3η Νοεμβρίου 2003
Βραδιά Μνήμης, αφιερωμένη στο Μακεδονικό Αγώνα
και στην Απελευθέρωση της Σιάτιστας 4-11-1912

   « Η κάθε γενεά έχει τα δικά της μυθικά χρόνια –δεν λέω: τον δικό της μύθο. Εκτός από τα κοινά  πανανθρώπινα και τα κοινά εθνικά μυθικά χρόνια (που τα γράφουν οι αιώνες), εκτός από την καθαρά οικουμενική αυτή κληρονομιά, η κάθε γενεά κρατάει τον θησαυρό  των νεανικών της χρόνων, των πρώτων της χρόνων. Γιατί ο άνθρωπος, ο κάθε άνθρωπος, αρχίζει να ονειρεύεται, προτού αρχίσει να σκεφτεί.
Στη  γενεά μου έλαχε η μοίρα – καλή ή κακή, καλή και κακή – να συμπέσουν κατά τρόπο συγκλονιστικό τα μυθικά της χρόνια με μια παγκόσμια ιστορική καμπή, που θα περάσει κάποτε στο μύθο, αφού ξεπεράσει την ιστορία.
Οι παρακάτω σελίδες είναι μια συγκεκριμενοποίηση –άκομψη λέξη, αλλά πώς σμίγει το συγκεκριμένο με την ποίηση! χωρίς λογοπαικτική διάθεση – είναι μια κάποια σάρκωση των μυθικών χρόνων της γενεάς μου.

