α΄. Τα βαθύτερα αίτια
του Β΄ Μεγάλου Πολέμου:
Οι εξοντωτικές συνθήκες
εις βάρος της νικημένης Γερμανίας γέννησαν ένα πολιτικό
κίνημα εκδίκησης, το Ναζισμό, με τον Αδόλφο
Χίτλερ στην εξουσία από το 1933.
Παράλληλα ο
κεφαλαιοκρατικός κόσμος της Δύσης, Αγγλία - Γαλλία -
Η.Π.Α. (και όσες χώρες εξαρτιόνταν ή επηρεάζονταν από
αυτόν) ζούσαν με έναν εφιάλτη: ότι από τη Ρωσική
Επανάσταση (του 1917-21) είχε αναδυθεί κράτος
σοσιαλιστικό , η Ε.Σ.Σ.Δ., με κοινωνικο-πολιτική
ιδεολογία που (ανεξάρτητα από τα εσωτερικά προβλήματα
και τις δυσλειτουργίες της) ασκούσε έντονη γοητεία
στις λαϊκές - εργατικές μάζες του κεφαλαιοκρατικού
κόσμου έξω από τα όρια της Ε.Σ.Σ.Δ. Μέσα σε αυτή την
ατμόσφαιρα ιδεολογικής ανησυχίας ο κεφαλαιοκρατικός
κόσμος γνώρισε τότε (κυρίως από το 1929 και ύστερα)
μεγάλη οικονομική κρίση: βιομηχανική υπερπαραγωγή
που δεν εύρισκε αγοραστές, γιατί οι εργαζόμενοι έπαιρναν
χαμηλούς μισθούς και δεν μπορούσαν να είναι αγοραστές
των προϊόντων τους. Έτσι μεγάλωνε η ανεργία και
η αγωνία στις κεφαλαιοκρατικές χώρες ότι
κινδύνευαν από την αντίπαλη ιδεολογία.
Η τάξη των
κεφαλαιοκρατών - εργοδοτών αναζητούσε δρόμους σωτηρίας
σε διάφορες κατευθύνσεις:
1. Εκμετάλλευση,
όση μπορούσε, σε βάρος των αποικιών (Αφρικής, Ασίας,
Κεντρικής και Νότιας Αμερικής), από όπου ο πόνος των
θυμάτων δεν ακουόταν στις δημοκρατικές κοινωνίες των
πολιτισμένων εκμεταλλευτών, της λευκής φυλής.
2. Κρατικοποίηση
των βασικών μέσων παραγωγής και στοιχειώδη ασφάλιση
των εργαζομένων, ώστε να αναχαιτίζεται η απειλητική
ιδεολογία κοινωνικής ανατροπής, που είχε για την ώρα
εγκλωβιστεί ως πολιτική λύση στη χώρα των Μπολσεβίκων,
αλλά ασκούσε έντονη γοητεία στην εργατική τάξη άλλων
χωρών.
3. Έντονη ιδεολογική
κίνηση για υπεράσπιση - προώθηση των «αρχών της
Δημοκρατίας» και δίωξη (έως εξορία και φυλάκιση) των
επικριτών της .
4. Σε τελευταία ανάλυση
δεν αποκλειόταν και η κατάλυση του προβληματικού
δημοκρατικού πολιτεύματος από ένα δικτάτορα (και ένα
βασιλιά που συναινούσε) - για τη σωτηρία του λαού τους
(βέβαια!)
και την αναγέννηση του πολιτισμού τους. Σε τέτοιες
περιστάσεις η συστηματική δίωξη και ο βασανισμός των
αντιφρονούντων κρίνονταν μέσα αναγκαία για χάρη του
λαού, για την πρόοδο του πολιτισμού! (στην Ιταλία, στην
Ισπανία, στην Πορτογαλία, στην Πολωνία...στην Ελλάδα...).
.β΄. Μέσα σε τέτοια
γενικά πλαίσια (οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά -
πολιτειακά...)
