.Δάρδα:  Ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Δημητρίου Σιάτιστας, Σιάτιστα 1995.

Ο αρχιτέκτονας με αριστοτεχνικό τρόπο συνέθεσε το τέμπλο από κομμάτια τέμπλων άλλων εκκλησιών.

57.

Το βασικό κομμάτι του τέμπλου έχει χρονολογία 1778 και το όνομα του Μάστορα που είναι Μανώλης.

Ο ναός εγκαινιάστηκε το 1928, χωρίς τρούλο. Δυστυχώς τα σχέδια του Ζάχου δεν ακολουθήθηκαν ακριβώς και ο καλλιτέχνης πολύ συχνά έλεγε θα το αποκηρύξει από έργο του.

Δεν κράτησε όμως κακία, όταν τον κάλεσαν οι συμπατριώτες του το 1928 να εκπονήσει σχέδια για το παρεκκλήσι της Παναγίας δέχεται, εκφράζοντας τα παράπονά του, γιατί δεν ακολουθήθηκαν ακριβώς τα σχέδιά του για το ναό. Κάνει δε την αμοιβή του δώρο στο Ναό.

Ο Αριστοτέλης στη Σιάτιστα, πέρα από το ναό του Αγίου Δημητρίου δεν γνωρίζουμε να δημιούργησε κάτι άλλο. Ίσως γιατί η Σιάτιστα είχε σπουδαία έργα, που κινδύνευαν και  ο Αριστοτέλης φρόντισε αυτά να τα καταγράψει, να  τα διασώσει και να τα προβάλει .

Στην εφημερίδα ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ, στο φύλλο της 8ης Νοεμβρίου 1936, αναδημοσιεύεται βεβαίωση του Αριστοτέλη Ζάχου με ημερομηνία 25 Απριλίου 1920 και τόπο την Αθήνα, στην οποία ο Αριστοτέλης λέει ότι του κίνησε το ενδιαφέρον το σπίτι του Μιλτιάδη Δουκίδη για το μέγεθος και την αρχοντική διάταξη, καθώς και τον πλούτο των διαμερισμάτων του.

.

Το αποτύπωσε με σχέδια και φωτογραφίες, όλα (μέσα-έξω), πόρτες, παράθυρα, πολύχρωμους υαλοπίνακες, φωτιστικές θυρίδες, και λόγω της μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας τα δημοσίευσε σε γερμανικό περιοδικό. Λόγω της μελέτης που έκανε βεβαιώνει ότι είναι ο κυριότερος τύπος αρχιτεκτονικών οικιών της ελληνικής λαϊκής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα.

Εκτός από το σπίτι του Δουκίδη, ο Ζάχος φωτογράφισε και άλλα σπίτια της Σιάτιστας. Κάποιες φωτογραφίες δημοσιεύτηκαν από τον ίδιο σε διάφορα περιοδικά, ενώ κάποιες άλλες δημοσιεύτηκαν πρόσφατα.

Μελέτησε τους ναούς, τα ξυλόγλυπτα τέμπλα, τα βημόθυρα.

Αναγνώρισε την αξία πολλών έργων τέχνης και φρόντισε να μεταφερθούν σε ασφαλέστερα μέρη.

66. Από την εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ.

Από τις φωτογραφίες του Ζάχου αντιλαμβανόμαστε όλη τη ζωή της Σιάτιστας στις αρχές του 20ού αιώνα μέσα και έξω από τα σπίτια.

68. Η Πλατεία Χώρας. (Η φωτογραφία από το αρχείο Αθανασίου Σπύρου).

Το ίδιο σημαντική ήταν η προφορά του Ζάχου και σε άλλες πόλεις. Αλλού φωτογράφισε, αλλού δημιούργησε κτίρια, αλλού ανέδειξε αντικείμενα, σκιτσάρισε, σε άλλες πόλεις μελέτησε το σχέδιο πόλεως. Πολλά από τα σχέδια του αυτά έμειναν ανεκτέλεστα.
Χάρη στις επεμβάσεις του Ζάχου, σώθηκαν πολλά ελληνικά μνημεία.

