Πριν από μερικά χρόνια είχα ασχοληθεί με το θέμα αυτό (πολύτιμες υπηρεσίες του περιφρονημένου αυτού αντικειμένου)[1] για λόγους διδακτικής πρακτικής. Είχα αναλάβει την υπεράσπιση του αδικημένου με τέτοιο  ζήλο, που τον ζηλεύω και σήμερα, που (με αφορμή ένα πρόσφατο άρθρο, γραμμένο από εκπαιδευτικό με ευαισθησία και στοχασμό[2]) επανέρχομαι να ξαναπαρουσιάσω τις αρετές του Μαυροπίνακα, ίσως και  να   προσθέσω κάτι σ' αυτές  . 

          Ξαναρχίζω λοιπόν το υμνολόγιο για το μαυροπίνακα με τη δήλωση ότι ευτύχησα όλα τα χρόνια που υπηρέτησα στην Εκπαίδευση - πρώτα ως τακτικός δάσκαλος (1959-1976)[3] και ύστερα ως επισκέπτης δάσκαλος (1976- ως σήμερα)[4] - ευτύχησα πάντα να έχω την ευχέρεια να χρησιμοποιώ στη διδασκαλία όσα μέσα κατά καιρούς πρόσφερε η τεχνολογία για την εποπτικότητα ή αισθητοποίηση των αφηρημένων στοιχείων,  κυρίως στο μάθημα της Ιστορίας ή της Φιλοσοφίας. Από όλα τα εποπτικά  μέσα   ο ταπεινός αλλά πάντα εναργής με την παρουσία του μαυροπίνακας[5] μού πρόσφερε τις καλύτερες υπηρεσίες αξιολογούμενος με  κριτήρια: την αμεσότητα,  την ευκολία χρήσης, την παραστατικότητα και διαρκή πρόσκληση του ακροατηρίου για συμμετοχή.

       Από την πρώτη μέρα της εκπαιδευτικής σταδιοδρομίας μου  χρησιμοποίησα ποικίλα μέσα της σύγχρονης κάθε στιγμή τεχνολογίας και γιατί οι περιστάσεις μου το επέτρεπαν και γιατί πολύ  γρήγορα διαπίστωσα την επικουρική άλλά πολύτιμη σημασία τους. Και γνωρίζω από προσωπική  εμπειρία πόσο μεγάλη βοήθεια προσφέρουν τα  ποικίλα αυτά μέσα (ο προβολέας σταθερών εικόνων, το επιδιασκόπιο, το μαγνητόφωνο, η φωτοτυπία, τα σημερινά πολυμέσα) για την αισθητοποίηση πολλών αφηρημένων εννοιών, για την  ενίσχυση της ενάργειας (σαφήνειας) στη διδασκαλία, για τη διεύρυνση της διδακτικής ικανότητας του δασκάλου. Με  τη βοήθεια μαγνητοφώνου δίδαξα μελοποιημένα χορικά θεατρικού έργου με μεγάλη επιτυχία, όντας ο ίδιος ευδιάκριτα άμουσος και κακόφωνος, κατά τους ειδήμονες. Με τη βοήθεια του φορητού προβολέα σταθερών εικόνων προσπάθησα χιλιάδες φορές  να αναλύσω εικαστικά έργα, όντας εντελώς αδέξιος να σχεδιάσω έστω κι έναν κύβο ή μια ομπρέλα με το μολύβι. Σε  πολυάριθμους ακροατές, πολλών  σεμιναρίων μπόρεσα με τη βοήθεια της σημερινής τεχνολογίας - να προσφέρω φωτοτυπημένη σελίδα, ώστε να  μπορούν κι εκείνοι με τη σειρά τους να βεβαιώσουν πόση βοήθεια προσφέρει ένα γραπτό μνημόνιο για την παρακολούθηση μιας εισήγησης  που έχει θέμα κάποιο αρχαίο  κείμενο, κάποιες αρχές διδακτικής πρακτικής, κάποιες σκέψεις επιστημονικής υφής, κάποιες παρατηρήσεις για την ερμηνεία ή τη μεθοδολογία της Ιστορίας κ.λπ. κ.λπ..

