Κυρίες, κύριοι να σας καλημερίσω και να σας καλωσορίσω και εγώ στην παρούσα εκδήλωση.

 Στο ολιγόλεπτο χρονικό διάστημα που θα ακολουθήσει, θα προσπαθήσω να σας αποδείξω ότι τα «Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και Λαογραφικά αυτής» μπορούν να αξιοποιηθούν  στην εκπαίδευση.

Ο όρος «αξιοποίηση» στη συγκεκριμένη περίπτωση περιλαμβάνει την έννοια «ένταξη» και «διαχείριση» του συγκεκριμένου συγγραφικού έργου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Γεννιούνται όμως δύο ερωτήματα:

 1^ο Μπορώ και πώς να το εντάξω στην εκπαιδευτική διαδικασία;

 2^ο Πώς να  διαχειριστώ το περιεχόμενό του;

Για να γίνει αντιληπτό πώς ένα βιβλίο μπορεί να γίνει εργαλείο μάθησης στα χέρια μαθητών και εκπαιδευτικών, καλό θα ήταν να δούμε, περιληπτικά, το πλαίσιο με το οποίο οργανώνεται κάθε γνωστικό αντικείμενο ( μάθημα ) στο σχολείο, τόσο στην Α/θμια όσο και στη Β/θμια εκπαίδευση με έμφαση στην Α/θμια.

Κάθε γνωστικό αντικείμενο οργανώνεται κάτω από την ομπρέλα του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραμμάτων Σπουδών εν συντομία ΔΕΠΠΣ και το Αναλυτικό Προγράμματος Σπουδών, σύντομα ΑΠΣ.

Ως προς τη δομή του. Το ΔΕΠΠΣ,  κάθε επιμέρους διδακτικού αντικειμένου, άρα και της Ιστορίας περιλαμβάνει:  

α. τους γενικούς σκοπούς της διδασκαλίας

β. τους άξονες του γνωστικού περιεχομένου ( αφορά τη συγγραφή βιβλίων )

γ. τους γενικούς γνωστικούς στόχους καθώς και τις αξίες, στάσεις και δεξιότητες που καλλιεργούνται  με τη διδασκαλία του συγκεκριμένου αντικειμένου και

δ. θεμελιώδεις έννοιες διαθεματικής προσέγγισης την εξέταση, δηλαδή, ενός θέματος από πολλές οπτικές     ( επιστημονικές ) γωνίες και τη συνεπακόλουθη καλλιέργεια σχετικών δεξιοτήτων, στάσεων και αξιών.

Και το ΑΠΣ αφορά:

α. ειδικούς σκοπούς

β. στόχους

γ. δραστηριότητες

δ. ενδεικτικά διαθεματικά σχέδια εργασίας

ε. ώρες διδασκαλίας

στ. ενδεικτική διδακτική μεθοδολογία

Από το 2003 και μετά που ισχύουν, το ΔΕΠΠΣ κα ΑΠΣ επιφέρουν καινοτομίες που κάποιες από αυτές, στο μάθημα της Ιστορίας, είναι:

1.     Αξιοποίηση  Ιστορικών Πηγών για τη διδασκαλία του μαθήματος. 

2.     Θεσμοθετείται η Τοπική Ιστορία με τη διάθεση διδακτικού χρόνου στο Αναλυτικό Πρόγραμμα   ( 5 ώρες από το συνολικό χρόνο διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας ). 

3.     Καθιερώνεται το μάθημα της Ευέλικτης Ζώνης. ( Μέθοδο project   Στ΄ – Ε΄  τάξη 2 ώρες την εβδομάδα ).

Από έρευνες που έχουν διεξαχθεί  διαπιστώθηκε ότι:  

Η αξιοποίηση των Ιστορικών Πηγών συμβάλλει:

Όλα αυτά γιατί έχει επικρατήσει η άποψη, στη διαμόρφωση των ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ,  ότι:  « Η μαθητεία στην Ιστορία», πάντα σύμφωνα με μελέτες και έρευνες ,   γίνεται με τη μελέτη και την επεξεργασία ιστορικών πηγών οι οποίες είναι απόλυτα σχετικές με το ιστορικό θέμα που αναπτύσσεται. Τα παιδιά, μαθαίνουν ιστορία, όταν  καλούνται να «διαβάσουν» τις πηγές, να γράψουν, να σκεφθούν, να μιλήσουν πάνω σ΄ αυτές.