    Τούτα τα λόγια έγραφε  το 1964 ο Θ. Διομήδης- Πετσάλης ως προλογική ενότητα στο βιβλίο του  Δεκατρία  Χρόνια, λογοτεχνική αναφορά στην  περίοδο της ελληνικής Ιστορίας 1909-1922. Και  μίλησαν άμεσα στην ψυχή μας,  γιατί  εκφράζουν  απόλυτα αυτό που χρόνια μας βασανίζει / μας απασχολεί: πώς να γίνει να διατηρήσουμε ζωντανή στη μνήμη και την καρδιά μας  και να  κληροδοτήσουμε στα παιδιά  την ιστορία της γενέτειράς μας, της μικρής μας πατρίδας, την  ιστορία με την ευρύτερη έννοια της συνολικής εικόνας της ζωής της και όχι απλά των γεγονότων  που συνηθίσαμε να τα λέμε ιστορικά, τα μελετάμε στις εγκύκλιες σπουδές μας και συχνά  τα ξεχνάμε, γιατί τα βλέπουμε αποκομμένα από τη ζωή μας.
   Οι καιροί αλλάζουν, άλλοι τρόποι επικράτησαν σε όλες τις εκδηλώσεις μας και φυσικά στον τρόπο  που μεγαλώνουν τα παιδιά μας. Δεν είναι πια κοντά τους η γιαγιά που θα τους αφηγηθεί  σαν παραμύθι  τα παλιά,  θα τους πει την ιστορία της ζωής της και μέσα από αυτήν  και την ιστορία του τόπου μας.   Και  η μάνα σήμερα, μεγαλωμένη χωρίς αυτά τα βιώματα και συχνά με πολύ λίγο χρόνο στη διάθεσή της, δεν έχει να πει στο βλαστάρι της κάτι από αυτά τα παλιά  του τόπου μας.
   Και το παιδί  με τη σειρά του σιγά σιγά ξεκόβει από τις ρίζες μας, από το παρελθόν μας ,  για  το οποίο  τελικά δεν   ενδιαφέρεται   και, ίσως,  δεν το εκτιμά. 
   Φυσικό θα το θεωρήσει  αυτό  κάποιος και όχι σημαντική απώλεια. Όχι, κατά την άποψή μας. Ούτε  φυσικό είναι, ούτε μικρή η απώλεια Ο καθένας μας  δεν είναι μοναχικός καβαλάρης μέσα στη ζωή. Από κάπου κρατάει και κάπου πηγαίνει μαζί με άλλους, έχει ρίζες βαθιά μέσα στο χρόνο και την ιστορία του τόπου του κι έχει χρέος να παραδώσει στους  άλλους  ό, τι του εμπιστεύθηκαν.
  Μα για να παίξει σωστά το ρόλο του, πρέπει και να γνωρίζει αυτό που του εμπιστεύθηκαν. Και  όσο γνωρίζεις πιο βαθιά τόσο αγαπάς πιο πλέρια, όπως γράφει  ο ποιητής. Κι όταν αγαπήσεις κάτι, δεν είναι μόνο που  το σέβεσαι, κερδίζεις πρώτος εσύ μια μεγάλη απόλαυση της ζωής, γιατί η αγάπη είναι που δίνει νόημα στη ζωή μας.
   Για πολλά ευγνωμονούμε  όλους εκείνους που   συνειδητά ή ασυνείδητα,   μας έδεσαν με τις ρίζες   μας,  μας έκαναν να αγαπήσουμε τον τόπο. Θυμόμαστε όσα απλά μας έλεγαν για τη ζωή τους, τα παιχνίδια τους, τις παιδικές σκανταλιές, τις γιορτές, τις δυσκολίες της  οικογένειας ή της πόλης, τότε στα κακούδια, ή τότε…που ο Οσμάν Μπάτσαρος ήρθε στη Σιάτιστα.
   Με τις ιστορίες τους    κι εμείς ζούσαμε,  κερδίζαμε, μια άλλη ζωή κι από τότε ως τώρα το κάθε μέρος του τόπου  μας έχει όνομα  στη μνήμη και την καρδιά  μας έχει και ταυτότητα. Δεν είναι αδιάφορα κι απλά  μια συνοικία, μια αλάνα.  Είναι   η αλάνα  όπου έπαιζε ο πατέρας μας, είναι το σπίτι που φιλοξένησε τον   Π. Μέλα το σπίτι τ’ Φίλιππα τ’ δάσκαλ(ι). Και το όνομα απλών ανθρώπων π.χ. τ’ Ντιόντιου τ’ Πλιάτσικα      και του Γιάννη Γράβα μας φέρνει στο νου την τόλμη και την ευφυΐα τους το βράδυ της 11ης Οκτωβρίου       1912, κατά την επίδοση της επιστολής των Μακρή και Καραβίτη στο Μουδίρη για εκκένωση της πόλης από τους Τούρκους.   
   Και οι επέτειοι δεν είναι κάτι τυπικό, κουραστικό και αδιάφορο, είναι δική μας υπόθεση  που κάθε χρόνο την ξαναζούμε και στοχαζόμαστε.
  Με τούτα που λέμε δε σημαίνει βέβαια πως  αρνούμαστε τον κοσμοπολίτη άνθρωπο του σήμερα, μα θεωρούμε πως ο καθένας νιώθει την υποχρέωση να είναι πρώτα πολίτης της χώρας του, του τόπου του, της γενέθλιας γης,  που πάει να πει:  να ξέρει την ιστορία του, να μπορεί να  εκτιμήσει το ρόλο του στην τοπική  και στην ευρύτερη, παγκόσμια κοινωνία και να πορευτεί ανάλογα. Άλλωστε η σπουδή του παρελθόντος αποτελεί προγύμναση του νου για την κατανόηση των γεγονότων του παρόντος που μας ενδιαφέρει άμεσα.
   Και ούτε η στροφή μας στο ιστορικό μας παρελθόν ενέχει  διάθεση σωβινιστική ή εγωιστική, ή μια τάση εσωστρέφειας και αγιοποίησης της παράδοσης. Απλά  θεωρούμε πως είναι υπόθεση αυτογνωσίας με την κυριολεξία του όρου και με ό,τι αυτή προσφέρει στην ορθή διαμόρφωση του χαρακτήρα  και της συμπεριφοράς μας.
   Την ιστορία του ο καθένας τη μαθαίνει με προσωπική αναζήτηση και ευθύνη. Στα βιβλία τα ιστορικά  είμαστε -σαν πόλη- μόνο μια καταγραφή με δυο σειρές και δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Μα η προσφορά της  πόλης μας, όπως κάθε πόλης,  κάθε λαού,  είναι και υπόθεση ατομική,  με ιδιαίτερες διαστάσεις και αξία. Και αυτή η προσφορά δεν παρασιωπάται και δεν παραγράφεται,  αλλά διατηρεί την αξία της ως παράδοση τοπική  και  -με τα καλά και τα κακά της -   παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση  προτύπων  και  φιλοσοφίας ζωής, ευρύτερα για τον καθένα μας. Η καπετάνισσα Περιστέρα, ο Κασομούλης, οι μακεδονομάχοι παππούδες μας είναι ή γίνονται πρότυπά μας και δεν μπορούμε να τους αγνοήσουμε.
  Με τούτες τις σκέψεις προχωρήσαμε την οργάνωση αυτής της βραδιάς μνήμης. Δεν γράφουμε εμείς την  Ιστορία, την τοπική μας παράδοση αναζητούμε.
  Αισθανόμαστε κι εμείς πως ανήκουμε  σε μια γενιά που είναι ίσως  η τελευταία που έχει το προνόμιο να γνωρίζει κάπως τα παλιά και να συγκινείται από αυτά. Γι’  αυτό την ίδια ώρα αισθανόμαστε και το χρέος να μιλήσουμε  για το θησαυρό των δικών μας «μυθικών χρόνων»  και να παρακινήσουμε κι άλλους σε τούτο το παιχνίδι της μνήμης και της ζωής. Και βρεθήκαμε αρκετοί   που συμφωνήσαμε για τούτο το ταξίδι στο χρόνο κι ελπίζουμε πως απόψε θα σας κερδίσουμε και σας όλους κι όλοι μαζί θα δουλέψουμε να διατηρήσουμε ζωντανό το παρελθόν μας, να το κάνουμε γνωστό στα παιδιά μας με την ελπίδα να τα συγκινήσει κι αυτά. Το αξίζει η πόλη μας, το αξίζουν και τα παιδιά μας. Η μνήμη είναι  αναπνοή της ζωής,  είναι αυτή που πολλές φορές της δίνει ομορφιά.
  Παρακαλούμε και προσκαλούμε κάθε σιατιστινό  που ξέρει,  που θυμάται ή  έχει να  καταθέσει  κάτι από τα παλιά να το κάνει και να βρούμε όλοι μαζί τον καλύτερο τρόπο να το διασώσουμε, να το κάνουμε γνωστό.
   Και  με πολλή χαρά και συγκίνηση σας κάνουμε γνωστό ότι έχουμε την πρώτη ανταπόκριση σε τούτο το κάλεσμα: ο κ. Ζήσης Ζωγράφος καταθέτει για μεταγραφή σε ψηφιακή μορφή   και δημοσίευση  το έργο του παππού του Φίλιππου Ζυγούρη :  Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής.  Είναι έργο ενός ανθρώπου που έζησε τα δικά μας «μυθικά χρόνια» όχι σαν απλός παρατηρητής, αλλά σαν ενεργό στέλεχος στα δρώμενα του τόπου μας  την ιστορική περίοδο των τελευταίων χρόνων του 19ου  και  των πρώτων  του 20ού αιώνα. Αυτή την προσωπική του εμπειρία εκθέτει στο έργο του, με τη συγκίνηση  και     την άποψη του ανθρώπου που τα έζησε και πόνεσε.  Έτσι ας το αντικρίσουμε και ας το χαρούμε.
   Είναι μεγάλη η τιμή και η ευθύνη για το δικτυακό τόπο www.siatistanews που ανέλαβε αυτή τη μεταγραφή  και - προς το παρόν-  την ηλεκτρονική  δημοσίευση κάποιων  τμημάτων της.
   Απόψε θα ακούσουμε αποσπάσματα από το έργο αυτό διαβασμένα από τη δισέγγονη του Φίλιππου Ζυγούρη κ. Θεολογία Ζωγράφου.