παρακολουθούμε μερικά βήματα της πορείας προς νέο πόλεμο:
1.Η Ιταλική κοινωνία
αναζήτησε το δρόμο σωτηρίας με την προώθηση του
Μουσολίνι στην εξουσία (δικτατορία φασιστική), με
επεκτατικές διαθέσεις προς την Αδριατική, τη Βαλκανική,
Ανατολική Μεσόγειο, Β. Αφρική.
Μερικά βήματα
της ιταλικής πολιτικής συγκεκριμένα: εδραίωση της Κατοχής στα Δωδεκάνησα (που
είχαν κατακτηθεί το 1911), κατάκτηση της Λιβύης,
επέκταση στην Αβησσυνία (1936), απόβαση στην Αλβανία
(1939) και από εκεί πλευροκόπηση βαλκανικών χωρών.
Κάθε κίνηση αποτελούσε
ενόχληση για τους γηγενείς λαούς και πηγή ανησυχίας για
τη Βρετανία, που ως αποικιακή αυτοκρατορία και
θαλασσοκράτειρα δύναμη αισθανόταν να περιορίζονται οι
κινήσεις της για την «προστασία» των λαών γύρω από τη
Μεσόγειο...
2. Η Γερμανία
αναζητούσε δρόμους φυγής από τα δεσμά που είχε δεχτεί
με τις συνθήκες του 1919-20:
·
Πρώτα
θέλησε να απαλλαγεί από την υποχρέωση πληρωμής των
αποζημιώσεων που προσδοκούσαν οι νικητές, ή να τις
περιορίζει και χρονικά να τις αναβάλλει.
·
Έπειτα
προώθησε στην ηγεσία (Καγκελαρία) άνθρωπο που υποσχόταν
ότι είχε πρόθεση να παραβιάσει όλες τις δεσμεύσεις που
είχαν επιβληθεί στη χώρα του με τις συνθήκες του
1919-20: επαναφορά στρατιωτικής θητείας καθολικής και
άρα νέα οικοδόμηση στρατοκρατίας.
·
Πρόσφερε
έκδηλη επιδοκιμασία στον ηγέτη που μιλούσε για την
ανωτερότητα της φυλής του, με απέραντη περιφρόνηση για
τους Σλάβους γείτονές του και με απέχθεια για τον
κομμουνισμό τους....
Αυτήν ειδικά την «αρετή»
του (την αντικομμουνιστική υστερία του Χίτλερ)
φαίνεται ότι την άκουγαν με συμπάθεια και κρυφές
προσδοκίες οι ηγέτες δυο ισχυρών κεφαλαιοκρατικών χωρών
(Αγγλίας - Γαλλίας) και έκριναν σωστό να τον
διευκολύνουν στις επιδιώξεις του. Ανέχονταν τις εκ
μέρους του παραβιάσεις των συνθηκών (1919-20), ενώ
είχαν συμβατική υποχρέωση να τον αναχαιτίζουν. Έφτασαν
μάλιστα στο σημείο να τον υποβοηθούν στις επιδιώξεις
του τις «δίκαιες». Έτσι το 1938 (τέλη του Σεπτέμβρη) με
τη Συμφωνία του Μονάχου, όπου ήταν παρών και ο
ομοϊδεάτης τού Χίτλερ Μπενίτο Μουσολίνι, οι δυο
πρωθυπουργοί (Αγγλίας Τσάμπερλαιν και Γαλλίας Νταλαντιέ)
έδειξαν ζηλευτή κατανόηση για το «δίκαιο» αίτημα του
Αδόλφου εις βάρος της Τσεχοσλοβακίας. Εκεί σε
παραμεθόρια περιοχή της Σουδητίας (σύνορα με τη Γερμανία)
ζούσαν συμπαγείς γερμανόφωνοι πληθυσμοί, οι Σουδήτες,
που ο Χίτλερ επιθυμούσε να τους ελευθερώσει προσαρτώντας
τη Σουδητία στο γερμανικό κράτος, το Γ΄ Ράιχ, όπως το
ονόμαζε με εθνικιστική (ναζιστική) σεμνότητα. Οι
συνομιλητές, λοιπόν, του Χίτλερ στο Μόναχο, οι Τσάμπερλαιν, Νταλαντιέ και Μουσολίνι, επειδή συμμερίζονταν την «αγωνία»
του για τους ομοεθνείς του Σουδήτες και επιθυμούσαν να
αποτρέψουν κάποια ενέργειά του πραξικοπηματική, που θα
απειλούσε την ειρήνη στην Κεντρική Ευρώπη, «προθυμοποιήθηκαν»
να μεσολαβήσουν για ειρηνική επίλυση της διαφοράς. Αυτοί
λοιπόν ανέλαβαν να διαβιβάσουν στην Κυβέρνηση της
Τσεχοσλοβακίας, που δεν είχε καν προσκληθεί στο Μόναχο,
πόσο «δίκαιο» ήταν το αίτημα του Χίτλερ για εκχώρηση της
Σουδητίας (τσεχοσλοβακικής επαρχίας) στο Γ΄ Ράιχ,
προκειμένου να αποφευχθεί διατάραξη της ειρήνης με
κάποια ενέργεια πραξικοπηματική.