Αυτό είναι το πλαίσιο οργάνωσης του μαθήματος της Ιστορίας, σύμφωνα με τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ, όπως έχουν εκπονηθεί από το Παιδαγωγικό ινστιτούτο.

Επανερχόμαστε στο πρώτο ερώτημα που είχαμε θέσει:  «Μπορώ και πώς να το εντάξω στην εκπαιδευτική διαδικασία»; Η απάντηση είναι ακολουθώντας τις οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, πάντα σύμφωνα με τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ  που ισχύουν. Επειδή είναι ένα βιβλίο «Τοπικών Ιστορικών Σημειωμάτων». Επειδή είναι έγκυρη Ιστορική πηγή, μας το τεκμηρίωσε προηγουμένως η κ. Μπόντα. Επειδή είναι πηγή αναγνωρίσιμη και εύκολα προσβάσιμη σε όλα τα παιδιά και του Δημοτικού Σχολείου , εφόσον βρίσκεται σε κάθε σιατιστινό σπίτι. Απαντήσαμε πιστεύω, στην έννοια: «Μπορώ και πώς να το εντάξω στην εκπαιδευτική διαδικασία»;

Στη συνέχεια θα δούμε κάποια παραδείγματα, όπου φαίνεται η αντιστοίχηση του περιεχομένου του βιβλίου με το περιεχόμενο, τους στόχους του κεφαλαίου και της ενότητας του Σχολικού βιβλίου, «Στα Νεότερα Χρόνια» της έκτης τάξης, τον πρωτογενή αλλά δευτερογενή χαρακτήρα του ως Ιστορικής πηγής. Ταυτόχρονα θα απαντήσουμε και στο δεύτερο ερώτημα: «Πώς να  διαχειριστώ το περιεχόμενό του»;

Ενότητα 2 «Ο Ελληνισμός μετά τη άλωση»

Κεφ. 6 «Οι συνθήκες ζωής των υπόδουλων».

Στα Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής συναντάμε τα εξής (εν μέρει δευτερογενής πηγή ) :

σελ. 74-78

…   Η διασπορά της ελληνικής φυλής αυξήθηκε σε μεγάλο βαθμό στην εποχή της Τουρκοκρατίας, γιατί στη φυσική τάση του Έλληνος να εκπατρίζεται προστέθηκε και ο λόγος της τυραννικής διοίκησης του άρχοντος και της διαρπαγής των περιουσιών των ραγιάδων από βάρβαρες ορδές.   …  για τους Σιατιστινούς υπήρξαν πολλά τα αίτια  που τους έκαμναν να  εκπατρίζονται και σήμερα ακόμη …  Το πρώτο αίτιο είναι το άγονο του εδάφους και το απόκεντρο του τόπου, αίτια που ημπόδιζαν αυτούς να ικανοποιήσουν την φιλεργία τους  και την προσπάθειά τους να αποχτήσουν τα μέσα μιας άνετης ζωής. … Με το πέρασμα του χρόνου τα βουνά γυμνώνονταν και η ζωή τους δυσχεραίνονταν, τα ύδατα λιγόστευαν, οι άνθρωποι πληθύνονταν και δεν μπορούσαν να ζήσουν ως κτηνοτρόφοι πλέον και γεωργοί, παρουσιάζονταν η ανάγκη εκλογής (αναζήτησης και άσκησης) και άλλων εργασιών.  Η αμπελουργία δεν επαρκούσε, οι  πρόχειρες τέχνες, υποδηματοποιία και εριουργία και γουνοποιία, δεν απέδιδαν ικανά, επειδή υπήρχε πλήθος από τεχνίτες. Έγινεν (πρόκυψε) ανάγκη, λοιπόν, να εξεύρουν νέους πόρους ζωής και εστράφησαν για τούτο σε ξένα κέντρα.  Η Αυστρία, η Ουγγαρία, η Ρουμανία, η Σερβία, η Νότια Ρωσία, η Ιταλία ήσαν οι τόποι που τράβηξαν τους Σιατιστινούς και με τον καιρό έκαμαν στα μέρη εκείνα ολόκληρες παροικίες. … . Δεν υπήρχεν οικογένεια στη Σιάτιστα που δεν είχε μέλος της στην ξενιτιά. Η ξενιτιά είχε καταντήσει το όνειρο των παιδιών. «Πότε, μανούλα μου, να μεγαλώσω, να πάω στο σεφέρι να καζαντίσω”;  …  Μα εκτός από το βιοπορισμό και άλλα αίτια, επίσης σπουδαία και άξια ιδιαίτερης προσοχής, επειδή αυτά ενείχαν ελατήρια (κίνητρα) υψηλότερα, ευγενέστερα και ολιγότερο εγωιστικά, έκαμναν τους Σιατιστινούς να εκπατρίζονται και ήσαν τα ακόλουθα: 1) Η δίψα μιας ανώτερης μόρφωσης … να φωτίσουν τους αδελφούς τους και να τους εμπνεύσουν την αγάπη στην ελευθερία …  2) Το μίσος στον κατακτητή της πατρίδος, που με τα βασανιστήριά του, με την κακοδιοίκησή του, με την έλλειψη της προστασίας της τιμής της οικογενείας, της ζωής και της ιδιοκτησίας έκαμνε τον βίον αβίωτον.  3) Η με τους στρατιωτικούς πράκτορες συλλογή (πραγματοποίηση) του παιδομαζώματος^[1], που διήγειρε στις καρδιές τους το πάθος της εκδίκησης και την επιθυμία της σωτηρίας της πατρίδος από τον βάρβαρον αυτόν φόρον, τον σκληρόν και ανίερο. 4) Η ασύστολη αρπαγή των ωραίων θυγατέρων από τους πολιτικούς πράκτορες του Αλή πασιά και η μεταφορά αυτών στα χαρεμλίκια του και εν γένει οι φοβερές λοιπές καταπιέσεις έκαμναν τους Σιατιστινούς να εκπατρίζονται …