   Ας ξεκινήσουμε λοιπόν το ταξίδι της μνήμης:
   Την  Ιστορία της  Σιάτιστας μας  έδωσε ποιητικά ο λαϊκός βάρδος Γιάννης  Τόζης.  Από το ποίημά του Σιάτιστα, δημοσιευμένο το 1918 στην Αμερική,  παίρνουμε ένα μόνο απόσπασμα που περιγράφει το χτίσιμό της / την ίδρυσή της

   Από τις λιγοστές φωτογραφίες που σώθηκαν  από την εποχή που η πατρίδα μας πλησίαζε την απελευθέρωσή της από τον τουρκικό ζυγό είναι εκείνες που αναφέρονται σε κοινωνικές εκδηλώσεις, όπως αυτές των γάμων που παρακολουθούμε.( είναι οι διαφάνειες 4,5,6,7,8,9,10 που αναφέρονται πιο  πάνω).
     Κάτω από τη φαινομενική ηρεμία και την ευμάρεια ο πόθος της λευτεριάς σιγοβράζει:

Διαφάνεια (11)                        

«Νιόπαντρο Σιατιστινό ζευγάρι    Φωτογραφία του Κωστάκη Χατζηνώτα,  Φωτοζωγράφου   Κειμήλιο της οικογένειας Αγνής Ν. Πατσιά και Αντωνίου Ι. Στυλιανάκη.
 Ο γαμπρός αρματωμένος, ετοιμοπόλεμος με το όπλο παρά πόδας.
Λεβεντιά καμαρωτή από τις τρίχες της κεφαλής του μέχρι τις φούντες των  τσαρουχιών  του.
Χαρά στον πεθερό που του εμπιστεύτηκε την κόρη του για σύζυγο.
Η νύφη πανευτυχής, με το λευκό ολομέταξο νυφικό της και το αριστοκρατικό μεγαλείο της, κάθεται δίπλα στο σύζυγό της. Με το καθάριο βλέμμα της  του υπόσχεται να είναι πάντα κοντά του και,  αν χρειαστεί, να αγωνιστεί μαζί του κρατώντας κι αυτή όπλο, όπως η Κυρά- Σαννούκω και  η Καπετάνισσα Περιστέρα.Ένδοξα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα».

Διαφάνεια (12)

   Έτσι  η Σιάτιστα πορεύεται προς την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα.
   Στο Μοναστήρι τέλη  του 1902   ιδρύεται από τον Ίωνα Δραγούμη και άλλους το σωματείο «Μακεδονική Άμυνα»   και πολύ γρήγορα Κέντρα και Επιτροπές   της δημιουργούνται σε όλη τη Βορειοδυτική Μακεδονία.
  Έλληνες πρόκριτοι, δάσκαλοι και ιερείς μυούνται στο μυστικό αυτό κομιτάτο.
  Ο Ιστορικός  Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος στο βιβλίο του: Ίων Δραγούμης, Ηρώων και Μαρτύρων αίμα  γράφει για τη μύηση και  τον τρόπο εξάπλωσης :   

Διαφάνεια (13)

Ίδρυση της Μακεδονικής Άμυνας 
«Η μύηση πραγματοποιούνταν από κάποιο έμπιστο πρόσωπο, το οποίο δεν αποκάλυπτε στον μυούμενο τον αρχηγό και τα μέλη του κομιτάτου, όπως ακριβώς συνέβαινε και με την οργάνωση της Φιλικής Εταιρίας, αλλά ανάφερε τον σκοπό της ίδρυσής του και τον όρκιζε στο Ευαγγέλιο με την φράση «Ορκίζομαι να κρατήσω μυστικήν την ΑΜΥΝΑΝ». Ο αριθμός των μυημένων προσώπων αρχικά ήταν ελάχιστος και δεν υπερέβαινε τα τρία άτομα σε κάθε χωριό, τα οποία γνωρίζονταν φυσικά μεταξύ τους και ήξεραν εκείνον που τους είχε μυήσει. Σε κάθε επίκαιρη πόλη και κωμόπολη η   Άμυνα σχημάτιζε ένα «Κέντρο», το οποίο αποτελούνταν από τρία έμπιστα πρόσωπα. Το τριμελές αυτό συμβούλιο επιφορτιζόταν με την ανάπτυξη ενός πυκνού πληροφοριακού δικτύου και είχε αρμοδιότητα να επιλύει διάφορα κατά τόπους ζητήματα. Κάθε μέλος από το παραπάνω συμβούλιο είχε την δυνατότητα να μυεί τρία νέα έμπιστα πρόσωπα, αλλά ο αριθμός των μελών του συμβουλίου δεν υπερέβαινε σε καμιά περίπτωση τα τρία. Οι μυούμενοι χρησίμευαν ως «όργανα» και δεν γνώριζαν περισσότερα από τον σκοπό και την ύπαρξη του κομιτάτου». 
      
