Ο Μουσικοσυνθέτης Χαρίλαος Περπέσας σε ένα γράμμα προς τον αδελφό του Τηλέμαχο έγραφε: «Στον τοίχο του σαλονιού μας κρεμόταν μια φωτογραφία με τα βουνά της Μακεδονίας, εκεί όπου βρίσκεται η Σιάτιστα, ένα μαργαριτάρι στα μακεδονικά βουνά,…».

Πέρασαν πολλές δεκαετίες από τότε που ο μουσικοσυνθέτης χαρακτήρισε τη Σιάτιστα, το γενέθλιο τόπο των γονέων του, όπως γράφει, μαργαριτάρι στα μακεδονικά βουνά. Μεσολάβησαν πόλεμοι, Κατοχές, φτώχεια, φυσικές καταστροφές και ακολούθησαν περίοδοι αστικής ανάπτυξης. Στα δύσκολα αυτά χρόνια η Σιάτιστα κατόρθωσε να διασώσει  μεγάλο μέρος της πολιτιστικής της κληρονομιάς, ώστε ο χαρακτηρισμός μαργαριτάρι στα μακεδονικά βουνά να της ταιριάζει και σήμερα.

Με το κεφάλαιο «Εκκλησίες-Αρχοντικά-Δημόσια κτήρια» που συμπεριλάβαμε στο βιβλίο μας επιχειρούμε να ενημερώσουμε τον επισκέπτη της πόλης μας και να του προτείνουμε κάποια σημεία εύκολα προσβάσιμα και αντιπροσωπευτικά της πολιτιστικής κληρονομιάς της Σιάτιστας, τα οποία αποτελούν γέφυρα του παρελθόντος με το παρόν και είναι φορείς ιστορικών και πολιτισμικών γεγονότων. Παράλληλα ελπίζουμε ότι το κεφάλαιο αυτό, όπως και ολόκληρο το βιβλίο άλλωστε, θα αποτελέσει  βοήθημα στον μελλοντικό ερευνητή, καθώς καταθέτουμε πλούσια και λεπτομερή βιβλιογραφία. Στο βιβλίο μας συμπεριλάβαμε δεκαοκτώ σημεία

αντιπροσωπευτικά της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, σήμερα όμως θα μιλήσουμε μόνο για τέσσερα από αυτά, (στην προηγούμενη εικόνα  σημειώνονται με κόκκινα βελάκια), για το ιστορικό κτήριο στο οποίο βρισκόμαστε, το υπεραιωνόβιο Τραμπάντζειο, για τις εκκλησίες του Αϊ-Γιάννη και των Ταξιαρχών και για το Αρχοντικό Μαλιόγκα-Αργυριάδη.

Ελπίζουμε μελλοντικά να ξαναμιλήσουμε για την πολιτιστική κληρονομιά της πόλης μας και να μελετήσουμε και άλλα ενδιαφέροντα σημεία της.

Τραμπάντζειο Γυμνάσιο

Το Τραμπάντζειο είναι πάντα σημείο αναφοράς στη ζωή όλων των Σιατιστινών.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν «Φάρος Παιδείας» με τέτοια προσφορά στην Παιδεία, ώστε το Κράτος μας  το 1990 με το ΦΕΚ 785/Β χαρακτήρισε το οικοδόμημα ως ιστορικά διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται κρατική προστασία, διότι συνετέλεσε στη διατήρηση της ιδέας της Ελληνικότητας της Μακεδονίας.

Το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο ιδρύθηκε και προικοδοτήθηκε από τον σιατιστινό απόδημο στη Ρουμανία Ιωάννη Τραμπαντζή.

(η φωτογραφία  από το βιβλίο Ιδρυση και λειτουργία του Τραμπαντζείου Γυμνασίου Σιατίστης,  του Α.Δάρδα)

(οι φωτογραφίες  από το Μακεδονικό Ημερολόγιο του του Παμμακεδονικού Συλλόγου του έτους1910, από φάκελο Δάνα,  και από το βιβλίο Ίδρυση και λειτουργία του Τραμπαντζείου Γυμνασίου Σιατίστης, του Α.Δάρδα, Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, 1997) .

βλέπουμε φωτογραφίες του κτηρίου από τα πρώτα σχεδόν χρόνια της λειτουργίας του μέχρι πρόσφατα.