… Από τους ταξιδεύοντας άλλοι ασκούσαν το εμπόριο μεταξύ της Σιάτιστας και των χωρών των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης μεταφέροντες εκεί δέρματα, γουναρικά, νήματα ερυθρά, κρόκον, κουκούλια, βάμβακα και άλλα και εισάγοντες απ’ εκεί διάφορα μεταξωτά υφάσματα, εριούχα, κιλίμια υφαντά, αγγεία από κρύσταλλο και πορσελάνη, καθρέφτες με πλαίσια εξόχου ξυλογλυπτικής τέχνης, γυναικεία κοσμήματα … Άλλοι μετανάστες επισκέπτονταν τις πρωτεύουσες των ευρωπαϊκών χωρών, γίνονταν εγκρατείς των ευρωπαϊκών γλωσσών (μάθαιναν καλά τις ευρωπαϊκές γλώσσες), εισάγονταν στα Πανεπιστήμια, φωτίζονταν με τη μελέτη των προγονικών μας θησαυρών και των νεοτέρων φιλοσοφικών συστημάτων της Εσπερίας, αναγορεύονταν διδάκτορες της Ιατρικής και Φιλοσοφίας και κατόπιν επέστρεφαν στη γενέτειρά τους με πλήρη την πεποίθηση για το μέλλον της φυλής μας…. Άλλοι από τους ταξιδεύοντας ίδρυαν στις ευρωπαϊκές και βαλκανικές χώρες μονίμους εμπορικούς οίκους … έβλεπαν τους εισπράκτορες των δημοσίων φόρων να έρχονται τις μεγάλες εορτές και να πωλούν τα έπιπλα και σκεύη εκείνων που δεν μπορούσαν να πληρώσουν και άλλοτε έβλεπαν τέτοιες μέρες να έρχονται στρατιώτες να περιμένουν έξω από την εκκλησιά, για να βγουν οι χριστιανοί και να τους αγγαρεύσουν…  μένοντας εκεί βρίσκονταν σε νοερή επαφή με τους αδελφούς τους, που υπόφεραν στην δούλη πατρίδα τους, και έτσι βλέπομε ολόκληρη χορεία εμπόρων οι οποίοι με τον κερδώο Ερμή καλλιεργούσαν και το λόγιο Ερμή

… Οι κεντρικές πόλεις της Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης, της Βαλκανικής … φιλοξένησαν και φιλοξενούν Σιατιστινούς λογίους και εμπόρους. Τα σιατιστινά καραβάνια …  έρχονταν στα εμπορικά κέντρα της Ευρώπης, μετάφερναν εκεί προϊόντα του τόπου τους και από κει πάλι παραλάβαιναν διάφορα εμπορεύματα, με τα οποία εφοδίαζαν τα ελληνικά κέντρα, που βρίσκονταν στην κυριαρχία της Τουρκίας, <π.χ.> τη Θεσσαλονίκη, …

Ενότητα 2 «Ο Ελληνισμός μετά τη άλωση»

Κεφ. 7  «Οι κοινότητες μια μορφή αυτοδιοίκησης».