Διαφάνεια  (14)

Και ο Φίλιππος Ζυγούρης αναφέρεται στη δημιουργία /σχηματισμό Κέντρου στη Σιάτιστα, στο ανέκδοτο έργο του Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης  και λαογραφικά αυτής :
  
Σελίδα 422                               
«(Ο Παύλος Μελάς) έρχεται σε συνεννόηση με τον γυναικάδελφόν του Ίωνα Δραγούμη, γραμματέα του Ελληνικού Προξενείου τότε στο Μοναστήρι, ο οποίος επίσης αισθάνονταν βαθύν τον πόνο για τα δεινοπαθήματα των αδελφών μας, και μένουν σύμφωνοι να συμπήξουν τη Μακεδονική Άμυνα, της οποίας την έμπρακτη δράση θα αναλάμβανε ο ίδιος ο Μελάς. Αφού λοιπόν βρέθηκαν σύμφωνοι, ο Ίωνας προσλαμβάνει συνεπικούρους τον Αργύριον Αθ. Ζάχου, γραμματέα της Οθωμανικής Τραπέζης στο Μοναστήρι και Γ. Μόδη-σ.σ.Θ.Μόδη-, στους οποίους αναθέτει τη μύηση και κατήχηση των κατοίκων Μοναστηρίου και τον σχηματισμό του εκεί κέντρου. Αυτός δε μεταβαίνει στην  Κοζάνη  για να μεριμνήσει  για τον  σχηματισμό του εκεί κέντρου. Στην Κοζάνη ο κ. Δραγούμης σχηματίζει το κέντρον από τους κ.κ. Γεώργιον Μεταξάν, ιατρόν εγκατεστημένον εκεί., τον Ν. Μουμουζιάν, επίσης ιατρόν και το Π. Λιούφην, Γυμνασιάρχην…….
Ο Μεταξάς…..Επισκέπτεται τη  Σιάτιστα πρώτα και σχηματίζει το εκεί κέντρο, που αποτελέστηκε από τον  Θεόδωρον Σπύρου, έμπορον, Αλέξανδρον Οικονομίδην , ιατρόν και Φίλιππον Αν. Ζυγούρην διευθυντήν του δημοτικού Σχολείου Χώρας Σιατίστης, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν στην οικίαν των Αδελφών Σπύρου και με όρκον ανέλαβαν την υποχρέωση, όπως σύμφωνα με το καταστατικό της Μακεδονικής Αμύνης και με την αναγκαίαν επιφύλαξιν εξαπλώσουν ακτινοειδώς την μύηση εις όλην την Κοινότητα».

Στο ανέκδοτο έργο του Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης  και λαογραφικά αυτής ο Φ.Ζυγούρης αναφέρειι ότι ο Παύλος Μελάς στην πρώτη του επίσκεψη στη Μακεδονία διανυκτέρευσε στη Σιάτιστα
                                           
Σελίδα 424
….και κατά Μάρτιο του 1904 μεταβαίνει στη Μακεδονία.(ο Π. Μελάς).Περνάει από τη Σιάτιστα, μένει μια νύχτα στο σπίτι  του Θωμά Καράτζια και την άλλη πρωία με την οδηγία χωρικών της περιφερείας Σιατίστης και σιατιστηνών οδηγών διευθύνεται στο Μοναστήρι (Βιτώλια) απ’  όπου αρχίζει την εκτέλεση του έργου   της αποστολής της.»

Αυτό μέχρι τώρα δεν ήταν γνωστό και έτσι μια αφήγηση της αδελφής του Καράτζια στην εφημερίδα του Τραμπάντζειου Γυμνασίου ΜΑΡΚΙΔΕΣ φύλλο 12 το 1960 που θα ακούσετε αμέσως μετά δεν ήταν κατανοητή .

Διαφάνεια  (15)

Ο ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ ΣΤΗ ΣIΑΤIΣΤΑ                             
Μια πληροφορία της κυρά Σαννούκως Καράτζια λίγο πριν πεθάνει:
 
«  Ου Παύλος Μελάς ήρθι  στ’ Μαγούλα κι λιμέριασιν, τουν ήφιριν ου Γιώργους ου Ντουφέκας  απού του κατόχι να παν στ’  βάσ(ι).
Τους έπιασιν μεγάλ(ι) βρουχή , ένα παλληκάρ(ι)  πνίγ(ι)κν στου λάκου τ’ αλκής. Τουν έβγαλαν μισουπεθαμένουν  κι τουν ήφιραν.