Το κτήριο σχεδίασε ο αυτοδίδακτος αρχιτέκτονας Κώστας Πιπιλιάγκας

(η φωτογραφία του από το βιβλίο ΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ΣΤΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑ, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2011,

Κοινότητες Μακεδόνων στη Ρουμανία, Paula Scalcău),

γόνος μοσχοπολίτικης οικογένειας, που μετά από πολλές περιπέτειες εγκαταστάθηκε στη Βλάστη. Ο ίδιος αρχιτέκτονας εκτός από το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο έκτισε και το Διοικητήριο του μουτεσαρίφη Σερβίων καθώς και πολλά σπίτια στο Πέραν της Κωνσταντινούπολης. Περήφανος για το έργο του ο Κωστής Πιπιλιάγκας χάραξε το όνομα του στο γείσο που περιτρέχει τη στέγη  του Τραμπάντζειου .

Οι πληροφορίες για το Τραμπάντζειο Γυμνάσιο είναι πολλές καθώς πολλοί ερευνητές ασχολήθηκαν με αυτό και κυρίως γιατί υπάρχει η σχετική διδακτορική διατριβή του κ. Αναστασίου Δάρδα.

Για το λόγο αυτό σήμερα θα περιοριστούμε σε κάποιες πληροφορίες τις οποίες προσεγγίσαμε τελευταία στο περιοδικό Ο Λόγιος Ερμής της Κωνσταντινούπολης, του Μαΐου του 1888, χάρη σε αναφορές του Φιλίππου Ζυγούρη και του Αναστασίου Δάρδα.

Σύμφωνα με τον αρθρογράφο του περιοδικού, που χρησιμοποιεί λόγιες και ομηρικές εκφράσεις και υπογράφει με το γράμμα Π, η 24^η  Μαρτίου του 1888, αυτή η κλητή και φεραυγής ημέρα, υπήρξε και θα υπάρχει εις αιώνα τον άπαντα ανεπίληστος και αείμνηστος εν Σιατίστη, καθώς παρόντος του απεσταλμένου του Τραμπατζή, του Δημητρίου Μακρή, και ακριβώς τη στιγμή που το ωρολογιακό κωδωνοστάσιο σήμανε μεσημέρι, ο Αρχιερέας Σισανίου Αθανάσιος έθεσε το θεμέλιο λίθο του γυμνασίου, στον οποίο ήταν χαραγμένα τα εξής: «Τραμπατζής Σιατιστεύς, ού κλέος, ου ποτ΄ ολείται». Από το άρθρο αυτό πληροφορούμαστε πως δύο λόγοι εκφωνήθηκαν την ημέρα εκείνη, ο λόγος του γηραιού διδασκάλου Αθανάσιου Αργυριάδη και ο λόγος του σχολάρχου Παυλίδου. Ο αρθρογράφος δεν δίνει πληροφορίες για το περιεχόμενο του λόγου  Παυλίδου, ούτε εντοπίστηκε κάπου άλλου ο λόγος αυτός, παρουσιάζει όμως τον εμπνευσμένο  λόγο τον οποίο ο  Αθανάσιος Αργυριάδης εκφώνησε ανεβασμένος στον τοίχο της παλιάς ελληνικής σχολής που κατεδαφιζόταν (το κτήριο θεμελιώθηκε πριν κατεδαφιστεί η σχολή).

Η ομιλία αυτή για 126 χρόνια «ελάνθανε», ξέραμε δηλαδή ότι υπήρχε, αλλά δεν είχαμε το κείμενό της.

Σήμερα στο χώρο του Τραμπαντζείου θα ακουστούν για πρώτη φορά σε ελεύθερη μετάφραση αποσπάσματα της ομιλίας αυτής. Αρχίζουμε λοιπόν:

Ξακουσμένε συμπατριώτη και ιδρυτή του φερώνυμου Γυμνασίου,

……….

«Ήρθα εγώ ο ίδιος κήρυκας από την ποθητή Σιάτιστα και σου προσφέρω μέσα από την καρδιά μου ευχή, να ζήσεις χρόνους πολλούς, (να μακροημερεύσεις), τιμημένο βλαστάρι της Σιάτιστας».

……

Ο σοφός γέρων Τραμπατζής διαχειμάζοντας στη γη των Φαιάκων, την Κέρκυρα, βάλθηκε να καταπιαστεί με αγωνίσματα στον εθνικό αγώνα για την Παιδεία, και σαν άλλος Οδυσσέας, … στέλνοντας εσένα (απευθύνεται εδώ στον απεσταλμένο του Τραμπαντζη, τον Δ.Μακρή) ως αντιπρόσωπό του εδώ στη βραχώδη πατρίδα του -επειδή από την Κέρκυρα μας χωρίζουν πολλά βουνά σκιερά και θάλασσα βουερή- και με το στιβαρό χέρι του σεβ. Αγίου Σισανίου κ. Αθανασίου του Μεγακλέους, αμέσως καταθέτει το θεμέλιο λίθο του φερωνύμου Γυμνασίου, φωτεινή κρηπίδα θείας παιδείας για τα παιδιά της Σιάτιστας και άλλων Μακεδόνων.

