Για  την επέτειο της Πρωτομαγιάς

                                                Του Φ. Κ. Βώρου

          1. Όσο γνωρίζουμε από την ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών, αφότου διαμορφώθηκαν παραγωγικές διαδικασίες με εργαζόμενους και εργοδότες, εκδηλώθηκαν και διαφορετικές απόψεις για:

Τις  συνθήκες εργασίας

Το χρόνο εργασίας

Την αποζημίωση και  την ασφάλιση των εργαζομένων.

Οι απόψεις των δυο πλευρών συνοψίζονται σε δυο προτάσεις αντίθετες:

«Εμείς παράγουμε τα αγαθά του κόσμου..., λένε οι εργαζόμενοι και διεκδικούμε να ζούμε με αξιοπρέπεια.»

«Εμείς οργανώνουμε την επιχείρηση (αγρόκτημα, εργοστάσιο κ.λπ., κ.λπ.) κι έχουμε συνεχή φροντίδα και δαπάνες για ανανέωση, επέκταση....,για να δίνουμε εργασία....»,  λένε οι εργοδότες.

Η ένταση της αντιδικίας ανάμεσα στην εργοδοσία και  την εργασία μεγάλωσε και γενικεύτηκε στις βιομηχανικές κοινωνίες, όταν άρχισε η Βιομηχανική Επανάσταση (τέλη του 18^ου αιώνα), και κορυφώθηκε αργότερα, όταν τα βιομηχανικά κέντρα γέμιζαν τρώγλες (κατοικίες άθλιες)[1] για  εργατικό δυναμικό με πολύ χαμηλό εισόδημα και η εργοδοσία   πίεζε όσο μπορούσε  για   πολύωρη  εξαντλητική εργασία, για να έχουν τα προϊόντα της χαμηλό κόστος παραγωγής και να είναι ανταγωνιστικά.

Η αντίδραση  των εργατών  πήρε δυο κύριες μορφές: καταστροφή των μηχανών (αυτές έβλεπαν αρχικά  ως εχθρό) και απεργίες μαζικές, άρα σταμάτημα της παραγωγής και άμεση ζημιά για τον εργοδότη.

Προς το τέλος του 19^ου αιώνα κύριο αίτημα των εργατών ήταν: οκτάωρη εργασία. Το αξίωμά τους συνοψίζονταν στο σύνθημα : 8 ώρες εργασία, 8 ώρες ύπνος, 8 ώρες ελεύθερος χρόνος, ώστε ο εργάτης να έχει και χρόνο για  την κοινωνική ζωή του και την πνευματική του βελτίωση.

Μέσα σε αυτό το κλίμα εξελίχτηκαν τα περιστατικά που  καθιέρωσαν την Πρωτομαγιά ως επέτειο μνήμης (για θύματα) και ως σύμβολο διεκδίκησης δικαιωμάτων των εργατών.

2. Μικρή αναφορά στους εργατικούς αγώνες για την καθιέρωση οκτάωρης εργασίας:

Εργατικές Ενώσεις στην Ευρώπη και την Αμερική (τις κατ'εξοχήν βιομηχανικές περιοχές) οργάνωναν ολοένα και πιο συχνά (μετά το 1860) εκδηλώσεις διαμαρτυρίας για την πολύωρη, έως και εξοντωτική,  εργασία των 12 - 14 ωρών. Θυμίζουμε μερικά περιστατικά:

Η Διεθνής Ένωση Εργατών (γνωστή ως Πρώτη Διεθνής) , που ιδρύθηκε το 1864, σε συνέδριό της στη Γενεύη διατύπωνε  ως αίτημα : «το οκτάωρο σαν το νόμιμο όριο της εργάσιμης ημέρας»[2] .