Ο Παύλος Μελάς έρχεται για δεύτερη φορά στη Μακεδονία τον Ιούλιο του 1904.Τη συγκίνηση της συνάντησης  του Μελά με    μυημένους στη Μακεδονική Άμυνα Σιατιστινούς παρακολουθούμε στο  απόσπασμα  που θα ακούσετε

Διαφάνεια (16)

«Ύστερα από την παλινωδία αυτή της Κυβερνήσεως ο Παύλος αποφασίζει να αναλάβει  την έμπρακτη άμυνα των  Μακεδόνων της παραμεθορίου  μόνος του διαθέτοντας όσα χρήματα είχε διαθέσιμα τότε, με την υπόσχεση της Γαλλίδος κ. Ριανκούρ, ότι θα συνδράμη τον αγώνα και με την πεποίθηση ότι προσεχώς και η Κυβέρνησις θα αναλάβη την υποστήριξη της Μακεδονικής αμύνης. Ύστερα  από την απόφασίν του αυτή και από την πληροφορία ότι το έργο της μύησης των Μακεδόνων συνετελέσθη έκρινε ότι είναι καιρός πλέον να παύσουν οι θεωρίες  και να ακολουθήσει το στάδιο   της εφαρμογής. Προβαίνει στον καταρτισμό σώματος οπλιτών Κρητών, εμπείρων του ανταρτικού πολέμου, αποχωρίζεται από την σύζυγό του, την οποίαν ελάτρευε, από τα παιδιά του Μίκη και Ζέζα , τα οποία λαχταρούσε, αφήνει τις απολαύσεις της ζωής, θέτει σε κίνδυνο τη ζωή του και κατά Ιούλιο του 1904 μεταβαίνει στην Κοζάνη, για να ζητήσει ενίσχυση του σώματος από  Κρήτας με εντόπιους οπλίτες, των οποίων τον οπλισμό, τον ιματισμό και τη μισθοδότηση θα αναλάμβαναν οι Μακεδόνες. Το σώμα για λίγες μέρες άφησε στη Θεσσαλία.
Στην Κοζάνη δέχτηκε πρόθυμα η Επιτροπή την αίτηση του Παύλου και ένα απόγευμα ήρθε και στη Σιάτιστα, όπου συγκέντρωσε αρκετούς από τα μέλη της  Μακεδονικής Αμύνης, καθηγητάς, ιατρούς, διδασκάλους και μερικούς ιδιώτας στην οικία του Φιλίππου Α. Ζυγούρη, που βρίσκεται στο  κέντρο της πόλεως ολίγα βήματα παρέκει από την αγορά και έκαμε ανάπτυξη του προγράμματός του και των αιτημάτων του κατόπιν των τυπικών συστάσεων. Οι στιγμές που περάσαμεν την ημέρα εκείνην θα μείνουν αλησμόνητες. Ζήσαμε τη ζωή που είχαν ζήση οι πρόγονοί μας, όταν εγράφοντο μέλη της Φιλικής Εταιρίας. Αισθανθήκαμε τα ρίγη τα πατριωτικά που και εκείνοι  είχαν αισθανθή. Ειχαν αντιγραφή οι ίδιες σκηνές  πατριωτισμού που είχαν και τότε γραφή. Δάκρυα άφθονα από πατριωτική συγκίνηση, από  πατριωτικό ενθουσιασμό διαυλάκωναν τας παρειάς μας. Λυγμοί ακούοντα τόσο από τον πρωτομάρτυρα ,  ο οποίος διέκοπτε τον λόγον, όσο και από όλους τους άλλους. Άμα αναπτύχθηκαν τα φλογερά ζητήματα, άμα εκδηλώθηκε πρόθυμη και ομόφωνη αποδοχή των αιτημάτων και προσφέρθηκε από τον Παύλο μια λίρα Οθωμανική ως καλή απαρχή των εισπράξεων, εξεφράσθη η οφειλομένη εθνική ευγνωμοσύνη στον Παύλο, για την πρωτοβουλία και αυτοθυσία του, ευχηθήκαμε επιτυχία στον αγώνα και συνάντηση υπό  άλλες συνθήκες και αποχωριστήκαμε, διότι ο Παύλος εβιάζετο  να επιστρέψη  στην Κοζάνη την ίδια μέρα, οπόθεν θα μετέβαινε στη Θεσσαλία, για να δεχθή τους οπλίτες που θα έστελναν η Κοζάνη και η Σιάτιστα και  να παραλάβη το σώμα, που εκεί  τον ανέμενε. Το ταξείδι του στην Κοζάνη και στη Σιάτιστα  έκαμεν  ως ζωέμπορος ο οποίος πάντοτε παζάρευε, αλλ’ ουδέποτε αγόραζε».

Στην περίοδο 1904-1903 η Σιάτιστα όλη είναι ένα μυστικό στρατόπεδο.    
   