Και η πατρίδα που τον γέννησε και τον αγαπά, που το νερό της γι’ αυτόν είναι πιο γλυκό από το γάλα και το μέλι κοντά σε άλλους, ως άλλη Αθηνά αναφωνεί δι’ εμού  και του λέει <για τον άθλο του>:

«Κι ένας τυφλός θα το ξεχώριζε τέτοιο σημάδι, βλαστάρι μου,

ψαχουλευτά, ’τι αυτό δεν έσμιξε με τα πολλά των άλλων,

μον’ είναι ομπρός και μη σκιάζεσαι πια το δοκίμι ετούτο.

Ποιος αθλητής να το φτάσει δύνεται και ποιος να το περάσει;» (θ στ. 195-198)

Και όλοι οι πολίτες, κι όλοι οι πατριώτες κάθε ηλικίας αναφωνούν κάθε φορά: Ζήτω ο ξακουστός συμπατριώτης μας ο μεγαλόψυχος και μέγιστος της πατρίδας ευεργέτης και δωρητής Ιωάννης Μ. Τραμπατζής. Και σ’ αυτήν την έξαλλη χαρά σήμερα και την υπέρμετρη έκφραση της αδιάλειπτης προς τον ευεργέτη ευγνωμοσύνης έχουν την πεποίθηση και καθόλου δεν αμφιβάλλουν ότι «ευχαριστημένος ο ευγενής Τραμπατζής» θα απαντήσει στους Σιατιστείς:

«Φτάστε τούτον πρώτα οι νιούτσικοι, μετά θα ρίξω κι άλλον (δίσκο),

τόσο θα πάει γιά και μακρύτερα φαντάζουμαι και τούτος.» (θ στ.202-203).

Όπως φαίνεται από το λόγο, ο δάσκαλος Αθανάσιος Αργυριάδης, είδε τη κίνηση του Τραμπαντζή σαν άθλο για τον αγώνα για την παιδεία και τον παρομοίασε με τον άθλο του Οδυσσέα, όταν αυτός απαντώντας στις προκλήσεις των νεαρών συνδαιτυμόνων του στο παλάτι του Αλκίνοου στο νησί των Φαιάκων, αγωνίστηκε στο δίσκο και τους ξεπέρασε.

Οι τελευταίοι δύο στίχοι

«Φτάστε τούτον πρώτα οι νιούτσικοι, μετά θα ρίξω κι άλλον (δίσκο),

τόσο θα πάει γιά και μακρύτερα φαντάζουμαι και τούτος» (θ στ.202-203).

αποτελούν πρόβλεψη-γνωστοποίηση της πρόθεσης του μεγάλου ευεργέτη για δημιουργία και άλλων, εξίσου σπουδαίων, έργων ή και ανώτερων.

Η προσφορά του Τραμπαντζείου Γυμνασίου δικαιώνει το μεγάλο δάσκαλο Αθανάσιο Αργυριάδη. Πράγματι ο Τραμπαντζής με το έργο του στόχευσε πολύ μακριά και πολλοί ήταν αυτοί που προσπάθησαν να τον φτάσουν με επίσης σπουδαία έργα. Δεν πρόλαβε όμως να μας δώσει άλλο έργο, γιατί λίγο μετά την ολοκλήρωση του Τραμπαντζείου Γυμνασίου πέθανε. 

Διαβάζοντας  το λόγο του Αργυριάδη ο κ. Α. Δάρδας εντόπισε ομοιότητες με το επίγραμμα που υπάρχει στο υπέρθυρο του Τραμπαντζείου Γυμνασίου...