Αυτή όμως η «πολιτική
του χαϊδέματος - της θωπείας»
εκτός από τον κυνισμό που εκφράζει από τους Αγγλογάλλους
εις βάρος της Τσεχοσλοβακίας, την οποία οι ίδιοι είχαν
δημιουργήσει με τις συνθήκες του 1919-20, μπορεί και να
υποκρύπτει μία ενθάρρυνση προς τον Χίτλερ να
πρωτοστατήσει στη λύση άλλου προβλήματος: εκκαθάριση του
ευρωπαϊκού χώρου από το μίασμα του Κομμουνισμού, που
ενσάρκωνε κίνδυνο για τον κεφαλαιοκρατικό πολιτισμό της
Δύσης. Συγκεκριμένα:
·
Η
ιδεολογική απέχθεια του Χίτλερ για τον Κομμουνισμό ήταν
γνωστή.
·
Η φυλετική
(ρατσιστική) περιφρόνησή του ειδικά για τους Σλάβους,
επίσης γνωστή.
·
Το ότι
στους απέραντους κάμπους της Ουκρανίας και ως τις
πετρελαιοπηγές του Καυκάσου και της Κασπίας θάλασσας
έβλεπε το ζωτικό χώρο (Lebensraum),
που χρειαζόταν το Γ΄Ράιχ , ήταν πασίγνωστη διακήρυξη του.
Και ο διαμελισμός της
Τσεχοσλοβακίας - με έγκριση των Αγγλογάλλων - θα άνοιγε
το δρόμο για στρατιωτικό περίπατο προς Ουκρανία - ΕΣΣΔ!
Έτσι, ερμήνευσε τη Συμφωνία του Μονάχου
γελοιογράφος της εποχής με την ακόλουθη ευερμήνευτη
σύνθεση:
Οι δυο
Πρωθυπουργοί εικονίζονται ως τροχονόμοι σε ένα τρίστρατο.
Εκεί φτάνει οδηγώντας όχημα πολεμικό (tank)
ο Χίτλερ. Οι
τροχονόμοι πρόθυμοι του δείχνουν προς τα πού να κινηθεί:
nach
Osten
(= προς την
Ανατολή)!
Το μήνυμα είναι σαφές
για τον κοινό αναγνώστη. Για το μελετητή της Ιστορίας,
που έχει διαβάσει και άλλα κείμενα Ιστορίας για γεγονότα
σύγχρονα ή και λίγο μεταγενέστερα, το μήνυμα των δυο
Πρωθυπουργών - «Τροχαίων» μπορεί να περικλείει μια
ενδόμυχη προσδοκία - ευχή: να συγκρουστούν στην
Ανατολική Ευρώπη και ενδεχόμενα να συντριβούν και οι δυο
ανεπιθύμητοι για τον κεφαλαιοκρατικό κόσμο της Δύσης ηγέτες:
Χίτλερ - Στάλιν.