Διαφάνεια (17)

«Από τα 1904 έως τα 1908, που κηρύχθηκε το Σύνταγμα στην Τουρκία η Σιάτιστα είχε μεταβληθεί σε μυστικό στρατόπεδο. Εδώ φιλοξενούνται σώματα Ανταρτικά. Εκεί κρύβονται όπλα, που πρόκειται να μεταφερθούν σε βορεινά κέντρα. Εδώ νοσηλεύονται άρρωστοι οπλίτες. Εκεί διανυκτερεύουν οπλαρχηγοί με τα σώματά τους καταδιωκόμενοι από τον Τουρκικό στρατό. Εδώ συγκεντρώνονται τα μέλη της Εθνικής Επιτροπής, για να υποδεχθούν νέο Σώμα υπό διακεκριμένον οπλαρχηγόν και κανονίσουν τα της ασφαλούς διαμονής του. Εκεί μεταβαίνουν, για να παραλάβουν φθάσαντα όπλα και να τα κατευθύνουν στα Κέντρα, για τα οποία είναι προωρισμένα. Εδώ έφθασεν αγγελιοφόρος, που γνωρίζει τον ερχομό σώματος σε ωρισμένη ορεινή θέση, το οποίο ζητάει όπλα, είδη ρουχισμού και τρόφιμα. Εκεί ετοιμάζονται τα ζητηθέντα και αποστέλλονται με εμπίστους μεταφορείς. Εδώ αγγελιοφόρος φέρνει επιστολή από το Κέντρο Νεαπόλεως στην Επιτροπή Σιατίστης γνωρίζοντας ότι ο στρατός μετακινήθηκε διευθυνόμενος στη Σιάτιστα. Εκεί η Επιτροπή αποστέλλει αγγελιοφόρο στο μέρος που σταθμεύει το σώμα, στο Μπούρινο και μεταδίδει στον  οπλαρχηγό ό,τι της μετέδωκε  το Κέντρο Νεαπόλεως ίνα λάβη τα ενδεδειγμένα μέτρα» 

Στο βιβλίο του Γιάννη Αδάμου ΤΑ ΣΕΡΒΙΑ κατά την περίοδο 1882 - 1912 διαβάζουμε :
  Στον Όλυμπο λειτουργούσε κέντρο Εκπαίδευσης Μακεδονομάχων με το συνθηματικό όνομα ΟΛΥΜΠΟΣ, στα Σέρβια υπό το όνομα ΝΥΜΦΩΝΑΣ, και στη Σιάτιστα με το συνθηματικό όνομα   "Ρήγας"     Στον κάτω Όλυμπο με το όνομα  ΚΑΡΑΤΑΣΙΟΣ. Διευθύνονταν από Έλληνες αξιωματικούς και εκπαίδευαν τους υποψήφιους Μακεδονομάχους στη χρήση του όπλου και τη χρησιμοποίηση του εδάφους. Η στρατολογία ήταν από τα γύρω χωριά και πάντα εθελοντική.

«Κωνσταντίνος Δημητρίου ή Παπαχριστοδούλου
Γνωστός ως παπα Κωνσταντίνος,
αρχιμανδρίτης Σιάτιστας (1870-1958)
Πέθανε στα 88 του χρόνια, στις 22 Φεβρουαρίου 1958.
Είναι γνωστό ότι από το 1904  ήταν η εποχή που οι πρόγονοί μας κουβαλούσαν από την ελεύθερη  Ελλάδα, κρυφά από τους Τούρκους, όπλα και πυρομαχικά για τον ιερό αγώνα των Μακεδονομάχων.
Ήταν Κυριακή των Βαΐων του 1906. Ένα καραβάνι από 14 ζώα με φόρτωμα όπλα και πυρομαχικά είχε φτάσει έξω από τη Σιάτιστα κι έπρεπε να  περάσει από τον έλεγχο των Τούρκων «τζανταρμπάδων». Η στιγμή ήταν κρίσιμη. Τότε φάνηκε η εξυπνάδα, το θάρρος και η αυτοθυσία του μακαρίτη. Με ένα φανάρι στο χέρι, γεμάτος τόλμη και αψηφώντας τον κίνδυνο προχώρησε προς τους  τούρκους ελεγκτές και προσποιήθηκε πως πήγαινε να κοινωνήσει κάποιον ετοιμοθάνατο.
Είναι γνωστό πως οι Τούρκοι δεν έκαναν έλεγχο στους κληρικούς και μάλιστα όταν εκτελούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Ανενόχλητος ο Παπακωνσταντίνος έφτασε στο προαποφασισμένο μέρος. Από εκεί οδήγησε το καραβάνι  και τους συνοδεύοντες  αυτό σε ένα  εξωκλήσι. Παρέλαβε  το φορτίο καμουφλαρισμένο με βάγια, μια και ήταν Κυριακή των Βαΐων, και το έκρυψε κάτω από τα στασίδια της εκκλησίας. Αργότερα, όταν οι Σιατιστινοί χρειάστηκαν τα όπλα για  τον ιερό αγώνα, τους τα παρέδωσε.
    Ο Παπακωνσταντίνος από το γεγονός τούτο και από άλλα υπήρξε ένας από τους αφανείς αγωνιστές  και ήρωες για τη λευτεριά της  Μακεδονίας.

Όπως διηγούνταν πολλές φορές μετέφερε , στον Μητροπολίτη Γρεβενών  για τους εκεί αρχηγούς των ανταρτικών σωμάτων  γραπτές οδηγίες της επιτροπής και επέστρεφε με τις απαντήσεις. Τα έγγραφα τα είχε ραμμένα  στη γούνα του σάκκου του. Οι μετακινήσεις γινόταν με άλογο.»