          Η Εθνική Ένωση Εργατών στις Η.Π.Α. κατά το πρώτο συνέδριό της στη Βαλτιμόρη διακήρυξε στις 16 Αυγούστου του  1866: « Η πρώτη και μεγάλη ανάγκη των ημερών μας  (αμέσως μετά τον Αμερικανικό Εμφύλιο) ...να ψηφιστεί ένας νόμος σύμφωνα με τον οποίο το οκτάωρο θα είναι η κανονική εργάσιμη μέρα σε όλες τις Πολιτείες της Αμερικάνικης Ομοσπονδίας».[3]

Κατά τη δεκαετία του 1880 η πιο σημαντική οργάνωση  Εργατών στις Η.Π.Α.  ήταν το Τάγμα των Ιπποτών της Εργασίας. Ο πρώτος καταστατικός Χάρτης τους (που είχε εγκριθεί το 1878) περιείχε τούτο το κύριο αίτημα στην εισαγωγή του: «Μείωση του χρόνου εργασίας σε οκτώ ώρες την ημέρα, ώστε οι εργάτες  να έχουν το χρόνο  για κοινωνικές απολαύσεις και διανοητική βελτίωση»[4]. Στην πράξη όμως ήταν αρχικά διστακτικοί. Αναζητούσαν  λύση μέσω νομοθετικών ρυθμίσεων και όχι απεργιακών κινητοποιήσεων.

Η λύση δεν  ερχόταν  και πολλοί,  με την επιρροή μαρξιστών    και πρώην σοσιαλιστών, άρχισαν να  σκέπτονται τη μαχητική δράση.

Το 1884 η Αδελφότητα Ξυλουργών και Επιπλοποιών της Νέας Υερσέης ψήφισε την ακόλουθη διακήρυξη για τα μέλη της, με την ένδειξη να επιβάλουν μαχητικά το οκτάωρο στις επιχειρήσεις  όπου εργάζονταν, με απεργίες: «Αποφασίζεται....ότι το οκτάωρο θα αποτελεί το νόμιμο χρόνο εργασίας από και μετά την 1^η  του Μάη 1886....»[5].

Την πρόταση αυτή  για απαίτηση του οκταώρου από την 1^η του Μάη 1886 δέχτηκαν 69  από τα 78 Συνδικάτα που υπάγονταν στην Ομοσπονδία Οργανωμένων Επαγγελμάτων και Εργατικών Συνδικάτων στις ΗΠΑ το 1885. Και οι αξιωματούχοι της Ομοσπονδίας κατέληξαν σε μια εγκύκλιο επαναστατική, για να υποστηριχτεί μαχητικά  (με μαζικές απεργίες) το παραπάνω αίτημα. Έγραφαν στην Εγκύκλιό τους;

«Σηκωθείτε, δουλευτάδες της Αμερικής!, αφήστε κάτω τα εργαλεία σας την 1^η του Μάη 1886, σταματήστε τη δουλειά σας, κλείστε τα εργοστάσια, τις φάμπρικες και τα ορυχεία. Για μια μέρα το χρόνο. Μια μέρα επανάστασης , όχι ανάπαυσης!  Μια μέρα που δεν ορίστηκε από τους καυχησιάρηδες εκπροσώπους των θεσμών  που κρατούν την εργατιά σε υποτέλεια. Μια μέρα στην οποία οι εργάτες κάνουν τους δικούς τους νόμους κι έχουν τη δύναμη να τους εφαρμόσουν, όλα αυτά χωρίς τη συγκατάθεση, την έγκριση αυτών που καταπιέζουν και κυβερνούν. Μια μέρα κατά την οποία με τεράστια δύναμη , η ενότητα της στρατιάς των δουλευτάδων παρατάσσεται κατά των δυνάμεων που σήμερα εξουσιάζουν τα πεπρωμένα του λαού όλων των εθνών. Μια μέρα διαμαρτυρίας ενάντια στην καταπίεση και την τυραννία, ενάντια στην αμάθεια και κάθε είδος πολέμου. Μια μέρα κατά την οποία οι εργάτες θα πρέπει να αρχίσουν να απολαμβάνουν «οκτώ ώρες για δουλειά, οκτώ ώρες για ανάπαυση και οκτώ ώρες για ό,τι θα ήθελαν».[6]

Όσο έφτανε ο καιρός  για την 1η του Μάη , η  ιδέα διεκδίκησης του οκταώρου μαχητικά κέρδιζε έδαφος και υποστηρίχτηκε από το κίνημα των αναρχικών. Κάποιοι, θορυβημένοι  από τις προγραμματιζόμενες μεγάλες  απεργίες, άρχισαν να  μιλούν  για επιρροή  του «απειλητικού και ύπουλου κομμουνισμού» και να κινδυνολογούν.[7] Οι  πιο ενθουσιώδεις εργάτες έδιναν την επωνυμία του 8ώρου σε ποικίλα αναλώσιμα αγαθά: φορούσαν «παπούτσια του 8ώρου», κάπνιζαν  «καπνό του 8ώρου», (προϊόντα δηλ. που  παράγονταν σε εργοστάσια που λειτουργούσαν με λιγότερες ώρες εργασίας), τελικά τραγουδούσαν το τραγούδι του 8ώρου[8]:

«Σκοπεύουμε ν' αλλάξουμε τα πράγματα.