Κατά πόσον
ήταν τέτοια η επιδίωξη των δυο Πρωθυπουργών -
πρωταγωνιστών της πολιτικής του
Appeasement
(χαϊδέματος) και
της Συμφωνίας του Μονάχου (1938) δεν μπορεί νομίζω
κάποιος να το βεβαιώσει, αλλά οι ενδείξεις ήταν αυτές
που είδαμε και οι εξελίξεις κινήθηκαν προς εκείνη την
κατεύθυνση. Όσο για το αποτέλεσμα: ήταν συντριβή για
τον Χίτλερ, αλλά ενδυνάμωση για τον τότε αντίπαλό του και
μεγαλύτερη περιπλοκή για τους εμπνευστές. ΄Αλλοι παράγοντες
της Ιστορίας επηρέασαν τις εξελίξεις εκείνης της
περιόδου. Θα τις δούμε αναλύοντας τα γεγονότα:
-
Επιχείρηση
του Χίτλερ εις βάρος της Τσεχοσλοβακίας.
-
Ανάλογη
επιδίωξή του εις βάρος της Πολωνίας.
-
Παρέμβαση
Αγγλίας, Γαλλίας για «Προστασία»» της Πολωνίας.
-
Έναρξη του
Β΄ Παγκ. Πολέμου με μια απροσδόκητη αλλά καιροσκοπικά ερμηνεύσιμη «συμμαχία» Χίτλερ - Στάλιν!
-
Έκβαση του πολέμου
με συντριβή του Χίτλερ και θρίαμβο του Στάλιν
(1945).
.γ΄. Γρήγορα και
θεαματικά βήματα του Χίτλερ προς τον Πόλεμο (1935-39):
1. Κατά το 1935
υπόγραψε με τις δυο άλλες στρατοκρατικές Κυβερνήσεις της
εποχής (Ιταλία - Ιαπωνία) Σύμφωνο κατά της
Κομμουνιστικής Διεθνούς (Anti-
Comintern
Pact),
ίσως για να προσφέρει στους κεφαλαιοκρατικούς κύκλους
την προσδοκία ότι τελικά επιχειρεί κάτι εξυπηρετικό γι'
αυτούς κι έτσι να έχει την ανοχή τους (την πολιτική του
Appeasement) στις
παραπέρα επιδιώξεις του.
2. Το 1936 ανακατέλαβε
τη Ρηνανία, παραβιάζοντας τη συνθήκη των Βερσαλλιών. Η
Γαλλία που κατείχε ως τότε υπό στρατιωτικό έλεγχο αυτή
την περιοχή ως εγγύηση για τις αποζημιώσεις και, άρα,
πρώτη είχε λόγους να αντιδράσει, δεν το έπραξε. Η Αγγλία
επίσης. Πώς να ερμηνευτεί η αδράνειά τους σε μία τέτοια
πρόκληση; Αδυνατούσαν, είχαν κουραστεί ή προσδοκούσαν
ότι ο Χίτλερ θα ανδρωθεί οικονομικά - στρατιωτικά -
διπλωματικά, ώστε να ενεργοποιήσει κάποια ώρα το
ουσιαστικά αντισοβιετικό Σύμφωνο, για το οποίο γράψαμε
πιο πάνω (το Anti-
Comintern
Pact).
3. Τέλη του Σεπτεμβρίου
του 1938, όπως σημειώσαμε στην § β΄, Αγγλία και Γαλλία
ανταποκρίθηκαν με περισσή προθυμία να ικανοποιήσουν τις
επιδιώξεις του Χίτλερ κατά της Τσεχοσλοβακίας. Προθυμία
σε βαθμό παρερμηνεύσιμο, ώστε να παρέμβει και ο
γελοιογράφος με κείνη την ωραία υπόδειξη των τροχονόμων:
Nach
Osten!