Την ίδια διαπίστωση έκαναν και άλλοι φιλόλογοι που μελετούν επιγράμματα και στους οποίους απευθυνθήκαμε. Τόσο το επίγραμμα όσο και ο λόγος γράφτηκαν από γνώστη του ομηρικού λόγου. Γνωρίζουμε ότι ο μεγάλος φιλόλογος, ο σιατιστινός Δημήτριος Χατζής, απέδωσε το επίγραμμα αυτό στον πρώτο διευθυντή του Γυμνασίου, τον φιλόλογο  Γ. Μουσαίο, χωρίς να έχει κάποια συγκεκριμένη πληροφορία ή πηγή. Μετά τον εντοπισμό όμως της ομιλίας του  Αθανασίου Αργυριάδη και τη γενικότερη γνωριμία μας με το έργο των αδελφών Αργυριάδη, η υπόθεση πρέπει να επανεξεταστεί. Άλλωστε, όπως φαίνεται από το βιβλίο εσόδων-εξόδων του Τραμπαντζείου Γυμνασίου η δαπάνη για την πλάκα που είναι εντοιχισμένη στο υπέρθυρο του κτηρίου είχε καταβληθεί πριν έρθει ο Μουσαίος στη Σιάτιστα. Δεν αποκλείεται λοιπόν αυτός που συνέθεσε το επίγραμμα να ήταν ο σιατιστινός εκπαιδευτικός Αθανάσιος Αργυριάδης και όχι ο Μουσαίος.

Σε πολλές από τις τοιχογραφίες, τις εικόνες και τα κειμήλια του ναού διακρίνονται τα ονόματα των αφιερωτών. Θα αναφερθώ σε ορισμένα από τα αφιερώματα αυτά καθώς και στους αφιερωτές τους. Πίσω από την εικόνα του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου σώζεται επιγραφή

 Τα δυο αυτά αφιερώματα είναι και δηλωτικά των οικονομικών τάξεων που διαμορφώθηκαν το 18^ο αιώνα στη Σιάτιστα. Από τη μια μεριά, αυτοί που έμειναν στην πατρίδα και ανέπτυξαν διάφορα επαγγέλματα, μεταξύ των άλλων και σημαντική βιοτεχνία υποδημάτων -τα γαλλικά αρχεία των μέσων του 19^ου αιώνα καταγράφουν 10 εργαστήρια υποδημάτων στην πόλη της Σιάτιστας - και από την άλλη, εκείνοι που ξενιτεύτηκαν και έγιναν οι έμποροι της Μεσευρώπης, οι οποίοι έχτισαν στην πατρίδα τα Αρχοντικά, στόλισαν τις εκκλησιές μας, φρόντισαν για την Παιδεία της γενέτειρας και διακίνησαν τα έντυπα και τις ιδέες του διαφωτισμού.

Επίσης στις εικόνες του τέμπλου εντοπίσαμε ονόματα αφιερωτών, όπως Δημήτριος Χατζημιχαήλ, Μάρκος Χατζηδήμου ίσως, Γεώργιος Μανούσης που παραπέμπουν

Στη διακόσμηση του κυρίως ναού διακρίνουμε την κάτω και την πάνω ζώνη.

Θα περιοριστούμε στο σχολιασμό κάποιων στοιχείων της κάτω ζώνης. Η ζώνη αυτή αποτελείται από γύψινα ορθογώνια διάχωρα και οβάλ πλαίσια, μέσα στα οποία υπάρχουν ολόσωμοι άγιοι. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απεικονίσεις του  Αγίου Ναούμ, μαθητή του Κύριλλου και Μεθόδιου και του Αγίου Ιωάννη του Βλαδίμηρου,

που έζησε στα τέλη του 10^ου αιώνα και στις αρχές του 11^ου, και αγίασε λόγω της αρετής, του φιλανθρωπικού και αποστολικού έργου του. Η εικονογραφία αγίων στους ναούς της Σιάτιστας που σχετίζονται με την εξάπλωση του χριστιανισμού στους σλάβικους πληθυσμούς, όπως και οι παραπάνω άγιοι, σχετίζεται και με τη θητεία του μητροπολίτη Σισανίου Ζωσιμά δύο φορές στην Αρχιεπισκοπή Αχρίδας. Στο γεγονός αυτό άλλωστε οφείλονται και τα ονόματα Ναούμ και Ναούμα που συναντούμε στην πόλη μας. Εκτός αυτού όμως οι δύο άγιοι που θεωρούνταν θαυματουργοί πρέπει να ήταν πολύ δημοφιλείς στους ελληνικούς πληθυσμούς της Βαλκανικής καθώς και στους εμπόρους που ζούσαν στις χώρες της Αυστρουγγαρίας λόγω των μοναστηριών τους .

 Σπάνια παράσταση Αγίων που σχετίζονται με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων, που επίσης μπορεί να σχετίζεται με τη θητεία του Ζωσιμά στην Αρχιεπισκοπή Αχρίδος, έχουμε και στον Προφήτη Ηλία Σιάτιστας και είναι η παράσταση των Αγίων Επταρίθμων.