Όχι πια να μοχθούμε απ' τα χαράματα.

Ίσα ίσα μόνο για να ζούμε,

να μην έχουμε ποτέ μια ώρα  να σκεφτούμε.

Θέλουμε να νιώσουμε τον ήλιο,

θέλουμε να μυρίσουμε τ' άνθη.

Είμαστε σίγουροι πως είναι θέλημα Θεού

Και τ' αποφασίσαμε να έχουμε οκτάωρο.

Καλούμε τις δυνάμεις μας από

ναυπηγεία και εργοστάσια:

Οκτώ ώρες για εργασία,

οκτώ ώρες για ανάπαυση

Κι οκτώ ώρες για ό,τι θέλουμε».

3. Η πρώτη Πρωτομαγιά (1886) και τα αιματηρά γεγονότα του Χεϊμάρκετ του Σικάγου[9].

Σύμφωνα με όσα είχαν προηγηθεί (με υπομνήματα, διαδηλώσεις, ομιλίες , απεργίες) ως προετοιμασία των συνειδήσεων των εργαζομένων για μαχητική διεκδίκηση του 8/ώρου,  προγραμματίστηκαν ποικίλες εκδηλώσεις για την 1^η του Μάη 1886 σε πάρα πολλές πόλεις της Αμερικής και ακούστηκαν προτροπές για αγώνες.  .

 Συγκεκριμένα (και επιλεκτικά):

          Τα συνδικάτα συσκευασίας κρέατος των Ιπποτών Εργασίας έκλεισαν τις μάνδρες των ζώων και κέρδισαν με την απεργία το οκτάωρο χωρίς μείωση των αποδοχών[10].

          Ο Σάμιουελ Γκόμπερς , σε ομιλία του πρόβλεψε: «την 1^η του Μάη   θα τη θυμούνται για πάντα σαν μια δεύτερη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας[11]».

          Στη Πλατεία  της Ενότητας (Union Square) της Ν. Υόρκης το πλήθος  ζητωκραυγάζοντας αποδέχτηκε το ψήφισμα: « οκτάωρη εργάσιμη μέρα θα θεσπιστεί με νομοθέτημα  και ο οικονομικός αγώνας θα ενισχυθεί με πολιτική δράση»[12].

          Στη Βαλτιμόρη πάνω από 20.000 εργάτες «όλων των χρωμάτων και των εθνοτήτων» έλαβαν μέρος στην παρέλαση  της Πρωτομαγιάς[13].

Οι πιο μαχητικές εκδηλώσεις / απεργίες πραγματοποιήθηκαν στο Σικάγο, κύριο βιομηχανικό κέντρο. Τις εκδηλώσεις του σημάδεψε  η αστυνομική βία.      

Στις 3 του Μάη, σε συλλαλητήριο  των φορτοεκφορτωτών,  η αστυνομία, για να επιβάλει την τάξη,  πυροβολεί  εναντίον του πλήθους κι ένας  διαδηλωτής σκοτώνεται επί τόπου, τρεις  άλλοι  πέθαναν αργότερα από τα τραύματά τους.  Στις 4 του Μάη  οργανώνεται  στην Πλατεία  Χεϊμάρκετ του Σικάγου συγκέντρωση διαμαρτυρίας  για το γεγονός αυτό.  Η συγκέντρωση ήταν μικρή ειρηνική  και λόγω καταιγίδας   γρήγορα διαλύθηκε. Η Αστυνομία  ειδοποιήθηκε από το Δήμαρχο   ότι όλα πήγαν καλά και λίγοι μόνο εργάτες (περίπου 200) είχαν μείνει ακόμη εκεί . Παρόλα αυτά  180 αστυνομικοί ήρθαν   και ο Αστυνόμος  Ward  έδωσε διαταγή διάλυσης. Ο ομιλητής Φίλντεν  διαμαρτυρήθηκε, αφού η συγκέντρωση του ήταν ειρηνική. Οι αστυνομικοί κινηθήκαν προς την εξέδρα του ομιλητή. Ξαφνικά ακούστηκε ο συριγμός βόμβας, που έσκασε μπροστά στους αστυνομικούς.  Σκοτώθηκε ένας αστυνομικός και τραυματίστηκαν πάνω από  70.  Οι άλλοι ανασυντάχτηκαν και έστρεψαν τα περίστροφα προς το πλήθος. Τις επόμενες μέρες άλλοι 6 αστυνομικοί πέθαναν από τραύματα που είχαν δεχτεί μέσα στη σύγχυση, μάλλον από συναδέλφους τους, όπως υποστηρίζει ο Πολ  ' Αβριτς στη μελέτη του Τραγωδία του Χεϊμάρκετ[14].