Είναι γνωστό σε όλους μας. Καθώς είναι ανυπόμονη δεν περιμένει την
έλευση του τακτικού ελληνικού στρατού για να ελευθερωθεί, αλλά μόνη της στις 12 του Οκτώβρη του 1912 υψώνει την ελληνική σημαία, διώχνει τις τουρκικές αρχές και λεύτερη υποδέχεται τα προσκοπικά σώματα των  Μακρή και Καραβίτη

    Στις 19 του Οκτώβρη του 1912 στην εκκλησία του προφήτη Ηλία –η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου έχει καεί το 1910- γίνεται επίσημη δοξολογία για την απελευθέρωση  και η πόλη ευχαριστεί το θεό και τους προστάτες αγίους

   Οι τούρκοι όμως ξαναγυρίζουν , θα επιχειρήσουν στις 4 Νοεμβρίου την ανακατάληψη της πόλης.
Ακούστε πώς η Θάλεια Φλωρά Καραβία περιγράφει τα γεγονότα στο βιβλίο της ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 12-13   

Διαφάνεια  (30)

Από το βιβλίο «Εντυπώσεις από τον πόλεμο του 1912-1913»
……………..
    «Η Σιάτιστα έχει την υπερηφάνειαν ότι ύψωσε   την Ελληνικήν σημαίαν μόνη της, προτού έλθη ο στρατός. Με τας φήμας των νικών του Σαρανταπόρου και Σερβίων, και πριν ακόμα γνωσθή η κατάληψις της Κοζάνης, μερικοί τολμηροί, ανυπόμονοι, εξεσκούριασαν ολίγα κρυμμένα όπλα και εκήρυξαν την πόλιν Ελληνικήν. Πρώτος,  ένας τραχύς, σαν βράχος, ο Νικόλαος Στρακαλής, έβαλε το τσακιστό με την κρεμαστή φούντα φέσι του πατέρα του , που τον είχαν σκοτώσει οι Γκέκηδες σε κάποιαν επιδρομή εναντίον της Σιατίστης, και το εφύλαγε ως ιερόν κειμήλιον, επήρε το γκρα του και με ολίγους άλλους νέους κατέβηκε στην αγορά κα άρχισε να φωνάζη μ’ ενθουσιασμό: «Ζήτω ο Βασιλεύς Γεώργιος, ζήτω ο Ελληνικός Στρατός».
    Οι ολίγοι Τούρκοι των διοικητικών αρχών – διότι και πολλοί ήσαν χριστιανοί – τρέπονται εις φυγήν προς την Λιαψίσταν, υποθέτοντες πραγματικήν είσοδον του Ελληνικού στρατού. Συναθροίζονται οι πολίται, πανηγυρίζουν, υψώνουν την Ελληνικήν σημαίαν εις το Δημαρχείον, αλλά και σκέπτονται περί του πρακτέου. Ειδοποιούν τον οπλαρχηγόν Μακρήν, κι εν τω μεταξύ σπεύδει ο νεώτερος Στρακαλής, ο φαρμακοποιός, εις το πλησίον χωριό Κοντσικό, όπου υπήρχε και αποθήκη όπλων, με μερικούς άνδρας, τους οποίους οπλίζει εκεί, και προσκαλεί εις επανάστασιν το χωριό, που το μιμείται και το Τσαρούσινο. Με τους τριάντα αυτούς οπλισμένους φρουρούν την πόλι, και έρχεται και ο Μακρής με ενενήντα μόνον άνδρας. Στέλλουν τελεσίγραφον εις Λιαψίσταν να παραδοθούν, το οποίον όμως οι Τούρκοι δεν δέχονται, λέγοντες ότι μόνον εις τον τακτικόν στρατόν θα παραδοθούν.
    Επί τέλους, έρχονται και οι Έλληνες, οι οποίοι αφίνουν μικράν φρουράν και φεύγουν με τον Μακρήν προς την Λιαψίσταν, όπου επίσης αφίνουν μικράν φρουράν. Εν τούτοις οι Τούρκοι μετά τα διαδραματισθέντα εις την Μπάνιτσαν, συναθροίζουν περί τους 1500 στρατιώτας και με δύο τηλεβόλα και πολλούς αξιωματικούς επανέρχονται ορμητικοί και αφού έκαψαν πολλά ελληνικώτατα χωριά, εκυρίευσαν την Λιαψίσταν κι έστειλαν τελεσίγραφο στη Σιάτιστα να παραδοθεί εντός 24 ωρών. Κατά καλήν συγκυρίαν ο λοχαγός Κατεχάκης με Κρητικά Σώματα, δια λόγους στρατιωτικούς, ευρίσκετο εκείνην την ημέραν εις Σιάτισταν και, ιδών το τελεσίγραφον, έστειλεν αμέσως αγγελιαφόρους εις Κοζάνην, ζητών ενισχύσεις. Οι κάτοικοι δεν έχασαν την ψυχραιμίας τους και απήντησαν στους Τούρκους ότι θα σκεφθούν.
    Μόλις περί την λήξιν της προθεσμίας έφθασε στρατός: δύο τάγματα με τρία πεδινά τηλεβόλα, τα οποία γυναίκες και παιδιά μαζί με τους  άνδρας ανέβασαν με τα χέρια στα δύσβατα κι απότομα ύψη, εμψυχούμενοι από την ελπίδα και την πεποίθησι, ότι αυτά θα τους έσωζαν»…..

(Από το «Σιατιστέων Μνήμη», Λεύκωμα Συλλόγου Σιατιστέων Θεσσαλονίκης, σελ. 140-141.
Στο κείμενο διατηρήσαμε την ορθογραφία του πρωτοτύπου).