Τμήμα του τέμπλου του Προφήτη Ηλία με τη χρονολογία

στο οποίο ο Δρ. Ν.Σιώκης κατόρθωσε να διαβάσει τη χρονολογία 1786 και το όνομα του ξυλογλύπτη του μάστορα ΜΑΝΩΛΙ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει πως το ίδιο όνομα «ΜΑΝΩΛΗ» αναγράφεται και σε κομμάτι του τέμπλου του Αγίου Δημητρίου.

Ο ναός του Προδρόμου Ιωάννου είναι ο μόνος ναός της πόλης μας που εξωτερικά έχει δύο χαγιάτια, βόρειο και νότιο. Παλιότερα είχε και κελιά, τα οποία γκρεμίστηκαν γύρω στο 1935, όταν με δαπάνη του σιατιστινού ευεργέτη Χριστόδουλου Μέγα κατασκευάστηκε ο αυλόγυρος του ναού και φυτεύτηκαν δένδρα.

Ο ναός με τον περιβάλλοντα χώρο αποτελούσε χώρο λατρείας και προσευχής αλλά ταυτόχρονα και χώρο αναψυχής

Άλλωστε γνωρίζουμε πως ένας από τους ζωγράφους του ναού ήταν ο Ευθύμιος εκ Παλαιών Πατρών που ζωγράφισε και την αίθουσα με την ονομασία "Πάνθεον" του Αρχοντικού Κανατσούλη. Και στο ναό αυτό σώζεται τοιχογραφία μοναδική για την περιοχή μας. Πρόκειται για την παράσταση που υπάρχει στο χαγιάτι του ναού και εικονίζει τη δίκη του Χριστού από τον Πόντιο Πιλάτο.

Έχει χρονολογία 9 Αυγούστου 1840. Κάτω από την παράσταση ο ζωγράφος σημειώνει:

«Τό ἀντίτυπον τοῦτο εὕρηται ἐν Βιέννῃ τῆς Αὐστρίας πλακί λιθίνῃ κεχαραγμένο» <1840 Αυγούστου 9>.

Σύμφωνα με τον Α. Δάρδα αυτό σημαίνει πως όλη η παράσταση είναι αντιγραφή από λίθινη πλάκα που βρισκόταν στη Βιέννη. Πρόκειται για τα «αγιοταφίτικα». Τα αγιοταφίτικα ήταν παραστάσεις σχετικές με τη σύλληψη, δίκη, ταφή και ανάσταση του Χριστού, που κατά την εποχή εκείνη κυκλοφορούσαν ζωγραφισμένες σε μουσαμά ή χαρτί ή ξύλο και σε πέτρες ακόμα χαραγμένες στα Ιεροσόλυμα και από εκεί διασκορπίζονταν σε όλα τα μέρη.

Αρχοντικό Αργυριάδη - Μαλιόγκα.

Το Αρχοντικό Αργυριάδη – Μαλιόγκα μοιράζεται την ίδια αυλή με το Αρχοντικό Χατζηιωαννίδη – Νεραντζόπουλου.

η οποία όμως παράδοση δεν επιβεβαιώνεται από γραπτές μαρτυρίες. Το βέβαιο είναι, όπως προκύπτει από επιγραφικές μαρτυρίες, πως στο Αρχοντικό έζησε ο μεγάλος γιός του Παπαρίζου Δημήτριος Αργυριάδης, ο οποίος το 1844 προέβη σε ανακατασκευή του σπιτιού. Το Αρχοντικό αυτό, αν και δεν έχει τα χαρακτηριστικά της μακεδονικής αρχιτεκτονικής, δεν έχει δηλ. τα προεξέχοντα σαχνισιά, ούτε την τυπολογία και το μέγεθος των άλλων Αρχοντικών της Σιάτιστας, χαρακτηρίστηκε διατηρητέο για το ζωγραφικό του διάκοσμο.

Αξίζει να κάνουμε εδώ μια σύντομη αναφορά στη ζωή και το έργο του  Δημήτριου Αργυριάδη, καθώς αυτή θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε σε ένα βαθμό και το διάκοσμο του σπιτιού. Ο Δημήτριος Αργυριάδης ήταν επίσης λόγιος, συγγραφέας και δάσκαλος. Ταξίδεψε, έζησε και εργάστηκε σε πολλές πόλεις των Βαλκανίων και της Κεντρικής Ευρώπης. Το 1841 εξέδωσε την πρώτη ελληνόγλωσση εφημερίδα στο Βουκουρέστι με το όνομα «Ζέφυρος του Ίστρου».