Την επόμενη μέρα (5 του Μάη 1886) απεργοί ενός εργοστασίου Μετάλλων στο βόρειο Σικάγο προχωρούσαν για το κλείσιμο του εργοστασίου....Ο διοικητής της φρουράς έδωσε εντολή να σταματήσουν...στη συνέχεια «ενεργώντας προφανώς με οδηγίες / διαταγές του Κυβερνήτη της Πολιτείας τα στρατεύματα πυροβόλησαν κατευθείαν στο πλήθος»[15]. Ο τελικός απολογισμός  ήταν 8 Πολωνοί  νεκροί και ένας  Γερμανός  (δηλαδή μετανάστες πρώτης γενιάς).

          4. Δίκη  για τους θεωρούμενους πρωταίτιους της αναταραχής.

Για τα γεγονότα του Χεϊμάρκετ  κατηγορήθηκαν  ως πρωταίτιοι αναταραχής και αιματηρών αποτελεσμάτων οι κύριοι οργανωτές συλλαλητηρίου, απεργιών, ομιλιών προς τους απεργούς.

Κατηγορούμενοι ήταν οι :

Αλμπερτ Πάρσον

Όγκαστ Σπάις

Σάμιουελ Φίλντεν

Μάικλ Σουάμπ

' Αντολφ Φίσερ

Τζωρτζ Ένγκελ

Λιούις Λινγκ

Όσκαρ Νίμπι

Η δίκη - παρωδία δίκης , με ενόρκους  όχι κληρωτούς  αλλά  επιλεγμένους  και εχθρούς του εργατικού κινήματος, με δικαστή προκατειλημμένο,  με  πάρα πολλές  άλλες παρατυπίες και με κατηγορούμενους που μερικοί δεν ήταν στη συγκέντρωση-  άρχισε την 21 Ιουνίου 1886. Κατηγορούνταν για  ανθρωποκτονία, αλλά όχι ότι έριξαν αυτοί τη βόμβα. Υποστηρίχτηκε ότι ήταν δολοφόνοι με το σκεπτικό ότι ο άγνωστος βομβιστής (της 4-5-1886) επηρεάστηκε από τις ομιλίες τους...Όλοι πλην του Νίμπι καταδικάστηκαν σε θάνατο με απαγχονισμό, ο Νίμπι σε 15 χρόνια καταναγκαστικά έργα.

          Ένας μελετητής του όλου θέματος, ο Χένρυ Ντέιβιντ, στο έργο του: Ιστορία της υπόθεσης  Χεϊμάρκετ, πενήντα χρόνια αργότερα,το 1936,  γράφει: «Οι  Πάρσονς, Σπάις,Φίλντεν, Νίμπε, Ένγκελ, Σουάμπ και Λινγκ  δεν ήταν ένοχοι για δολοφονία του αστυνομικού Ντέγκαν υπό το φως των στοιχείων που παρουσιάστηκαν στο δικαστήριο.   Ένα μεροληπτικό σώμα ενόρκων, ένας προκατειλημμένος δικαστής, ψευδομαρτυρίες, μια απίθανη και αστήρικτη θεωρία για  συνωμοσία και η γενική διάθεση (των Αρχών) του Σικάγου οδήγησαν στην καταδίκη. Τα στοιχεία δεν απόδειξαν ποτέ την ενοχή τους. ... Η ετυμηγορία δεν μπορεί έγκυρα  να υποστηριχτεί».

