Παρθεναγωγείο Χώρας Σιάτιστας - Σχολικό έτος 1913-1914

Μια ματιά στη γενιά μιας εποχής μεταβατικής

από τη Ζωή-Δέσποινα Στέφου,

υποδιευθύντρια του 1^ου Δημοτικού Σχολείου Σιάτιστας

Με την ευκαιρία της φετινής εορτής των Γραμμάτων στρέφουμε το βλέμμα στο ιστορικό μας παρελθόν και κάνουμε ένα άλμα ενός αιώνα στο χρόνο, ρίχνοντας φως δημοσίευσης σε ένα μέρος του αρχείου του Γενικού Ελέγχου Παρθεναγωγείου και συγκεκριμένα στο σχολικό έτος 1913-1914,   προσπαθώντας να φωτίσουμε  τη λαμπρή ιστορία της εκπαίδευσης στον τόπο μας και προσδοκώντας η ψηλάφηση του αρχείου να μας προσφέρει ιστορική μαρτυρία και το άρωμα μιας εποχής μεταβατικής και συγκλονιστικής.

 Το έτος 1914 ο τόπος μας βρισκόταν στο μεταίχμιο δύο κόσμων και δυο εποχών. Με το μακεδονικό αγώνα, τους απελευθερωτικούς βαλκανικούς πολέμους και τις συνθήκες Λονδίνου και Βουκουρεστίου του 1913 επιτεύχθηκε ο πόθος του λαού μας να αποσπασθεί οριστικά ο τόπος μας από τη σφαίρα επιρροής του Ισλάμ. Ταυτόχρονα όμως ο τόπος μας βρισκόταν μπροστά σε μια νέα παγκόσμια κρίση, στο κατώφλι της  δίνης  του  Α΄  Μεγάλου Πολέμου

Εστιάζοντας τη μελέτη μας στο σχολικό έτος 1913-1914 του αρχείου Γενικού Ελέγχου Παρθεναγωγείου προσεγγίζουμε πρόσωπα οικεία αλλά μακρινά, γι’ αυτό ενδιαφέροντα, συγχρόνως όμως μυστηριώδη και γοητευτικά. Η φαντασία μάς φέρνει μπροστά στα λαμπερά κι ελπιδοφόρα μάτια των 110  κοριτσιών που φοιτούσαν το συγκεκριμένο σχολικό έτος στο Παρθεναγωγείο κι  αποτελούσαν τη νέα αυγή που πρόβαλλε στον ελεύθερο τόπο μετά από αιώνες σκλαβιάς στο Οθωμανικό Ισλάμ και που ατένιζαν με βέβαιη αισιοδοξία το αδιόρατο μέλλον με στόχο τη διαμόρφωσή  του.

Μελετώντας το πολύτιμο αρχείο διαισθάνεται κανείς τον πόθο και την επιμονή των Σιατιστινών να μορφώνουν τα κορίτσια τους σε μια τόσο πρώιμη για τα δικαιώματα της γυναίκας εποχή. Διαφαίνεται καθαρά πως ύψιστο ιδανικό τους υπήρξε η Παιδεία. Επιθυμούσαν οι κόρες τους να  αποκτήσουν βασικές γνώσεις, δεξιότητες προσωπικές και κοινωνικές, ήθος, εθνική συνείδηση, συνείδηση της χριστιανικής πίστης και να συγκροτήσουν ταυτότητα. Οι οικογένειες ήλπιζαν πως αποκτώντας οι κόρες τους τη χρήσιμη εμπειρία αυτής της μαθητείας στο Παρθεναγωγείο θα αντιμετώπιζαν αποτελεσματικά το αβέβαιο μέλλον. Κι όταν το αβέβαιο και αδιόρατο μέλλον έγινε παρόν απαίτησε τεράστιες δεξιότητες. Γιατί τα κορίτσια αυτά διανύσανε τον 20^ο αιώνα καταγράφοντας εμπειρίες πρωτόγνωρες, όπως την εμπειρία της Α΄ Παγκόσμιας Σύρραξης, της Μικρασιατικής Καταστροφής, της εποχής του Μεσοπολέμου με την άνοδο των φασιστικών καθεστώτων και του ναζισμού, αλλά και του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.