Ο Χίτλερ ανταποκρίθηκε με τον πιο κυνικό τρόπο εις βάρος
της Τσεχοσλοβακίας την άνοιξη του 1939: Προσκάλεσε τον
Πρόεδρο της Τσεχοσλοβακίας
Hacha
στη Γερμανία για επίσημη επίσκεψη και ουσιαστικά τον
κράτησε αιχμάλωτο λέγοντας ότι δεν μπορεί να φύγει παρά
μόνο αν αποδεχτεί την προστασία της χώρας του από το
Ράιχ,
ώστε η περιοχή της Σουδητίας να προσαρτηθεί στη
Γερμάνια. Αυτό και έγινε. Είναι πιθανό ότι τότε πια οι
«μεγαλόψυχοι» Πρωθυπουργοί (Τσάμπερλεν και Νταλαντιέ)
ένιωσαν τη γελοιοποίηση που τους άξιζε για τη Συμφωνία
του Μονάχου.
4. Ένιωσαν ταυτόχρονα
ότι δεν είχαν άλλα περιθώρια υποχωρήσεων (με την
policy
of
Appeasement)
ούτε ενδείξεις ότι ο Χίτλερ ήταν πρόθυμος / έτοιμος να
κινηθεί αντισοβιετικά ή για χατίρι τους, αντίθετα, ότι
ήθελε να προχωρήσει σε άλλη προσάρτηση εδαφών με
γερμανόφωνο πληθυσμό. Τώρα οι διεκδικήσεις του θα
ικανοποιούνταν εις βάρος της Πολωνίας. Σκόπευε να
κλείσει το λεγόμενο «Πολωνικό Διάδρομο», λωρίδα εδάφους
που αποτελούσε μοναδική (και ελεγχόμενη) έξοδο από τη
Βαρσοβία προς τη Βαλτική θάλασσα. Εύλογο ότι η Πολωνία
δεν ήταν πρόθυμη να αποδεχτεί τον εκβιασμό. Και τότε
πια οι δυο πρωθυπουργοί, που ως τότε θώπευαν τις
αδυναμίες του Χίτλερ, έκριναν ότι όφειλαν να δηλώσουν
πρόθυμοι να προσφέρουν προστασία στην απειλούμενη
Πολωνία. Και ακολούθησε η τελική πράξη σύγχυσης για την
έναρξη του Πολέμου: ο Χίτλερ οργάνωσε εισβολή στην
Πολωνία (1-9-1939) και Αγγλία - Γαλλία κήρυξαν τον
πόλεμο κατά της Γερμανίας τις επόμενες μέρες.
5. Ο Στάλιν από την
πλευρά του γνώριζε πόση εκτίμηση ένιωθε ο Χίτλερ για τον
Κομμουνισμό και για τους Σλάβους και πόση βουλιμία είχε
για το «ζωτικό χώρο» που έβλεπε να απλώνεται προς την
Ανατολή
.
Γνώριζε τι
προσδοκούσαν οι κεφαλαιοκρατικές δυνάμεις της Δυτ.
Ευρώπης από τη μεγαλομανία του Χίτλερ.
Αλλά θυμόταν
και ότι μόνη ανάσχεση για τον Χίτλερ μπορούσε να νοηθεί
αν δήλωναν ότι συμπράττουν γι' αυτόν το στόχο οι τρεις
χώρες που γεωγραφικά τον κύκλωναν: Ρωσία - Αγγλία -
Γαλλία, αυτές που είχαν τελικά συντρίψει τη Γερμανία
κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έκανε λοιπόν πρόταση στους
Δυτικούς - για την περίσταση φυσικούς συμμάχους - να
συζητήσουν για πιθανό Σύμφωνο κοινής αντιμετώπισης της
ασυγκράτητης επιθετικότητας του Χίτλερ. Φαίνεται
μάλιστα ότι μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα ανάγκης
διπλωματικών χειρισμών άλλαξε και τον υπουργό
Εξωτερικών Λιτβίνωφ, που ήταν Εβραίος. Εμφανίζεται πρώτη
φορά στο προσκήνιο ως υπουργός Εξωτερικών της Ε.Σ.Σ.Δ. ο
Μολότωφ. Αλλά οι καλεσμένοι (από Αγγλία - Γαλλία)
κινούνταν αργά - από την άνοιξη προς το καλοκαίρι του
1939 - για να φτάσουν στο Κρεμλίνο! Χωρίς μάλιστα
υπηρεσιακό ύψος των διπλωματών που έστειλαν στη Μόσχα αρκετό και εξουσιοδότηση πλήρη για
συμφωνία υψηλού επιπέδου....
