Ιερός Ναός προς τιμήν του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Μηνά

Η τοποθεσία του Αγίου Μηνά <ανάμεσα στη Γεράνεια και τη Χώρα> είναι σταθμός χρησιμότατος για κείνους που ανέρχονται και κατέρχονται από τις δυο συνοικίες τόσο τον χειμώνα, όσο και το θέρος. Πόσοι δεν βρήκαν αναψυχή, να μη πω σωτηρία, από τα ψύχη του χειμώνα στο νάρθηκα αυτού του ναού; Και πόσοι δεν πέρασαν τις εσπερινές ώρες του θέρους στην πλατεία του, που δεν μπορούσαν από αδυναμία του γήρατος ή από ασθένεια να ανεβούν στο λόφο του Προφήτου Ηλιού; ….
Λοιπόν, στην τοποθεσία αυτή είναι κτισμένος ο ναός του (των) Αγίου Μηνά, Βίκτορος και Βικεντίου, έχει πλάτος 7 μέτρα και μήκος 16,5 μέτρα, κόγχην μίαν στρογγύλην, στύλον (κολόνα, κίονα) δεν έχει <κανένα>, τοίχους νεόκτιστους, τέμπλουμ ξύλινο, καλής τέχνης αρχαίας με κοσμήματα. Κτίστηκε σχεδόν την ίδια εποχή που κτίστηκε και ο ναός του Προφήτου Ηλιού. Ο Άγιος Μηνάς θεωρείται προστάτης και ελευθερωτής των αιχμαλώτων και φυλακισμένων και, όταν τις (κάποιος) έχει την κακή τύχη να έχει αιχμάλωτο (σκλάβο) από μέρος ληστών ή φυλακισμένον συγγενή του, καταφεύγει σε ικεσίες στον Άγιο Μηνά, για να τον γλυτώσει. Παίρνει νήμα και περιδένει ολόκληρο το κτίριο γύρω <γύρω> και, όταν το νήμα κοπεί ή περάσει αρκετός χρόνος, το μαζεύει, κάμνει με αυτό το φιτίλι των κηριών που χαρίζει στον Άγιο, που (για τον οποίο) κάμνει και λειτουργία· και σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις ζητούν τη βοήθειά του. Η παράδοση αναφέρει ότι ο Άγιος Μηνάς βγήκε από το ναό έφιππος και ανάγκασε μια ομάδα από επιδρομείς να γυρίσουν οπίσω και να μη προχωρήσουν στη Χώρα, που είχαν σκοπό να <την> λεηλατήσουν. Παρόμοια διάδοση διαδόθηκε (φήμη κυκλοφόρησε) ανάμεσα στον ελληνικό στρατό, όταν όδευε στο Σαραντάπορο κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο. Στο ναό αυτόν ήταν (υπήρχε) εικόνα του Αγίου Μηνά [σε δέρμα]. Την εικόνα αυτή, που είχε παραμεληθεί και είχε παραδοθεί στη φθορά, έχουν μεταφέρει στον ναόν του Αγίου Δημητρίου, ως κειμήλιο, κατ’ εισήγηση του μακαρίτου Αριστοτέλους Ζάχου. Υπάρχει και άλλη εικόνα αξίας του Αγίου Μηνά, που φέρει χρονολογία 1722 και τις λέξεις: δια χειρός Μανουήλ. Απάνω από τη μεσημβρινή θύρα στην εσωτερική επιφάνεια σώζεται η ακόλουθη επιγραφή: «Ανιστορήθη ο θείος και πάνσεπτος ναός των αγίων ενδόξων μεγάλων μαρτύρων Μηνά, Βίκτορος και Βικεντίου αρχιερατεύοντος προεδρικώς του μακαριωτάτου και λογιωτάτου πρώην Αχριδών Κου Κου Ζωσιμά, γέννημα και θρέμμα της πατρίδος, ανεκαινίσθη προ χρόνων εις τους 17011 τα νυν δε πάλιν δια συνδρομής του αυτού εξόδου και κόπου των τιμιωτάτων Χατζή Ανδρέα και Κου Νικολάου Ιωάννου και αδελφών αυτού Κου Κωνσταντίνου δια χειρός του ευλαβεστάτου ιερέως Κου Κωνσταντίνου και Νικολάου και Αναστασίου αυταδέλφων 1728 Οκτωβρίου 16»2 .
Στην ανατολική πλευρά από το νάρθηκα υπάρχει εικόνα, στην οποία απεικονίζεται ο Άγιος Μηνάς έφιππος, και καίεται <μπροστά της> κάθε μέρα, [τις βραδινές ώρες], κανδήλα. Σε παλαιότερη εποχή έβγαζαν τα μάτια του Αγίου ή του αλόγου. Από ποια αιτία ή για ποιο σκοπό, μάς είναι άγνωστο. Στα 1940 η στέγη του νάρθηκα ανακαινίστηκε, γιατί απειλούσε <με> πτώση, και στρώθηκε με έξοδα του Νικολάου Δήμου, που σκοπεύει να επεκτείνει και την πλατεία. Σε προγενέστερη εποχή, στα 1920, με τις ενέργειες και προσπάθειες του τότε επιτρόπου των εκκλησιών Ιωάννου Καμπούρη κτίστηκαν τα κελιά στην ΒΑ. πλευρά του περιβόλου*. .... Αμπροστά  από ολίγα χρόνια αναγέρθηκε στη Β. πλευρά το κωδωνοστάσιο με έξοδα ενός από τους υιούς του Αντ. Πήτλιαγκα, που βρίσκεται στην Αμερική.


----------------------------------

1 Στο χειρόγραφο μεταξύ του 1701 και του τα νυν διατηρείται από τον συγγραφέα αυτούσιο ένα τμήμα της επιγραφής: το οποίο στη συνέχεια μεταγράφει. Η επιγραφή αυτή δημοσιεύτηκε από τον Φ. Ζυγούρη το 1925 στην ΕΕΒΣ, σελ. 326.
2 Επί της εμπροσθίας εισόδου του αγίου Μηνά υπήρχε επιγραφή: «Γεώργιος Ρούσης ταύτην χαράσσει / πριν το παν σείσει θεός / ιεροθύτου γόνος σήματα τρισσά / δεικνύει ενταύθα τέλεια» (Κανατσούλης Αθανάσιος, «Η Σιάτιστα από της εισβολής των Τούρ- κων και εντεύθεν», Η.Δ.Μ 1934, σελ. 160).

*Σ’ αυτά οι προσκυνητές, όταν επέστρεφαν από την Παναγία Μικροκάστρου, έμεναν και έκαναν λειτουργία με αγρυπνία. Τα κελιά αυτά σήμερα, 2015, δεν υπάρχουν.


(απόσπασμα από το βιβλίο του Φ. Ζυγούρη Ιστορικά σημειώματα περί Σιατίστης και λαογραφικά αυτής).

                                                                            Αικ. Ζωγράφου