          Ο Σπάις μιλώντας πρώτος στο δικαστήριο είπε:

«Κύριε Δικαστά,   απευθυνόμενος σ' αυτό το δικαστήριο, μιλώ ως εκπρόσωπος μιας τάξης  (κοινωνικής) προς  τον εκπρόσωπο της άλλης»... «Αν νομίζετε ότι  με το να μας κρεμάσετε μπορείτε να εξαλείψετε το εργατικό κίνημα...το κίνημα από το οποίο εκατομμύρια καταπιεσμένοι, εκατομμύρια άνθρωποι που μοχθούν μέσα στη φτώχια και την αθλιότητα περιμένουν σωτηρία, αν αυτή είναι η γνώμη σας, τότε κρεμάστε μας. Εδώ θα πατήσετε μια σπίθα , αλλά εκεί και λίγο παραπέρα, πίσω σας και μπροστά σας και παντού ξεπηδούν φλόγες. Είναι μια υπόγεια φωτιά. Δεν μπορείτε να τη σβήσετε».

          Στις 10 Νοέμβρη 1887 ο Κυβερνήτης της Πολιτείας υποχωρώντας στην παγκόσμια κατακραυγή μετέτρεψε σε ισόβια της ποινές των Φίλντεν  και Σουάμπ. Ο Λινγκ  αυτοκτόνησε (ή δολοφονήθηκε) στο κελί του.  Την επόμενη μέρα (11-11-1887) απαγχονιστήκαν οι υπόλοιποι. Η μέρα εκείνη έγινε παγκόσμια  γνωστή ως Μαύρη Παρασκευή. Τα τελευταία λόγια του Σπάις, χαραγμένα σήμερα  στο μνημείο του Χεϊμάρκετ ήταν:

«Θα έλθει εποχή που η σιωπή μας θα είναι δυνατότερη από τις φωνές που στραγγαλίζετε σήμερα».[16] Το 1889 η Διεθνής ένωση Εργατών σε Συνέδριό της στο Παρίσι αναγνώρισε την Πρωτομαγιά  ως ημέρα αργίας και μνήμης των άδικα απαγχονισμένων, ως ημέρα στοχασμού για τα δικαιώματα των εργαζομένων, στοχασμού για κοινωνική δικαιοσύνη στις σχέσεις εργασίας - εργοδοσίας. Στις 25 Ιουνίου 1893 στο νεκροταφείο Βαλντχάιμ, κοντά στο Σικάγο- όπου είχαν ταφεί τα θύματα του άδικου απαγχονισμού- πραγματοποιήθηκε ειδική τελετή    για την αφιέρωση του   «Μνημείου  των Μαρτύρων του Χεϊμάρκετ» στη μνήμη τους. Φ.Κ.Βώρος

 

Ενδεικτική Γενική Βιβλιογραφία για την Ιστορία του Εργατικού Κινήματος και των Σοσιαλιστικών Ιδεών:

 

1. Φίλιπ Φόνερ, Εργατική Πρωτομαγιά, 1886-1986, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 1986

2. Κωστή Μοσκώφ, Εισαγωγικά στην Ιστορία του Κινήματος της Εργατικής Τάξης, Θεσσαλονίκη 1979

3. Η Σοσιαλιστική Σκέψη στην Ελλάδα από το 1875 ως το 1974, τομ. Α΄, Β΄,

 Εισαγωγή, επιλογή κειμένων, υπομνηματισμός Παναγιώτης Νούτσος εκδ. «Γνώση» 1992

4. Βασίλη Κ. Λάζαρη, Οι Ρίζες του Ελληνικού Κομμουνιστικού Κινήματος, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» Αθήνα

 1996,

5. Ουίλιαμ Φόστερ, Ιστορία των Τριών Διεθνών , εκδοτικός οίκος «Γνώσεις» , Αθήνα

 

Οι φωτογραφίες από το βιβλίο του Φίλιπ Φόνερ, Εργατική Πρωτομαγιά (1886-1986), εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

Copyright © 2005 F. K. Voros

url: www.voros.gr e-mail: info@voros.gr

 Τεχνική/Διαφημιστική Υποστήριξη: www.fora.gr