Ο Ζάχος είχε προειδοποιήσει τις αρχές ότι το μνημείο κινδύνευε, όμως δεν τον άκουσαν. Μάλιστα είχε κάνει σχέδια του ναού. Έτσι, όταν αργότερα ανέλαβε την αποκατάσταση, γνώριζε πώς ακριβώς ήταν ο ναός πριν καταστραφεί.

71. Το εσωτερικό του Ναού του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης σήμερα.

Για το πολύπλευρο έργο του αλλά κυρίως για την αναδημιουργία της Βασιλικής του Αγίου Δημητρίου η Ακαδημία Αθηνών του απένειμε το 1931 το Αριστείο των Γραμμάτων και Τεχνών.

72. Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, 2012.

Στήριξε το συγγραφικό ξεκίνημα της μεγάλης λαογράφου Αγγελικής Χατζημιχάλη και την ενθάρρυνε να μαζέψει από κάθε γωνιά της ελληνικής γης ό,τι πιο όμορφο δημιούργησε ο λαός μας και να ιδρύσει το σύνδεσμο Εργαστηρίων Χειροτεχνίας, που εξελίχθηκε στο σημερινό Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ.

(73)

Ο Ζάχος μελέτησε κάθε αντικείμενο του νοικοκυριού, καθώς και τα στρωσίδια του σπιτιού. Συμμετείχε με το ζεύγος Σικελιανού στις Δελφικές γιορτές το 1927 και συνδιοργάνωσε έκθεση λαϊκής τέχνης.
Έγραψε για «Ρούχινα προσκέφαλα αλλφουρσινά» στο Μακεδονικό Ημερολόγιο του Ν.Σφενδόνη (1935), όπου αναφέρεται σε μια τεχνοτροπία κατασκευής στρωσιδιών από μικρά κομμάτια ύφασμα, η οποία κάποτε συνηθιζόταν στην πόλη μας.

Η ταραγμένη περίοδος που έζησε ο Ζάχος, ο θάνατός του ένα χρόνο πριν τον πόλεμο του 1940 και η κατεδάφιση του σπιτιού του λίγα χρόνια μετά, είχαν σαν συνέπεια να διασκορπιστεί το έργο του Ζάχου.
Από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τελευταία με φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του Ζάχου διαπιστώνουμε πως η πόλη μας, σε σχέση με άλλες πόλεις, διατήρησε αρκετά από τα μνημεία που φωτογράφισε ο Ζάχος.

Χρέος μας τα μνημεία αυτά να τα διατηρήσουμε και να τα παραδώσουμε στις επόμενες γενιές.

Η οικογένεια του Σιατιστινού δάσκαλου Αθανάσιου Ζάχου με το έργο της, τις δράσεις της, τις αντιπαραθέσεις της, τις δωρεές της πρόσφερε πολλά στην εκπαίδευση και προσφέρει ακόμα μέσα από την κληρονομιά που μας άφησε.

Για τους λόγους αυτούς τις ημέρες αυτές μνήμης με αφορμή τα εκατό χρόνια από την απελευθέρωση της Σιάτιστας και τη θεμελίωση του Ναού του Αγίου Δημητρίου και την έναρξη λειτουργίας του ιστορικού διδακτηρίου του 1ου Δημοτικού Σχολείου Σιάτιστας μια αναφορά στη ζωή και δράση της κρίθηκε αναγκαία σαν ένα μνημόσυνο σ΄αυτήν.

Όπως είδαμε στο γενεαλογικό δέντρο, οι γυναίκες στην οικογένεια Ζάχου στις πρώτες γενιές είναι λίγες και, όπως οι περισσότερες γυναίκες της εποχής, περιορίζονται στο ρόλο της συζύγου και μητέρας, σε φιλανθρωπικές και κοινωνικές δράσεις.

Οι γυναίκες όμως των επόμενων γενεών έπαιζαν σπουδαίο ρόλο στη διάσωση των αρχείων της οικογένειας, του φωτογραφικού υλικού και των πληροφοριών γύρω από την οικογένεια. Χάρη σε αυτές διασώθηκε υλικό σχετικό με την οικογένεια, στο οποίο στηρίχτηκαν τα βιβλία που γράφτηκαν τα τελευταία χρόνια.