Για το αδιάλειπτο ενδιαφέρον των Σιατιστινών να παρέχουν στις κόρες τους εκπαίδευση ποιότητας ενδιαφέροντα στοιχεία εντοπίζουμε στα «Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής»  του Φίλιππου  Ζυγούρη.   Ο συγγραφέας δίνει αρκετές πληροφορίες για τη λειτουργία Παρθεναγωγείου στη Χώρα της Σιάτιστας (βλ. σ.229-230).  Έτσι μαθαίνουμε πως με την ανέγερση του λαμπρού διδακτηρίου του 1^ου Δημοτικού Σχολείου στεγάστηκε εκεί και το Παρθεναγωγείο Χώρας Σιάτιστας και γι’ αυτό το λόγο κληροδοτήθηκε στο σχολείο αυτό το πολύτιμο αρχείο του Γενικού Ελέγχου Παρθεναγωγείου.  Προηγουμένως το Παρθεναγωγείο στεγαζόταν στο κτίριο της παλιάς Αστικής Σχολής  (δηλαδή στο κτίσμα του παλαιού Δημοτικού Σχολείου) που βρισκόταν στο χώρο όπου κτίστηκε πολύ αργότερα το κτίριο της Αποστολικής Διακονίας.

 Ο Φίλιππος Ζυγούρης ανιχνεύει και την  ιστορική πορεία λειτουργίας του σχολείου αυτού από το έτος 1868.  Μας  πληροφορεί πως από το έτος 1868  για Παρθεναγωγείο και νηπιαγωγείο χρησιμοποιήθηκαν διάφορες ιδιωτικές κατοικίες.  Κατόπιν με τη δωρεά του σπιτιού της Τσιαγκάλινας στεγάστηκαν εκεί τα δυο εκπαιδευτήρια  για λίγα μόνο χρόνια. Ο Ναούμ Βόγκουλιος ανήγειρε με έξοδά του και με τα υλικά της οικίας της Τσιαγκάλινας νέο Παρθεναγωγείο, που όμως θεωρήθηκε σε λίγα χρόνια ακατάλληλο και γι’ αυτό πουλήθηκε.  Επειδή η Αστική Σχολή μεταφέρθηκε στο Γυμνάσιο, που φαίνεται πως λειτουργούσε τότε ως ημιγυμνάσιο, το Παρθεναγωγείο μεταφέρθηκε στο κτίριο της Αστικής Σχολής και κατόπιν στο ευρύχωρο κτίριο του νεόδμητου 1^ου Δημοτικού Σχολείου.  Ο Φ. Ζυγούρης υπογραμμίζει ότι δεν παρουσιάζεται πια ανάγκη για ανέγερση νέου σχολείου για στέγαση του Παρθεναγωγείου, αφού έχει εισαχθεί στην εκπαίδευση το σύστημα της μεικτότητας των δύο φύλων.

Το αρχείο του «Γενικού Ελέγχου Παρθεναγωγείο» που διασώζεται στο 1^ο Δημοτικό Σχολείο Σιάτιστας αρχίζει από το σχολικό έτος 1901-02 και λήγει στο σχολικό έτος 1915-16, που ωστόσο το τελευταίο σχολικό έτος δε σώζεται ακέραιο, αλλά μόνο ένα μικρό θραύσμα του. Το πολύτιμο αρχείο σώζεται χωρίς εξώφυλλο και είναι διαστάσεων 30 εκ Χ 20 εκ. Αρχίζει από τη σελίδα 1 και λήγει στη σελίδα 81.