Σύμφωνα με τον  Άλκη Αγγέλου ο Δημήτριος παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όχι τόσο ως δημιουργός αλλά ως μελετητής και ιστορικός της νεοελληνικής λογοτεχνίας, λόγω του δοκιμίου «Περί ελληνικής ποιήσεως, Αρχαίας και νεωτέρας» και του συγγράμματος «Φιλολογία των νεωτέρων Ελλήνων υπό Δ.Α.», η οποία από τον Αγγέλου θεωρείται λανθάνουσα και σώζεται μόνο περίληψή της.

Ένα μαθητικό τετράδιο όμως που σώζεται στη Μανούσεια βιβλιοθήκη, γνωστό ως "τετράδιο Χριστίδη", στο οποίο μεταξύ των άλλων υπάρχει και αναφορά στην ελληνική φιλολογία, ερανισθείσα υπό Δ. Αργυριάδου, ίσως φωτίσει περισσότερο το έργο αυτό που από τον Άλκη Αγγέλου θεωρείται λανθάνον.

Ο μεγάλος αυτός δάσκαλος αφού περιηγήθηκε, έζησε και εργάστηκε σε πολλές χώρες των Βαλκανίων και της Κεντρικής Ευρώπης, σε ηλικία περίπου σαράντα ετών και μετά από επιθυμία των γερόντων γονέων του εγκαταστάθηκε στη Σιάτιστα, παντρεύτηκε τη Βασιλική, γνωστή και ως Φράγγαινα, απέκτησε τέκνα και υπηρέτησε ως σχολάρχης στις σχολές της Καστοριάς, της Κοζάνης και  της Σιάτιστας. Πέθανε το 1875 στην Κωνσταντινούπολη, όπου βρισκόταν για να εκδώσει και άλλα συγγράμματα που είχε σε χειρόγραφη μορφή.

Ωστόσο ο μεγάλος αυτός λόγιος ξεχάστηκε από όλους μας. Ακόμα και στο σπίτι του σήμερα βλέπουμε μια επιγραφή που λέει Αρχοντικό Μαλιόγκα,

δηλ. φέρει μόνο το όνομα  των τελευταίων ιδιοκτητών.

 Στο Αρχοντικό σώζονται αξιόλογες ζωγραφικές παραστάσεις. Κάποιες από τις παραστάσεις αυτές τις συναντούμε και σε άλλα Αρχοντικά ή σε εκκλησίες της Σιάτιστας, καθώς τα Αρχοντικά και οι εκκλησίες διακοσμούνταν από τους ίδιους ζωγράφους ή χρησιμοποιούσαν τα ίδια πρότυπα ή  ακόμα «αντέγραφαν» θέματα από άλλα Αρχοντικά και εκκλησίες, ενώ κάποιες άλλες τις συναντούμε μόνο στο συγκεκριμένο Αρχοντικό. Στη συνέχεια παρουσιάζουμε κάποιες από τις παραστάσεις αυτές, ξεκινώντας από το εξωτερικό.

Η εξωτερική διακόσμηση του σπιτιού έγινε το 1844 σύμφωνα με επιγραφές που υπάρχουν στο βόρειο

(από το βιβλίο Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ του Π.Ι.Σαμαρά)

Παράσταση που απεικονίζει τη Φρανκφούρτη στον ποταμό Μάιν σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση στο δωμάτιο του κάτω ορόφου.

Η παράσταση αποτελεί αντιγραφή από χαλκογραφία. Μάλιστα ο Κίτσος Μακρής εντόπισε το χαλκογραφικό πρότυπο που είναι χαλκογραφία του Johann Friedrich Probst, ο οποίος έζησε και εργάστηκε στο Augsburg, όπου πέθανε το 1748.

Δύο άλλες παραστάσεις στον ίδιο όροφο, στο βορινό δωμάτιο, παρουσιάζουν επίσης ενδιαφέρον, αλλά δεν μελετήθηκαν από κάποιον ειδικό.

Η μία από τις παραστάσεις αυτές αναδείχθηκε πρόσφατα μετά τη συντήρηση, γιατί ήταν καλυμμένη με ντουλάπια.

Η άλλη είναι κατεστραμμένη, ωστόσο από τους λίγους χαρακτήρες που διακρίνονται εκτιμήθηκε από επισκέπτες του Αρχοντικού ότι πιθανότατα το θέμα να ήταν σχετικό με τον αυτοκράτορα Νικόλαο Β΄ της Ρωσίας.