Τελειώνοντας θέλω να επισημάνω πως η έρευνα μου για την οικογένεια Ζάχου ήταν μακροχρόνια και συνεχίζεται. Καθώς συνηθίζεται κάθε αναγνωρισμένο άντρα όλες οι πόλεις να τον θέλουν δικό τους (π.χ Κασομούλη, Παπαρίζο), έτσι και για τον Αριστοτέλη Ζάχο πολλοί αγνοούν ή κάνουν πως αγνοούν τη Σιατιστινή καταγωγή του, και διαβάζουμε εργασίες με τίτλους: «ο Καστοριανός Αρχιτέκτονας Αριστοτέλης Ζάχος», ή «ο Βολιώτης Αρχιτέκτονας Αριστοτέλης Ζάχος». Καθώς το επώνυμο Ζάχος είναι συνηθισμένο, γίνονται διάφορες παρανοήσεις με άλλα πρόσωπα που έζησαν και δραστηριοποιήθηκαν σε διάφορες πόλεις και είχαν άλλες καταγωγές. Επίσης καθώς πολλοί Ζαχαίοι έχουν ονόματα που αρχίζουν από Α ή έχουν ίδια επαγγέλματα, πολλοί ερευνητές μπερδεύτηκαν, με αποτέλεσμα να διαβάζουμε στο διαδίκτυο ανακρίβειες. Οι πηγές μου για την καταγωγή της οικογένειας του εκπαιδευτικού Αθανάσιου Ζάχου θεωρώ είναι αδιάψευστες, καθώς πρόκειται για το Κτηματολόγιο του 1792 που φυλάσσεται στη Μητρόπολη Σιατίστης, τον Κώδικα Ζωσιμά, και διάφορα λυτά έγγραφα καθώς και έγγραφα που προμηθεύτηκα από τα αρχεία της Αρχιτεκτονικής Σχολής της Καρσρούης μετά από ενέργειες της Αθηνάς Περπέσα. Όλα αυτά τα μελέτησα σε συνδυασμό με δημοσιεύσεις εφημερίδων από το 1900 και μετά, με δημοσιεύματα του ίδιου του Αριστοτέλη Ζάχου αλλά και του Αγαμέμνονα Ζάχου καθώς και του Πολύκαρπου Ζάχου.
Ειδικά όμως για το έργο του Αριστοτέλη Ζάχου στη Σιάτιστα δεν δυσκολεύτηκα, καθώς ο κ. Αναστάσιος Δάρδας πριν από χρόνια, το 1995, έγραψε ένα βιβλίο, με απόλυτη τεκμηρίωση των στοιχείων του, για το Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Δημητρίου Σιάτιστας, που ανάλογο δεν συνάντησα για τους άλλους ναούς που σχεδίασε ο Αριστοτέλης Ζάχος, η κ. Θεοδώρα Ζωγράφου επιμελήθηκε τα «Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής» του Φίλιππου Ζυγούρη όπου υπάρχουν πολλές πληροφορίες για την οικογένεια Ζάχου και ο κ. Γεώργιος Μπόντας με οδήγησε πριν από χρόνια στην εφημερίδα ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ, που εξέδιδε ο πεθερός του Παναγιώτης Τσαούσης στη Σιάτιστα κατά το (1935-37), και έτσι στις τρεις αυτές πηγές βρήκα πολύ υλικό για το έργο του Ζάχου στη Σιάτιστα. Επίσης, ο κ. Αθανάσιος Σπύρου μας παραχώρησε φωτογραφίες από το αρχείο του, τραβηγμένες από τον Αριστοτέλη Ζάχο. Όλους τους παραπάνω τους ευχαριστώ. Επίσης ευχαριστώ το προσωπικό της Ιεράς Μητρόπολης Σισανίου και Σιατίστης καθώς και το διευθυντή και το προσωπικό της Μανούσειας Δημόσιας Κεντρικής Ιστορικής Βιβλιοθήκης Σιάτιστας, που με βοήθησαν στην έρευνά μου.
Εύχομαι η εκδήλωση αυτή να γίνει αφορμή για συγκέντρωση υλικού και πληροφοριών για την οικογένεια των Ζαχαίων, γιατί πιστεύω ότι υπάρχει και άλλο υλικό, αλλά και για άλλες Σιατιστινές οικογένειες, των οποίων η δράση αποδεικνύει τη συμμετοχή της πόλης μας σε όλα τα μεγάλα γεγονότα και το έργο τους αποτελεί πολιτιστική κληρονομιά για τον τόπο μας.
Ως μαθήτρια - απόφοιτη του 1ου Δημοτικού σχολείου Σιάτιστας θεωρώ χρέος μου να δωρίσω στο σχολείο αυτό όλο το υλικό το οποίο συγκέντρωσα για την οικογένεια Ζάχου (βιβλία, κείμενα εφημερίδων και περιοδικών, έγγραφα), ώστε να αποτελέσει μαγιά για έρευνες και βοήθημα για εκπαιδευτικούς που διδάσκουν Τοπική Ιστορία ή εκπονούν πολιτιστικά προγράμματα.
 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αδάμη – Καρδαμίτση Μάρω, Η Ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική στις αρχές του 20^ου αιώνα μέσα από το φωτογραφικό αρχείο του Αριστοτέλη Ζάχου, Διεθνές Συνέδριο Παραδοσιακής Βαλκανικής Αρχιτεκτονικής, Βέροια, Διεθνές Ινστιτούτο Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής, Δήμος Βέροιας [2002 ή 2003].