Εστίασα  το ενδιαφέρον μου στο τελευταίο μέρος του αρχείου που μοιάζει να αποτελεί αυτοτελές κομμάτι. Κι αυτό γιατί δεν υπάρχει καταγραφή αποτελεσμάτων προόδου και διαγωγής των μαθητριών του σχολικού έτους 1912-1913, διότι, όπως δηλώνεται στο σχετικό πρακτικό, λόγω του πολέμου πραγματοποιήθηκε ελάχιστη σχολική εργασία.  Έτσι το προσωπικό του Παρθεναγωγείου που αποτελούνταν από την Ελίζα Β. Τσιροπούλου, την Ελενίτσα Ε. Καραμάνογλου, τον Νικόλ. Παπαχατζή και την Ελένη Δούκα αποφάσισε τη μη προαγωγή των μαθητριών, όπως αναφέρει η παρακάτω πράξη που συντάχθηκε στις 8 Ιουνίου του έτους 1913 και καταγράφτηκε στην 72^η  σελίδα του αρχείου.

 Σήμερον συνελθόν το προσωπικόν του Παρθεναγωγείου και λαβόν υπ΄ όψει το ελάχιστον διάστημα της γενομένης εφέτος ένεκα του πολέμου εργασίας έκρινε, όπως ουδεμία μαθήτρια προαχθή, αλλ΄ άπασαι μείνωσιν εν τη ιδία τάξει.

Επί τούτω εγένετο η παρούσα πράξις.

Εν Σιατίστη τη 8^η Ιουνίου 1913

Ελίζα Β. Τσιροπούλου

Ελενίτσα Ε. Καραμάνογλου

Νικόλ. Παπαχατζής

Ελένη Δούκα

 Αμέσως μετά και από την 73^η  μέχρι την 77^η  σελίδα καταγράφονται και υπογράφονται από τη διευθύντρια του Παρθεναγωγείου Δουκαίνη Α. Αμαξοπούλου τα «Αποτελέσματα της κατά το έτος 1913-1914 προόδου και διαγωγής» των μαθητριών.

 Η καταγραφή των ονοματεπώνυμων των μαθητριών γίνεται κατά τάξεις και με μια προσπάθεια να ακολουθηθεί αλφαβητική καταγραφή, όχι όμως ως προς το επώνυμο, αλλά μάλλον ως προς το βαφτιστικό όνομα. Δεν τηρείται ωστόσο πιστά. Επίσης δεν καταγράφεται πάντα το αρχικό γράμμα του πατέρα.  Στο αρχείο επίσης δεν συμπεριλαμβάνεται καταγραφή της ημερομηνίας γέννησης της μαθήτριας  ούτε του επαγγέλματος του πατέρα.

 Στην Πρώτη τάξη καταγράφονται τα ονόματα 44 μαθητριών, στη Δευτέρα 29, στην Τρίτη 21 και στην Τετάρτη 16. Το σύνολο των μαθητριών του Παρθεναγωγείου για το σχολικό έτος 1913-1914 ήταν 110.

Με κλικ στη λέξη   Κατάλογος μπορείτε να διαβάσετε τα ονοματεπώνυμα των μαθητριών.

Πίνακας 1   ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ 1913-14 ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ Τάξις Α΄ 44 Τάξις Β΄ 29 Τάξις Γ΄ 21 Τάξις Δ΄ 16 ΣΥΝΟΛΟ 110

Τα μαθήματα που διδάσκονταν στις τάξεις διέφεραν. Στην Πρώτη και στη Δευτέρα τάξη διδάσκονταν πέντε μαθήματα, ενώ στην Τρίτη και στην Τετάρτη οχτώ.

 Η βαθμολογική κλίμακα κυμαινόταν από το 0 ως το 10. Υπήρχε δυνατότητα χρήσης όλων των βαθμών της δεκάβαθμης κλίμακας (π.χ. Εργόχειρο 2). Επίσης χρησιμοποιούνταν δεκαδικοί αριθμοί με ακρίβεια εκατοστών (π.χ Ελληνικά 6,75).