Στα Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής συναντάμε τα εξής (δευτερογενής πηγή ):

σελ. 525

 … τα παλαιότερα χρόνια σπάνια παραπέμπονταν υποθέσεις των χριστιανών στα τούρκικα δικαστήρια συνήθως οι διαφορές των χριστιανών λύονταν από ένα είδος επιτοπίων δικαστηρίων, που τα αποτελούσαν χριστιανοί δικασταί, που εκλέγονταν από τους κατοίκους εκάστης πόλεως, κωμοπόλεως και χωρίου και λέγονταν « αιρετοί κριταί » ή άλλως « η Δωδεκάδα ». Το σύστημα αυτό το υποστήριζε και ο Αλή Πασιάς,  …  επιτρέποντας έτσι την αυτοδιοίκηση των χριστιανών, για να τους κολακεύσει και <να> τους έχει με το μέρος του.  Η απόφαση των δικαστηρίων αυτών, <της Δωδεκάδας>, είχε μεγάλη ισχύν. … Εκείνοι που διαφέρονταν (είχαν τη διαφορά) ήταν υποχρεωμένοι να πράξουν σύμφωνα με αυτήν. Η παράδοση μας αναφέρει ότι τόση ήταν η ισχύς των αιρετών κριτών, που επέβαλλαν πάσαν τιμωρίαν που έκριναν αρμόζουσαν, ακόμη και τον θάνατον…

Ενότητα 4 «Η Ελλάδα ανεξάρτητο κράτος»

Κεφ. 34  «Ένταση στα Βαλκάνια».

Στα Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής συναντάμε τα εξής (πρωτογενής πηγή – ζει τα γεγονότα 12 χρονών ) :

σελ. 340-341

  … Στα 1877 έλαβαν χώρα στην Ανατολική Ευρώπη γεγονότα που δεν ήταν δυνατό να μη επηρεάσουν τα πνεύματα των υποδούλων Ελλήνων των επαρχιών Θεσσαλίας, Ηπείρου και Μακεδονίας,  που υπάγονταν τότε στην τούρκικη κυριαρχία, και να μη εμπνεύσουν στους κατοίκους τους την ελπίδα της οριστικής λύσης του Ανατολικού Ζητήματος …  ο στρατηγός δουξ Νικόλαος είχε στήσει το στρατηγείο του στον Άγιο Στέφανο…. ο δε πρωθυπουργός της Ελλάδος Θ. Δηλιγιάννης  έκαμε δηλώσεις πως θα καταλάμβανε με στρατόν του τις ελληνικές επαρχίες, που ήταν υπήκοες στην Τουρκία … Μεταφέρονταν όπλα από την ελεύθερη Ελλάδα και διάφορα υλικά πολέμου, τρόφιμα αποταμιεύονταν … οργανώνονταν σε σώματα ανταρτικά και έβγαιναν στα βουνά …  Σε μια τέτοια κατάσταση η Σιάτιστα θα διέψευδε το παρελθόν της, αν αδρανούσε. …Οι καλύτεροι των κατοίκων της … ο Κωνσταντίνος Δημητριάδης (Ματσκάρης) … ο αρχιερεύς Αγαθάγγελος Στεφανάκης, … έκαμναν ό,τι σε παρόμοιες περιστάσεις μπορεί και επιβάλλεται να κάμει μια καρδιά που ποθεί την ελευθεριά της ……  οι πιο θερμόαιμοι, πήραν τα όπλα και πετάχτηκαν στα βουνά, όπως ο καπετάν Κράκας από τη Γεράνεια, και πολλοί άλλοι νέοι Σιατιστινοί και η αδελφή του <Κράκα> Περιστέρα, και έκαμαν ένα αξιόλογο σώμα ανταρτών, το οποίο ενώθηκε με το σώμα του Σπανού και ηνωμένα ήρθαν σε νικηφόρο σύγκρουση με τουρκικά και αλβανικά  αποσπάσματα …

Ενότητα 4 «Η Ελλάδα ανεξάρτητο κράτος»

Κεφ. 35  «Ο αγώνας για τη Μακεδονία».