Είναι βέβαιο πως η προσωπικότητα του αυτοκράτορα Νικόλαου Β΄ απασχολούσε τον Δημήτριο Αργυριάδη, καθώς σε ένα γράμμα του που έστειλε από τη Σιάτιστα προς τον φίλο του Κ.Τακιατζή στην Κοζάνη το 1855 γράφει:

.....Ο αιφνίδιος θάνατος του αυτοκράτορα της Ρωσίας … με κατενάρκωσε και δεν έχω νουν να σας γράψω πλειότερα.   Αλοίμονον δια ημάς…

Κάποια διακόσμηση με στένσιλ, (δεν εντοπίσαμε πληροφορίες για τη χρονολογία τους, συνηθισμένη όμως σε Αρχοντικά της Σιάτιστας) συμπληρώνει τη διακόσμηση του ορόφου αυτού.

Ο επάνω όροφος του Αρχοντικού είναι μικρότερος από τον κάτω και έχει μόνο ένα δωμάτιο και μια σάλα.

Στη σάλα σε πολύ καλή κατάσταση σώζεται η παράσταση με τον «Αυστριακό Ουσάρο» και την γαλλική επιγραφή «Le Houssare d’Autriche».

Δίπλα στην  παράσταση αυτή υπάρχει μια άλλη με την υδρόγειο σφαίρα,

όπου διακρίνονται οι Ήπειροι και η θέση του ήλιου ανατολικά, ενώ τοποθετείται η υδρόγειος σφαίρα μέσα σε τοπίο, ανάμεσα σε δύο εραλδικούς αντωπούς λέοντες και υπό την προστασία περιστεράς και αυτοκρατορικού στέμματος.

Στον ίδιο χώρο υπάρχουν και άλλες συνθέσεις με εντυπωσιακές λεπτομέρειες που περιλαμβάνουν στοιχεία τοπίου, ζώα, δένδρα και ανθρώπους που εκτελούν διάφορες δραστηριότητες. Μια τέτοια λεπτομέρεια απεικονίζει έναν αρκουδιάρη με την αρκούδα του να χορεύει, συνηθισμένο θέαμα για την εποχή εκείνη.

Μια άλλη παράσταση, επίσης στη σάλα του επάνω ορόφου, με σκηνές από το κυνήγι και την καθημερινότητα

Να σημειώσω εδώ πως ο Αργυριάδης γνωριζόταν τόσο με τον Θ. Μανούση, όσο και με τον Δούκα Τζάτζα, που απέκτησε αργότερα το Αρχοντικό Μανούση. Οι σχέσεις του δε με τον Δούκα Τζάτζα πρέπει να ήταν πολύ στενές γιατί, εκτός από το γεγονός ότι τόσο το Δούκα Τζάτζα όσο και τον πατέρα του Δημήτριο Τζάτζα τους συναντούμε συνδρομητές των βιβλίων των αδελφών Αργυριάδη, πάλι από γράμμα με ημερομηνία 6 Σεπτεμβρίου 1854 του Δημητρίου Αργυριάδη προς τον Κ.Τακιατζή συμπεραίνουμε πως ο Δημήτριος ήταν προσκεκλημένος στο γάμο του Δούκα Τζάτζα και παρήγγειλε και καινούργια φορέματα για τη γυναίκα του και για συγγενικά του πρόσωπα ειδικά για το γάμο αυτό. Άρα γνώριζε το Αρχοντικό και πολύ πιθανό να επηρεάστηκε και να αντέγραψε στοιχεία από τη διακόσμησή του, που είναι βέβαια αρχαιότερη. Παρόμοια διακοσμητικά μοτίβα έχουμε και σε άλλα Αρχοντικά.

Στο δωμάτιο του επάνω ορόφου είχαμε πολλές παραστάσεις πραγματικών πόλεων, της Μαδρίτης, της Κωνσταντινούπολης, της Αδριανούπολης που επίσης είχαν σαν πρότυπα χαλκογραφίες. Δυστυχώς οι παραστάσεις αυτές καταστράφηκαν. Οι συντηρητές όμως εντόπισαν σπαράγματά τους σκορπισμένα στο πάτωμα του ορόφου και τα τοποθέτησαν σε ανάλογα σημεία, καθώς από φωτογραφίες του καθηγητή Μουτσόπουλου, που τραβήχτηκαν πριν το 1964, γνωρίζανε τη θέση στην οποία βρίσκοταν οι ανάλογες παραστάσεις. Από τις παραστάσεις αυτές η παράσταση του 1844 που απεικονίζει την Κωνσταντινούπολη

θεωρείται από το Μ. Γαρίδη αντιγραφή αντίστοιχης παράστασης από το Αρχοντικό Τζώνου, του οποίου ο διάκοσμος έγινε το1756.

