Τι ώθησε τους πρώτους οικιστές να έρθουν και να ριζώσουν σ' αυτό τον τόπο παραμένει άγνωστο. Ακόμη δε γνωρίζουμε με ακρίβεια την προέλευσή τους ούτε το χρόνο ίδρυσης και την ετυμολογική ρίζα του ονόματος της πόλης. Υποθέσεις υπάρχουν πολλές.       Φαίνεται πάντως πιο πιθανή η άποψη πως η Σιάτιστα είναι δημιούργημα των δύσκολων συνθηκών που επικράτησαν στον ελληνικό χώρο λίγο πριν και μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, καθώς κατά την ασταμάτητη  προέλαση των Οθωμανών έποικοι από τα βάθη της Μ. Ασίας έρχονταν να εγκατασταθούν στις ελληνικές πεδιάδες, απωθώντας τους παλιούς χριστιανούς κατοίκους προς τα άγονα ορεινά μέρη. 

     Οι αρχικοί οικιστές, κάτοικοι  γειτονικών πεδινών χωριών και νομάδες ποιμένες, ίδρυσαν τις δύο συνοικίες που συναποτελούν τη Σιάτιστα: τη Γεράνεια πρώτα και  τη Χώρα, το διοικητικό κέντρο, ύστερα.  Aργότερα, από τις πρώτες δεκαετίες του 17ου αιώνα, η οχυρή τοποθεσία της πόλης, που εξασφάλιζε σχετικά ελεύθερη ζωή, προσέλκυσε κι άλλους κατοίκους  από τις γειτονικές Ήπειρο και Θεσσαλία αλλά και από μακρινότερες περιοχές,  οι οποίοι επιζητούσαν καταφύγιο από τις διώξεις των Τούρκων και των Αλβανών. 

    Από τα μέσα του 17ου αιώνα  αρχίζει  η  μεγάλη οικονομική ανάπτυξη της πόλης  που θα διαρκέσει αδιάπτωτη ως τις αρχές του 19oυ αιώνα. 

     Η οικονομική ανάπτυξη θα στηριχτεί κατά κύριο λόγο στο εμπόριο που διεξήγαγαν  οι Σιατιστινοί έμποροι -οι πραματευτάδες - μαζί με τους εμπόρους άλλων Μακεδονικών πόλεων όπως η Κοζάνη, η Καστοριά, η 'Έδεσσα, η Νάουσα,  η Θεσσαλονίκη, το Μελένικο κ.ά. με τη θαλασσοκράτειρα Βενετία μέσω Δυρραχίου ως το 1750 περίπου και στη συνέχεια με τις χώρες της Βαλκανικής και  της Κεντροδυτικής Ευρώπης. 

    Άφθονες είναι οι γραπτές μαρτυρίες από τα κρατικά Αρχεία της Βενετίας,  της Αυστροουγγαρίας και των Βαλκανικών χωρών για την πετυχημένη δράση  των Σιατιστινών εμπόρων. 

       Ζώντας στις χώρες της Ευρώπης και ασκώντας δραστήρια το εμπόριο σώρευαν πλούτη, τα οποία εξασφάλιζαν ανέσεις στην καθημερινή ζωή και τους έδιναν  τη δυνατότητα να χτίζουν θαυμαστά παλάτια, τ' αρχοντικά.  Παράλληλα παρακολουθούσαν τις πολιτικοκοινωνικές και πνευματικές αλλαγές που συντελούνταν στην Ευρώπη  κι αφομοίωναν τις καινούργιες ιδέες που έφερναν  στην Ευρώπη ο Διαφωτισμός κι η Γαλλική Επανάσταση. 

        Πρώτο μέλημά τους υπήρξε η Παιδεία κι η απελευθέρωση του Γένους από τα δεινά της σκλαβιάς. Η Σιάτιστα ευτύχησε να διαθέτει ένα από τα παλιότερα σχολεία  στην Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, στο οποίο δίδαξαν επιφανείς Διδάσκαλοι, και ανέδειξε μεγάλους λογίους κοι αγωνιστές που έδωσαν ακόμη και τη ζωή τους  για τη μεγάλη υπόθεση της λευτεριάς. Σιατιστινοί, λόγου- χάρη, ήταν ο Γ. Παπαζώλης που πρωτοστάτησε στα Ορλωφικά, οι αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου, εκδότες  της πρώτης, σωζώμενης,  ελληνικής εφημερίδας στη Βιέννη (1790) με τίτλο ΕΦΗΜΕΡΙΣ και συvεργάτες του Ρήγα, ο συμμάρτυρας του Ρήγα Θεοχάρης Τουρούντζιας, οι Μανούσηδες, ο ξακουστός λόγιος Γ. Ζαβίρας, οι δάσκαλοι Δ. Καρακάσης, Μιχ. Παπαγεωργίου, Μιχ. Δούκας και Δημ. Αργυριάδης, ο πρόκριτος Γ. Νιόπλιος και ο Ν. Kασoμoύλης  που πρωτοστάτησαν στην κήρυξη της Eπανάστασης  στη Μακεδονία (1822) και πλήθος άλλων σημαντικών ανδρών. 