Δεν εξαγόταν μέσος όρος της επίδοσης των μαθητριών, πιθανά λόγω της δυσκολίας εξαγωγής του. Επίσης, φαίνεται πως ενδιαφέρονταν κυρίως για τις ουσιαστικές δεξιότητες των μαθητριών ανά μάθημα και όχι για τη γενική εικόνα. Η βαθμολόγηση μοιάζει πως προσέγγιζε την αντικειμενική εικόνα. Με τόλμη έβαζαν οι αξιολογητές των εξετάσεων βαθμούς που μπορεί να απέκλειναν υπερβολικά σε κάποιο μάθημα από την επίδοση του παιδιού στα άλλα μαθήματα. Π.χ. Μαθήτρια της Τρίτης τάξης επέτυχε άριστη αξιολόγηση σε πέντε από τα οχτώ μαθήματα (5 δεκάρια). Ωστόσο στην Καλλιγραφία και στην Ωδική αξιολογήθηκε με 6 και στο Εργόχειρο με 2. Η βαθμολογική αυστηρότητα εκπλήσσει, ιδίως στο μάθημα του Εργόχειρου της Γ΄ τάξης. Ο μέσος όρος της βαθμολόγησης στο συγκεκριμένο μάθημα των 18 μαθητριών - που επέτυχαν βαθμολόγηση - ήταν μόνο 3,28. Ο χαμηλός μέσος όρος  πιθανά δηλώνει το υψηλό επίπεδο των απαιτήσεων.

Διαπιστώνουμε πως στην Α΄ τάξη χρησιμοποιήθηκε βαθμολογική κλίμακα από το 4 ως το 10, στη Β΄ τάξη από το 1 ως το 10, στη Γ΄ τάξη από το 0 ως το 10 και στη Δ΄ τάξη από το 4 ως το 10.

Από τη μελέτη του αρχείου προκύπτουν οι ακόλουθοι μέσοι όροι της βαθμολογίας μαθημάτων των μαθητριών της Δ΄ τάξης.

Επίσης, το αρχείο παρέχει δυνατότητα για τη μελέτη της σχολικής διαρροής (μαθήτριες που αποσύρθηκαν), της σχολικής αποτυχίας (μαθήτριες που απορρίφθηκαν) και της θνησιμότητας. Τα στοιχεία αυτά καταγράφονται στη στήλη «Παρατηρήσεις».

Στο αρχείο καταγράφονται επίσης οι συνολικές ωριαίες απουσίες των μαθητριών, καθώς και ο χαρακτηρισμός της διαγωγής των. Η κλίμακα διαγωγής ήταν τετράβαθμη: Αρίστη, Λ. καλή, Καλή, Σχ. καλή.

Ο χαρακτηρισμός αντανακλούσε μάλλον την πραγματική εντύπωση μιας συμπεριφοράς χωρίς τάση εξιδανίκευσής της. Άλλωστε η εμπειρία του πολέμου ατσάλωσε τους ανθρώπους που μπορούσαν να αντιμετωπίσουν με ρεαλισμό κάθε δυσάρεστη αλήθεια Παρατηρείται πως μαθήτρια που επέτυχε σε όλα τα μαθήματα άριστη αξιολόγηση (5 δεκάρια) χαρακτηρίστηκε με αυστηρότητα Σχ. Καλή ως προς τη διαγωγή.  

 Γράφημα 3

Επίσης, το αρχείο παρέχει δυνατότητα για μελέτη της προτίμησης και της συχνότητας χρήσης γυναικείων βαφτιστικών ονομάτων.

Τέλος, από τη μελέτη του αρχείου προκύπτει ο κατάλογος Σιατιστινών οικογενειών, τον οποίο μπορείτε  να διαβάσετε κάνοντας  κλικ στη λέξη κατάλογος