Στο ίδιο δωμάτιο πάνω από το ύψος της πόρτας, στη φαρδιά φρίζα

Σε ένα διακοσμητικό μοτίβο του δωματίου υπάρχει και η επιγραφική μαρτυρία που μας πληροφορεί για την ανασκευή του Αρχοντικού

και έχει ως εξής:

1844 Μαρτίου 6 έγινεν η έναρξις της ανασκευής, Απριλίου δε 15 έλαβε τέλος

Εν Σιατίστη

                 Δ.Α

Τέλος στο δωμάτιο αυτό ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα ηρωελεγείο στο τζάκι του  Αρχοντικού, το οποίο δεν σώζεται πλέον, πρόλαβε όμως το φωτογράφησε και το αντέγραψε ο Νικόλαος Μουτσόπουλος πριν το 1964.

Πρόκειται, για ένα επίγραμμα, που σε ελεύθερη μετάφραση (τη μετάφραση έκανε ο φιλόλογος Θ.Γαβριηλίδης) έχει ως εξής:

Οι σπιτικοί    Ηρωελεγείο

Αν βέβαια κάποιος καταθέσει μικρά πάνω σε κάτι μικρό

Και αυτό το (μικρό) θα γίνει μεγάλο, εύχομαι να είναι κάπως έτσι.

Ζω αυτάρκης μαζί με τις κυρίες μου αν και είναι δύο

Μέρα με τη μέρα περνώντας χωρίς προβλήματα

                                     Δ.Αργυριάδης

                                1846 Δεκεμβρίου 16

Θα επανέλθω στο  Τραμπάντζειο Γυμνάσιο και στο στίχο του λόγου του Αργυριάδη 

«Φτάστε τούτον πρώτα οι νιούτσικοι, μετά θα ρίξω κι άλλον (δίσκο),

Ο στίχος αυτό λειτουργεί και ως  προτροπή προς άλλους Σιατιστείς για να πετύχουν τον άθλο του Τραμπαντζή, προτροπή για έργα ευεργεσίας, την οποία πράγματι ακολούθησαν πολλοί.  Το δηλώνουν τα ονόματα των σχολείων της πόλης μας που φέρουν τα ονόματα των ευεργετών τους και το πλήθος των ιδρυμάτων, κληροδοτημάτων, δωρεών επώνυμων και ανώνυμων σιατιστέων με τα οποία συντηρούνται και ευπρεπίζονται κτήρια, εκκλησίες και άλλοι χώροι ή κτίζονται ακόμα και σήμερα κτήρια, για να στεγάσουν δημόσιες υπηρεσίες. Ελπίζουμε και ευχόμαστε με άλλες δράσεις τόσο του Συλλόγου «Εθελοντική Δράση Πολιτών Σιάτιστας» όσο και άλλων φορέων της πόλης μας να αναδειχτεί όλη η πολιτιστική κληρονομιά της πόλης μας, όλα τα έργα και όλοι οι παράγοντες που συνετέλεσαν, ώστε να φαντάζει η Σιάτιστα σαν μαργαριτάρι στα βουνά της Μακεδονίας.

Καλλιόπη Μπόντα-Ντουμανάκη
Σιάτιστα 15/6/2014

Η σχετική Βιβλιογραφία στη σελίδα 183 του βιβλίου: "Από την πολιτιστική κληρονομιά της Σιάτιστας", στη διεύθυνση http://www.siatista.gr/apotiposi/politistiki_klironomia_web.pdf
Κατάλογος εικόνων:
Αρχείο Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Σιάτιστας
Αρχείο Καλλιόπης Μπόντα-Ντουμανάκη
Οικογενειακό αρχείο Ναούμας Χ.Μπλιάγκου 
ΣΙΑΤΙΣΤΕΩΝ ΜΝΗΜΗ Λεύκωμα του Συλλόγου Σιατιστέων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονικη 1972
http://www.elia.org.gr/

Τα κείμενα με πλαγιογράμματη γραφή είναι ακριβής αντιγραφή από την αντίστοιχη πηγή.

Copyright © 2014 K. Mponta-Ntoumanaki

url: www.siatistanews.gr

Τεχνική/Διαφημιστική Υποστήριξη: www.fora.gr