     Τα παραπάνω μέσα τεχνολογίας, συνήθως χωριστά  χρησιμοποιούμενα, άλλοτε συνδυασμένα (π.χ. φωτοτυπία και μαγνητόφωνο ή αυτό και προβολέας ή αυτός και φωτοτυπία), όλα ολιγοδάπανα και εξαιρετικά εύχρηστα, μπορούν να πολλαπλασιάσουν το μαθησιακό αποτέλεσμα που επιδιώκει ο δάσκαλος, αν αυτός  γνωρίζει να τα αξιοποιεί την κατάλληλη ώρα και πάντα με μέτρο (λ.χ. δε χρειάζονται 20 εικόνες για μία ώρα διδασκαλίας Ιστορίας,  ίσως  η  παρουσίαση και σπουδή μιας μόνο εικόνας  να είναι αρκετή  για μια πλούσια ώρα διδασκαλίας).

   Όμως πολύ μεγαλύτερη και πάντα προσιτή βοήθεια στο εκπαιδευτικό έργο (για άνετη επικοινωνία με το ακροατήριο) μου προσφέρει ο περιφρονημένος από πολλούς παραδοσιακός  μαυρο-(ή βαθυπρασινο-)πίνακας, πολύτιμος για πολλούς λόγους:

·        Γιατί τον αξιοποιώ οποιαδήποτε στιγμή.

·        Γιατί τον  αξιοποιώ με τον ίδιο ρυθμό της διδασκαλίας (λέω κάτι και ταυτόχρονα το γράφω).

·        Γιατί κρατάει όσα του αναθέτω για όλη τη διάρκεια της διδασκαλίας και διευκολύνει τη μαθησιακή διαδικασία.

·        Γιατί  η εκ μέρους μου αξιοποίηση του πίνακα δίνει στο ακροατήριό μου το μέτρο της δικής μου προσπάθειας για εξυπηρέτησή του (δημιουργεί βαθμιαία ένα δεσμό συναισθηματικό ανάμεσα στο ακροατήριο και το δάσκαλο).

·        Γιατί επιτρέπει ο πίνακας άνετη παραλληλία (ακουστικού ερεθίσματος και οπτικής βοήθειας) για την εξυπηρέτηση του ενιαίου στόχου: μαθησιακής διαδικασίας, που συντελείται με κόπο στον εγκέφαλο του ακροατή.

·        Γιατί αποτελεί πάντα το πιο πρόσφορο μέσο, που μπορώ να αξιοποιώ  χωρίς εξάρτηση από προϋποθέσεις: ετοιμότητα τεχνικών μέσων, παρουσία βοηθών κλπ.

·        Το κυριότερο, γιατί επιτρέπει να πραγματοποιώ τούτο το διδακτικό έργο που ακολουθεί με τον πιο  αποτελεσματικό -όπως νομίζω- τρόπο.  Αφηγούμαι: «Η μητέρα της Ευγενίας  υποσχέθηκε ότι, αν αυτή βοηθήσει όλη την εβδομάδα στις δουλειές της μαγειρικής στο σπίτι, θα έχει την άδεια να πάει το Σαββατόβραδο στο χορό της φίλης της Μαρίας. Η Ευγενία συμφώνησε και συμμορφώθηκε πιστά, άλλα το απόγευμα του Σαββάτου η μητέρα της Ευγενίας μετάνιωσε, ανακάλεσε την υπόσχεση (με κάποια δικαιολογία) και  έφυγε η ίδια για επίσκεψη σε κάποια συγγενή που ήταν αδιάθετη. Η Ευγενία …έφυγε κρυφά και πήγε στο χορό και …γύρισε έγκαιρα, ώστε κανείς δεν επισήμανε την απουσία της. Αλλά …εμπιστεύθηκε το μυστικό στην αδελφή της, που αντιμετωπίζει τώρα το δίλημμα: να το αποκαλύψει στη μητέρα τους ή όχι; (Να είναι ειλικρινής προς τη μητέρα ή συμπαραστάτης στην αδελφή);

Παράλληλα με την αφήγηση και την επεξεργασία της αναγράφω στη ράχη του πολύτιμου βοηθού μου μερικές λέξεις που κρίνω σκόπιμο να  επισημάνω στο ακροατήριό μου ,π.χ.:

-         Υπόσχεση ( της μητέρας προς την κόρη της)

-         Αποδοχή και συμφωνία (από την Ευγενία)

-          Συνέπεια και προσδοκία (από την Ευγενία)

-         Απρόσμενη ή αδόκητη ασυνέπεια από τη μητέρα

-         Δικαιολογία (ή πρόσχημα;)από τη μητέρα

-         Διάψευση προσδοκιών (για την Ευγενία)

-         Εύλογη αγανάκτηση, διαμαρτυρία και θλίψη (από την πλευρά της Ευγενίας)

-         Κρυφό σχέδιο ανυπακοής

-         Αθέατη έξοδος (για 2-3 ώρες)

-         Εκμυστήρευση (της Ευγενίας στην αδερφή της)

-         Τύψεις στη συνείδηση (των δυο κοριτσιών, για λόγους διαφορετικούς).