       Τα πλούτη της πόλης  από τη μία εξασφάλιζαν σχετικά ελεύθερη ζωή κατά παραχώρηση της οθωμανικής διοίκησης και από την άλλη τραβούσαν σαν το μαγνήτη τα φθονερά βλέμματα των άτακτων Τουρκαλβανών. Κατ' επανάληψη, από το 1784 ως το 1830 δοκίμασαν να μπουν στην πόλη και να την κουρσέψουν. Όλες όμως οι απόπειρες κατέληξαν σε αποτυχία, χάρη στην ηρωική αντίσταση των κατοίκων. 

      Η Σιάτιστα, όπως κι η υπόλοιπη Μακεδονία, παρά τους αγώνες της δεν είχε την τύχη ν' απολαύσει ελεύθερη ζωή αμέσως μετά τη λήξη της Επανάστασης του 1821  και την ίδρυση του πρώτου ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους. Από οικονομική άποψη ο 19ος αιώνας είναι για την πόλη περίοδος μαρασμού και δημογραφικής κάμψης.  'Ομως το εθνικό φρόνημα των κατοίκων της δεν κάμπτεται. Οι Σιατιστινοί συμμετέχουν ενεργά σ' όλες τις κινήσεις που σημειώνονται στη Μακεδονία με αφορμή το γνωστό πρόβλημα των Εθνοτήτων, ιδρύουν σχολεία και παίρνουν μέρος σ' όλους τους αγώνες για την ελληνικότητα της Μακεδονίας και την αποτίναξη του τούρκικου ζυγού.  Θρυλική στη μνήμη των Σιατιστινών εξακολουθεί να παραμένει η καπετάνισσα Περιστέρα.

       Κορυφαίες στιγμές υπήρξαν η συμμετοχή στο Μακεδονικό Αγώνα (1904-1909) και  η μάχη της Σιάτιστας, την 4η Νοεμβρίου 1912, που έφερε την πολυπόθητη λευτεριά. Απολαμβάνοντας από το 1912 ως σήμερα η Σιάτιστα τον ελεύθερο βίο γνώρισε περιόδους κάμψης και ανάπτυξης. 

    Σήμερα - οταν αναρτήθηκε το άρθρο- ως Δήμος η Σιάτιστα χάρη στην εργατικότητα των κατοίκων της, που κατά πλειοψηφία απασχολούνται στη Γουνοποιία, γνωρίζει σημαντική ανάπτυξη κι έχει αλλάξει όψη. Διατηρεί όμως πολλά στοιχεία από την παλιά αρχοντιά της, ενώ ποτέ δεν έχασε το φιλελεύθερο φρόνημά της. Απόδειξη οι μάχες της Βίγλας και του Φαρδύκαμπου (4-6 Μαρτίου 1943), όταν οι κάτοικοι της Σιάτιστας και της γύρω περιοχής, με την καθοδήγηση της μοναδικής στην πόλη αντιστασιακής Οργάνωσης, του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αψηφώντας τις συνέπειες της Κατοχής, χτύπησαν και αιχμαλώτισαν έναν  ιταλικό λόχο πρώτα κι ύστερα ολόκληρο και πάνοπλο τάγμα Ιταλών .

    Θα κλείσουμε την σύντομη ιστορική αναδρομή με αναφορά στη μετανάστευση που σημάδεψε  τη Σιάτιστα. Από το 1887 - σύμφωνα με την ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ του Ι.Αποστόλου- άρχισε η μετανάστευση στο νέο κόσμο (Αμερική) που έγινε  εντονότερη το 1904 και 1908. Ρεύμα μετανάστευσης παρατηρείται και το 1917 προς το νέο κόσμο και μετά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο προς Γερμανία και Αυστραλία. Σήμερα υπάρχουν Σιατιστινοί σε όλα τα μέρη του κόσμου.

      Κανένας ξενιτεμένος Σαιτιστινός δεν ξεχνά την πατρίδα.  Απόδειξη οι μικρές και μεγάλες δωρεές τους, που βοηθούν και ομορφαίνουν  τη Σιάτιστα. Απόδειξη η παρουσία τους στις μεγάλες γιορτές μας, απόδειξη η παρουσία τους  στα δρώμενα της πόλης μας. 

Στους ξενιτεμένους μας είναι αφιερωμένο το siatista.gr.

(Πρώτη ανάρτηση του άρθρου Δεκέμβριος του 2002).

Το άρθρο αποτελεί περίληψη εκτενέστερης παρουσίασης που γίνεται στο βιβλίο των         Μιχαήλ Δαναϊβά, Αναστασίου Δάρδα, Δημητρίου Μπάτζιου, Γεωργίου Μπόντα, Δημητρίου Γ. Σιάσιου, Η ΣΙΑΤΙΣΤΑ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΓΝΩΡΙΜΙΑΣ, έκδοση του Δήμου Σιάτιστας.

επιστροφή