Αποστόλου Ιωάννης, Ιστορία της Σιατίστης, Εκδοτικός Οίκος Δημητράκου Α.Ε., Εν Αθήναις 1929.

Δάρδας Αναστάσιος, Ίδρυση και λειτουργία του Τραμπαvτζείου Γυμvασίου Σιατίστης με την εποπτεία της Εκκλησίας, Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη 1997.

Δάρδας Αναστάσιος, Ο Μητροπολιτικός ναός του Αγίου Δημητρίου Σιάτιστας, ιερός καθεδρικός ναός του Αγίου Δημητρίου Σιάτιστας, Σιάτιστα 1995.

Ζάχος Αριστοτέλης, Αρχοντικά Ιωαννίνων, Αρχιτεκτονικά Σημειώματα, Ηπειρωτικά Χρονικά 1928 (Διαδίκτυο http://anemi.lib.uoc.gr).

Ζάχος Αριστοτέλης, Βυζαντινόν εν Ηπείρω Βημόθυρον Ηπειρωτικά Χρονικά 1928.

Ζάχος Αριστοτέλης, Λαϊκή Αρχιτεκτονική, Περιοδικό «Ο Καλλιτέχνης», Τεύχος Αυγούστου 1911, Αθήνα, εκδ. Γερ. Βώκος (Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κύπρου).

Ζάχος Αριστοτέλης, Ρούχινα προσκέφαλα αλλφουρσινά, Μακεδονικόν Ημερολόγιον Ν.Σφενδόνη 4, 1935.

Ζάχος Αριστοτέλης, Τα καράβια της Καστοριάς, Ν. Σφενδόνη- Μακεδονικόν Ημερολόγιον (1936).

Ζάχος Ι. Πολύκαρπος, Αρχιμανδρίτης, «Πολεμικά», Τύποις Ελλ.Εταιρείας «Αυγής Αθηνών» Θ.Ν.Αποστολόπουλου, Εν Αθήναις 1915.

Ζυγούρης Φίλιππος, Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής, επιμέλεια Θεοδώρα Ζωγράφου-Βώρου, Σιάτιστα 2010.

Κίζης Γιάννης, Παπαδημητρίου - Ζιρώ Χριστίνα, Αρχιτεκτονικές αντιστίξεις από τον Ζάχο στο σήμερα. Έκθεση φωτογραφιών αρχείου Αριστοτέλη Ζάχου: Ήπειρος, Θεσσαλία, Μακεδονία από το Αρχείο Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής Μουσείου Μπενάκη, Εκδ. Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, 2008.

Κουτσιάφτης Εμμανουήλ, Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Καστοριάς, Καστοριά 2010.

Κουτσιάφτης Εμμανουήλ, Η ελληνική εκπαίδευση στην Καστοριά το ΙΘ΄ αιώνα (Αρχεία Ιεράς Μητροπόλεως).