-         Δίλημμα για την αδερφή: συγκάλυψη ή αποκάλυψη;

-         Αφοσίωση στην αδερφή ή ευπείθεια στη μητέρα;

-         Συνειδησιακή ταλάντευση (της αδελφής),

Για να καταλήξω στο ερώτημα:«Σεις τι νομίζετε ότι θα κάνει η αδελφή της Ευγενίας; Για ποιους λόγους»;

    Είναι εύλογο να αναρωτηθείτε : «γιατί πήρα αυτό τα παράδειγμα». Γιατί περιλαμβάνει:

-   Μερικά ονόματα, που χρειάζονται να τα θυμούνται οι ακροατές μου,

-   Και τις προφορικές συμφωνίες τους,

-  Και ποικίλες πράξεις τους, που είναι ανάγκη να τις «βλέπει» ο ακροατής, συνομιλητής «ζωγραφιστές» μπροστά του, για να μπορέσει να στοχαστεί το τελικό ερώτημα. Και έχει βοηθό του τον πίνακα με τα στοιχεία  που πινακογραφούνται την ώρα της διδασκαλίας.

      Εγώ, δηλαδή,  παράλληλα με την αφήγηση ( Η μητέρα….ή όχι;) που οδηγεί στο τελικό ερώτημα («για ποιους λόγους;», το οποίο εγκλείει και το σκοπό αυτής της αφήγησης), σημείωνα στον πίνακα όλες ή μερικές από τις λέξεις  που κατέγραψα  παραπάνω, με τη σκέψη ότι έτσι πραγματικά βοηθιέται το ακροατήριό μου  να ζει τη γλώσσα, να μετέχει στην επιλογή των εκφράσεων, να βελτιώνει κάθε μέρα την εκφραστική του ικανότητα.

    Σ' αυτή την επιδίωξή μου  ο μαυροπίνακας  αποτελεί μοναδικό και αναντικατάστατο συνεργάτη μου. Γι' αυτό του έγραψα το εγκώμιο. Δεν αντικαθίσταται με κανένα από τα σύγχρονα  μέσα τεχνολογίας, που όλα τα εκτιμώ και τα χρησιμοποιώ. Γιατί αυτός υπηρετεί το δάσκαλο με τρόπο μοναδικό, με αμεσότητα και ζωντάνια. Ο πίνακας  προκαλεί συνεχώς το δάσκαλο για κίνηση και ζωντανό διάλογο με το ακροατήριό του και γίνεται γέφυρα για την πιο γόνιμη μαθησιακή διαδικασία, που δε γίνεται με κανένα άλλο μέσο τόσο καλά, κυρίως στα λεγόμενα θεωρητικά ζητήματα.

 Παρακολουθήστε, παρακαλώ, και ένα  άλλο παράδειγμα:

     Έστω ότι συζητάμε στην αίθουσα για το θεσμό της δουλείας στην αρχαιότητα. Για λόγους ενάργειας :

-         Γράφω στον πίνακα ένα σχήμα ελλειπτικό,  για να δηλώνει συμβατικά το χώρο αγοραπωλησίας δούλων.

-         Συμφωνώ με το ακροατήριο, επίσης συμβατικά: να σημειώσουμε με βέλη εισερχόμενα το από πού προέρχονταν οι δούλοι και με βέλη εξερχόμενα το πού χρησιμοποιούνταν οι δούλοι.

Έτσι  προκύπτει, με συνεργασία δασκάλου - ακροατηρίου, το διάγραμμα που καταχωρίζουμε παρακάτω.  

Μπορείτε να φανταστείτε πιο ζωντανή και αφομοιώσιμη διδασκαλία (σε τόσο λίγο χρόνο  και με άμεση συμμετοχή του ακροατηρίου) με άλλο βοηθό πλην του μαυροπίνακα; 

Copyright © 2008 F. K. Voros

url: www.voros.gr     e-mail:  vorou@otenet.gr

Τεχνική/Διαφημιστική Υποστήριξη: www.fora.gr