Στα Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής συναντάμε τα εξής (πρωτογενής πηγή – πρωταγωνιστής των γεγονότων ) :

σελ.354

 … ήρθε και στη Σιάτιστα, όπου συγκέντρωσε αρκετούς από τα μέλη της Μακεδονικής Αμύνης, καθηγητάς, ιατρούς, διδασκάλους και μερικούς ιδιώτας στην οικία του Φιλίππου Α. Ζυγούρη, . . .  Οι στιγμές που περάσαμεν την <ημέρα> εκείνη θα μείνουν αλησμόνητες. Ζήσαμε τη ζωή που είχαν ζήσει οι πρόγονοί μας, όταν εγγράφονταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας. … Αισθανθήκαμε τα ρίγη τα πατριωτικά, που κι εκείνοι είχαν αισθανθεί.  Είχαν αντιγραφεί οι ίδιες σκηνές πατριωτισμού, που είχαν και τότε γραφεί. Δάκρυα άφθονα από πατριωτική συγκίνηση, από πατριωτικό ενθουσιασμό διαυλάκωναν τας παρειάς μας. Λυγμοί ακούονταν τόσο από τον πρωτομάρτυρα, ο οποίος διέκοπτε τον λόγον, όσο και από όλους τους άλλους. Άμα αναπτύχτηκαν τα φλογερά ζητήματα, άμα εκδηλώθηκε πρόθυμη και ομόφωνη αποδοχή των αιτημάτων και προσφέρθηκε από τον Παύλο μια λίρα οθωμανική ως καλή απαρχή των εισπράξεων …

Σας ευχαριστώ για την υπομονή σας .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Δρ. Ιωάννης Φύκαρης, Σχολικός Σύμβουλος, 3^ης Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Πιερίας, Σεμινάριο με θέμα :  «ΤΟΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ» - Σημασία - Δυνατότητες – Προοπτικές. Κατερίνη 12-12-2003.

• Σεμινάριο 9 Π.Ε.Φ. «ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» Αθήνα, Μάρτης 1988 , σελ. 89 - 107.

• Karl Frey, «Η μέθοδος project» σε μετάφραση Κλεονίκης Μάλλιου. Εκδ Οίκος Αφων Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1986.

• Υπουργείο Eθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων - Παιδαγωγικό Ινστιτούτο: Επιμόρφωση Σχολικών Συμβούλων και Εκπαιδευτικών Α/θμιας και  Προσχολικής Εκπαίδευσης στο ΔΕΠΠΣ και τα ΑΠΣ, Επιμορφωτικό υλικό Α/θμιας Εκπαίδευσης. Αθήνα, Δεκέμβριος 2005.

• Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων - Παιδαγωγικό Ινστιτούτο: ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑΣ.

• Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων - Παιδαγωγικό Ινστιτούτο: Στοιχεία από τον παιδαγωγικό σχεδιασμό του Δ.Ε.Π.Π.Σ και των Α.Π.Σ. της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης.

• Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων - Παιδαγωγικό Ινστιτούτο:  Η Διαθεματικό-τητα και η Ευέλικτη Ζώνη αλλάζουν την παιδεία και αναβαθμίζουν την ποιότητα της Εκπαίδευση.

• Γιάννης Παπαγρηγορίου- Κώστας Χωρεάνθης- Διονύσιος Ακτύπης- Μαρία Καϊλα- Θεόδωρος Κατσουλάκος, «Στα Νεότερα Χρόνια Ιστορία ΣΤ Δημοτικού» , εκδόσεις ΟΕΔΒ, Έτος Έκδοσης: 10-2001.

• Φίλιππος Αν. Ζυγούρης, «Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής», επιμέλεια Θεοδώρα Ζωγράφου – Βώρου, Σιάτιστα 2010

• http://www.pi-schools.gr/programs/depps/

• ΦΕΚ των νέων ΔΕΠΠΣ – ΑΠΣ,

• ΦΕΚ 303Β/13-03-2003 , ΦΕΚ 304Β/13-03-2003  

 επιστροφή