Τους προλαβαίνει ο Χίτλερ που είναι βιαστικός στις
επιδιώξεις του, και ο Στάλιν που ενδιαφέρεται εύλογα να
ματαιώσει την «επίσκεψη» Χίτλερ που του είχαν ευχηθεί
από το Μόναχο στις 30 Σεπτεμβρίου 1938 (Nach
Osten)
ή να τη ματαιώσει προσωρινά για να κερδίσει χρόνο.
Και, ενώ βρίσκονταν στη Μόσχα οι εκπρόσωποι της
ταλαντευόμενης κεφαλαιοκρατικής Δύσης, μαθαίνουν
έκπληκτοι και αυτοί ότι μεταξύ Χίτλερ-Στάλιν είχε υπογραφεί το
λεγόμενο «Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο (23 Αυγούστου 1939)
φιλίας και συνεργασίας», γνωστό και με τα ονόματα των
δύο Υπουργών Εξωτερικών: Ρίμπεντροπ - Μολότωφ!!!
Έκπληξη και απορία για ποικίλους λόγους:
·
Ο μανιακός
επικριτής - διώκτης του Κομμουνισμού υπέγραφε τέτοιο
Σύμφωνο με τον κύριο εκπρόσωπο της μόνης τότε
Κομουνιστικής χώρας!
·
Ο κύριος
εκφραστής κομμουνιστικής κοινωνίας, που ορκίζονταν στο
όνομά του και προσδοκούσαν απ' αυτόν σωτηρία οι
διωκόμενοι και φυλακισμένοι κομμουνιστές σε χώρες
φασιστικές - όπως και η Ελλάδα - να μαθαίνουν ότι ο
ιδεολογικός προστάτης τους υπέγραψε Σύμφωνο φιλίας και
συνεργασίας με το διώκτη τους!!
Πώς να ερμηνεύσουν όλοι
αυτά τα απροσδόκητα; Νομίζω σκόπιμο να παρεμβάλω εδώ
δυο παραγράφους από μυστικές πληροφορίες εκείνης της
εποχής:
Οι Γερμανοί από την
πλευρά τους παρατηρούσαν ότι οι Ρώσοι προωθούσαν -μυστικά
όσο μπορούσαν - στρατιωτικές δυνάμεις προς τα δυτικά
σύνορά τους (κάτι πολύ λογικό, αφού ο Στάλιν από την
αρχή (Γερμανοσοβιετικό σύμφωνο της 23 Αυγούστου 1939)
έκρινε ότι απλά κέρδιζε χρόνο). Αυτή την εκδοχή
αποδέχονται οι ειδικοί μελετητές των εξελίξεων από το
Σύμφωνο του 1939 ως τη γερμανική εισβολή στις 22-6-1941.
Οι Ρώσοι από τη δική
τους πλευρά έβλεπαν ότι οι Γερμανοί προωθούσαν στα
ανατολικά σύνορά τους στρατεύματα πιο πολλά από όσα
διέθεταν σε όλα τα μέτωπα του πολέμου. Διαισθάνονταν ότι
η ώρα της εισβολής
Nach
Osten
(=προς την Ανατολή) πλησίαζε, αλλά δεν είχαν κανένα λόγο
να την προκαλέσουν. Μόνο να ετοιμάζονται όσο μπορούσαν
πιο καλά και πιο αθόρυβα για την «υποδοχή» όφειλαν. Και
νομίζω αυτό έκαναν.
