Η οικογένεια του Αθανασίου Ζάχου

δασκάλου της Αστικής Σχολής Χώρας

"...Και την ηχώ σταλμένη από τα περασμένα
όλοι ακούσαμε και γνωρίσαμε..."

( O. Ελύτης, Άξιον εστί) 

Εικόνες του παρελθόντος από την αρχιτεκτονική κληρονομιά της πόλης μας, όπως τις αποτύπωσε ο φακός του Αριστοτέλη Ζάχου τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, και δίπλα ό, τι έμεινε από τα παλιά Οι αρχιτεκτονικές αντιστίξεις αυτών των εικόνων του παρελθόντος με σημερινές προκαλούν νοσταλγία και θλίψη γι’αυτά που χάθηκαν, οδηγούν όμως και σε μια διαπίστωση: Η Σιάτιστα είναι μια πόλη η οποία, παρά τα δεινά του αιώνα που πέρασε, κατόρθωσε να διαφυλάξει σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής της κληρονομιάς. Γκρεμίστηκε τα τζάκι του Μανούση και το καλντερίμι του κατηφορικού δρόμου ο οποίος οδηγεί από το παζάρι στο Μπούνο, αντικαταστάθηκε με σύγχρονο πλακόστρωτο. Το αρχοντικό του Αργυριάδη δεν άντεξε στο χρόνο και στη θέση του υπάρχει μια πολυκατοικία. Άλλαξαν οι άνθρωποι, οι φορεσιές τους και τα μέσα μετακίνησης, όμως υπάρχει ακόμα το Αρχοντικό Μανούση, το Αρχοντικό Χατζηγιαννίδη-Νεραντζόπουλου, το Αρχοντικό Χατζημιχαήλ-Κανατσούλη καθώς και το απαράμιλλης τεχνοτροπίας τέμπλο του Αγίου Μηνά, για να μας θυμίζουν τον πλούτο τον οποίο έφερε στην πόλη το διαμετακομιστικό εμπόριο και παράλληλα την εξύψωση του πολιτιστικού επιπέδου και την άνθιση των γραμμάτων που έφερε ο πλούτος αυτός.

Ο Αριστοτέλης Ζάχος, γιος του Σιατιστινού δασκάλου και εμπόρου Αθανάσιου Ζάχου, γεννήθηκε το 1871 την Καστοριά, όπου ο πατέρας του εργάστηκε αρκετά χρόνια ως δάσκαλος. Σπούδασε στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Μονάχου, της Στουτγκάρδης και της Καρλσρούης, δεν πήρε όμως ποτέ πτυχίο, καθώς διέκοψε τις σπουδές του για να εργαστεί δίπλα στον καθηγητή του Durm. Το 1906 συνοδεύει τον καθηγητή του J.Durm, ο οποίος ήρθε στην Ελλάδα για να μελετήσει τα αρχιτεκτονικά ευρήματα των τελευταίων ανασκαφών. Έκτοτε ο Αριστοτέλης παραμένει στην Ελλάδα. Γυρίζει όλη την ύπαιθρο με κάθε μέσο και μας δίνει ένα πλούσιο αρχιτεκτονικό, φωτογραφικό, συλλεκτικό και κοινωνικό έργο. Σχεδιάζει ναούς, ιδιωτικές κατοικίες, δημόσια έργα, διδακτήρια, μνημεία, μελετάει σχέδια πόλεων, φωτογραφίζει, ζωγραφίζει, γράφει, συλλέγει λαογραφικό υλικό. Ο θάνατός του το 1939, λίγο πριν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, καθώς και η κατεδάφιση του σπιτιού του λίγα χρόνια μετά είχαν ως αποτέλεσμα να διασκορπιστεί το αρχείο του. Με δυσκολία κατορθώσαμε να συγκεντρώσουμε από διάφορες δημοσιεύσεις και αρχεία λίγες από τις φωτογραφίες της Σιάτιστας τις οποίες τράβηξε ο Αριστοτέλης και τις εκθέτουμε. Από τις δημοσιεύσεις οι οποίες μέχρι τώρα είδαν το φως της δημοσιότητας και από αυτά τα οποία διασώζει η παράδοση διαφαίνεται ότι ο Ζάχος αγάπησε την «εκ καταγωγής πατρίδα του», την οποία επισκεπτόταν συχνά και φρόντισε για την προβολή και διατήρηση της πολιτιστικής της κληρονομιάς, δημιούργησε δε γι’ αυτήν ένα μοναδικό αρχιτεκτόνημα, το ναό του Αγίου Δημητρίου. Η πόλη της Σιάτιστας οφείλει πολλά στον πρωτοπόρο αρχιτέκτονα.