Μπόντας Γεώργιος Η Σιατιστινή Ζωγράφος Θάλεια Φλωρά - Καραβία

Πανταζόπουλος Νικόλαος συνεργασία Δεσποίνης Τσούρκα - Παπαστάθη, Κώδιξ Μητροπόλεως Σισανίου και Σιατίστης 17ος -18ος αι, Θεσσαλονίκη 1974.

Τσάλλης Παντελής Το δοξασμένο Μοναστήρι : ήτοι ιστορία της πατριωτικής δράσεως της πόλεως Μοναστηρίου και των περιχώρων από του έτους 1830 μέχρι του 1903 Τύποις Οδυσ. Θεοδωρίδου, Θεσσαλονίκη 1932.

Τσάρας  Γιάννης Έγγραφα απ’ τα χρόνια της τουρκοκρατίας, Μακεδονικά τ.7ος , Θεσσαλονίκη 1967 ).

Φλωρά-Καραβία Θάλεια Εντυπώσεις από τον πόλεμο του 1912-13, τυπ. Μωυσιάδου-Μάρδα, Αθήνα 1936.

Φεσσά Ελ. –Μαρμαρά Εμ. 12 Ελληνες Αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Αθήνα 2005.

Χαραλαμπίδης Αλκιβιάδης «Άγνωστα έργα της Θ.Φλωρά-Καραβία στη Θεσσαλονίκη» , Μακεδονικά τόμ.ΙΗ΄, Θεσσαλονίκη 1978.

Λεύκωμα Συλλόγου Σιατιστέων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1972.

Ζάχος Αριστοτέλης, Ήπειρος, Θεσσαλία, Μακεδονία, Μέσα από τον φακό του Αριστοτέλη Ζάχου: 1915-1931, Έκδοση του Μουσείου Μπενάκη 2007.

Grammbitter Ulrike

Josef Durm 1837 – 1919

Eine Einführung

in das architektonische Werk

tuduv-Studien  1984 

ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

Η ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ, Εκδ.Παν.Α.Τσαούσης. 8 Νοεμβρίου 1936

ΗΧΩ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ  

ΕΜΠΡΟΣ

ΣΚΡΙΠ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΠΑΤΡΙΣ (6 Απριλίου 1906)

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ

Περιοδικό ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ, τεύχος 11, . Οκτώβριος 1998. 

Περιοδικό Ν. Εστία, Τεύχος 850, Δεκέμβριος 1962. 

Περιοδικό Ζυγός , τεύχος 25, 1977. 

Περιοδικά ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ, (Παναθήναια 1908). 

Περιοδικό ΣΙΑΤΙΣΤΙΝΑ, τεύχος 8, σελ. 32.

Αρχαιολογικό Δελτίο 1923.

ΑΡΧΕΙΑ 

Αρχείο Αθανασίου Σπύρου

Αρχείο οικ. Ζήση Ζωγράφου

Συλλογή Νικολάου Ψημμένου

Archiv des Karlsruher Instituts für Technologie

ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΙΣΑΝΙΟΥ ΚΑΙ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ.

Ηλεκτρονικές διευθύνσεις:

• Westheim Paul, Architektur in Frankreich, Le Corbusier-Saugnier, Wasmuths Monatshefte für Baukunst. Jahrgang 1922-23/ H 3-4 (Διαδίκτυο http://opus.kobv.de/zlb/volltexte/2006/786/pdf/WMB_1922_23_03-04.pdf)

• Zachos Aristoteles, Altere Vohnbauten auf griechischem Boden, Architektur in Frankreich, Le Corbusier-Saugnier, Wasmuths Monatshefte fur Baukunst. Jahrgang 1922-23/ H 7-8  (Διαδίκτυο  http://opus.kobv.de/ zlb/volltexte/ 2006/ 788/pdf/ WMB_1922_23_07-08.pdf). 

• http://www.palo.gr/cluster/articles/amyntika-themata/34928/?clid=5722655

• http://el.wikipedia.org/

• http://taxidiaris.blogspot.gr/2008/02/fondation-hellenique-in-paris.html 

• http://www.diki.gr/museum/EL/info/default.asp 

• http://www.byzantinemuseum.gr/el/museum/history/

Καλλιόπη Μπόντα,

Σιάτιστα, 14/10/2012