Διαφάνεια (31)

   Στο βιβλίο του Ι. Αποστόλου Ιστορία της Σιατίστης στη σελίδα 102 , διαβάζουμε:

  "Πέρα από  το ότι, ο παπανικόλας Δάρδας,  μοίρασε τις πολλές λειτουργιές που είχε στο σεντούκι,  ειδοποίησε τρεις γερανειώτισες που είχαν   φούρνο στην αυλή τους, την Κώσταινα Τουρλούμη, την Βασίλαινα τ' Καλαμπούκα και τ' Χατσιούλινα,  κι αυτές έκαψαν φούρνο και έψησαν  η κάθε μια - με δικό της αλεύρι- τουλάχιστον 30 ψωμιά για τους πρόσφυγες.

1.Οι ημερομηνίες συγκρότησης των διαφόρων μονάδων και σχηματισμών είναι   η 3η Οκτωβρίου  1912, δηλ. δυο μέρες πριν από την ημερομηνία που ελληνικός στρατός πέρασε τα σύνορα…..
2. Τα σώματα Γαριβαλδινών ήταν εθελοντικά που δημιουργήθηκαν πρώτη φορά από τον Τζιουζέπε Γαριβάλδη το 1860 για να πολεμήσουν μαζί με άλλα τμήματα υπέρ της Ιταλικής ανεξαρτησίας. Ο γιος του Ριτσιότι Γαριβάλδη έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους στο πλευρό των Ελλήνων επικεφαλής στρατιωτικού τμήματος 2.300 ανδρών Φιλελλήνων και εθελοντών Ελλήνων . Τα τμήματα αυτά λέγονταν Ερυθροχίτωνες. Σε αυτά οι Έλληνες εθελοντές ήταν περίπου 1100.
3. Τα Τμήματα Προσκόπων αποτελούνταν από εθελοντές που δεν ήταν υπόχρεοι στράτευσης. Έδιναν τον όρκο του στρατιώτη και οργανώνονταν σε στρατιωτικά τμήματα:
77 τμήματα Κρητών (3556 άνδρες), 9 τμήματα Ηπειρωτών (446 άνδρες), 9 τμήματα Μακεδόνων. Από άλλα τμήματα της Ελλάδας προέρχονταν 1812 εθελοντές».

Καταγόμενος εκ Βαμου Αποκορώνου Χανίων Κρήτης, έλαβε μέρος εις τον Αμυντικόν Αγώνα της Μακεδονίας 1903 - 1909 και έμεινε άτρωτος. 'Επεσε μαχόμενος εις την Μάχην της Σιατίστης το 1912.

«Συμπληρούνται τώρα 35 χρόνια από τη μάχη της Σιατίστης και έκτοτε κάθε χρόνο την ημέρα αυτή συγκεντρωνόμαστε στο Ναό των Αγίων Αποστόλων, όπου είναι το Νεκροταφείο και αναπολούμε οι γεροντότεροι την πρωτοφανή αγωνία για τον καθένα μας  και την πρωτοπαθή συγκίνηση για τα θύματα, που είχαμε τη μέρα εκείνη. Την αγωνία, λέγω, που είχαμε για τα αποτελέσματα που θα είχε η μάχη της ημέρας εκείνης και την ψυχική συντριβή για τα θύματα που φέρνονταν στην πόλι νεκρούς και πληγωμένους. Ναι, κάθε χρόνο την μέρα αυτή συγκεντρωνόμαστε στο μέρος , που είναι των θυμάτων οι τάφοι, που πάντοτε για μας τους Σιατιστείς θα είναι νωποί, για να προσφέρωμε τα δάκρυά μας σαν μια σπονδή ευγνωμοσύνης.
Κάποιος είπεν ότι είναι ωραία και συμπαθητική η παρηγοριά των επετείων. Και είχε δίκαιο. Η σκιά του παρελθόντος υψώνεται και πάλιν ενώπιόν μας και μας φέρνει μπροστά στα μάτια μας τους θυσιάσαντας  τη ζωή τους για την ευτυχία μας. Αλλ’ εκείνοι δεν ζουν στην ψυχήν μας τις ολίγες μονάχα ώρες της επετείου θείας θυσίας τους. Είναι ακατάλυτοι, είναι αλησμόνητοι και θα μείνουν αλησμόνητοι  και στη μνήμη των επερχομένων γενεών. Μας αφήκαν υποδείγματα αρετής, υποδείγματα αγάπης προς την πατρίδα με το θάνατό τους. Έζησαν με το ίνδαλμα της αγάπης προς την πατρίδα και με το ίνδαλμα αυτό αντίκρυσαν το θάνατο».

    Στην ιστορική μνήμη  αφιερώσαμε την αποψινή εκδήλωση.  Για  την τοπική ιστορική παράδοση μιλήσαμε και για το χρέος μας απέναντί της. Θα κλείσουμε   με αναφορά στην ιστορική μνήμη  που έχει σχέση  με τη  μεγαλύτερη πατρίδα, με την Ελλάδα, με την ιστορία μας ως λαού, γενικά και απρόσωπα. Οδηγός  μας   οι σκέψεις του   Οδυσσέα Ελύτη, όπως αυτές διατυπώνονται ποιητικά στον 5ο ψαλμό του  έργου του  «Άξιον Εστί».

Eπίλογος

Η  Βραδιά Μνήμης
Πραγματοποιήθηκε   με τη βοήθεια συμπατριωτών μας.