Ως παρατηρητής
των γεγονότων και μελετητής των περιστάσεων και των
Αρχών Εξωτερικής Πολιτικής μπορεί, νομίζω, κανείς να
επιχειρεί ερμηνείες και εκτιμήσεις, όπως:
Ο Χίτλερ
σχεδιάζει: «ειρηνεύω» προσωρινά με τον ανατολικό γείτονα
που περιφρονώ, καθαρίζω τις διαφορές μου με την
κεφαλαιοκρατική Δύση που αντιπαλεύω και επιστρέφω -παίρνοντας
και βοήθεια από εκεί και πετρέλαια- για να προχωρήσω
άνετα στο «ζωτικό χώρο» μου, που εκτείνεται ανατολικά ως τον
Καύκασο και την Κασπία και τα Ουράλια. Τα νώτα μου από
πλευρά Μεσογείου και Ν. Βαλκανικής τα φροντίζει ο σύμμαχος Μουσολίνι (που από τον Απρίλιο του 1939 είχε αποβιβαστεί
και στην Αλβανία).
Ο «φίλος και
σύμμαχος» Στάλιν υπολογίζει: με το Σατανά συναλλάσσομαι
σατανικά.
Παίρνω όσα εδάφη «συμφωνήσαμε» (από Βαλτική ως Μολδαβία)
να στήσω ανάχωμα, γιατί είμαι βέβαιος ότι θα γυρίσει,
κερδίζω χρόνο να μεταφέρω τις πολεμικές βιομηχανίες μου
στα Ουράλια και να ετοιμάζομαι για την «υποδοχή».
Συμφέρον έχω να βγάλουν τα μάτια τους στη Δύση, που έχει
το θράσος να δηλώνει «προστασία» και για την Πολωνία,
την οποία
θα τη μοιράσουμε «φιλικά» με τον Αδόλφο. Πέρισυ από το
Μόναχο μου τον έστειλαν (τον Αδόλφο)
nach
Osten,
τώρα τους τον επιστρέφω, με καθαρή συνείδηση και με
ευχές προς τη Δύση
...
Έχοντας, λοιπόν, κλείσει
«φιλική»
συμφωνία-διανομή με τον Στάλιν άρχισε ο Χίτλερ να
προγραμματίζει τα επόμενα βήματα, όχι κατ' ανάγκην
αποφασισμένος για ανοιχτό πόλεμο όσον καιρό μπορούσε να
κερδίζει με την τρομοκρατία της κυνικής διπλωματίας.
Αλλά η αλαζονεία της δύναμης εγκλείει συνήθως μια
αδυναμία της αλαζονείας: εύκολα περνάει τα όρια της
σύνεσης...Λοιπόν:
Βήμα πρώτο: «Εισβολή»
στην Πολωνία (με άμεσο επακόλουθο την κήρυξη πολέμου
κατά του Χίτλερ από την πλευρά Αγγλίας-Γαλλίας).
Βήμα δεύτερο:
«Αστραπιαίος Πόλεμος» προς γείτονες βόρειους και δυτικούς.
Βήμα τρίτο,
που το προκάλεσαν οι εξελίξεις: προς Ν. Βαλκανική - Μεσόγειο,
λόγω αδυναμίας απρόβλεπτης του συνεταίρου (Μουσολίνι).
Βήμα τέταρτο (που
ίσως ήταν από την αρχή ο κύριος στόχος): Με όλες τις
δυνάμεις προς ΕΣΣΔ (22-Ιουνίου 1941).
Παράλληλες
ειδήσεις θα έρθουν από τη δραστηριότητα του άλλου
συνεταίρου στον Ειρηνικό Ωκεανό (Ιαπωνία).
Μέσα στο 1942
έκδηλη η Αντίσταση των λαών και ορατά τα πρώτα σύννεφα
της διαφαινόμενης πτώσης των τριών βασικών εταίρων του
΄Αξονα (Ρώμης - Βερολίνου- Τόκιο) και των
μικροσυμμάχων τους.
Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
:
.α΄. Εισβολή στην
Πολωνία.
Λίγες μόνο μέρες μετά
την υπογραφή του Γερμανοσοβιετικού Συμφώνου «Φιλίας» (23
Αυγούστου 1939) ο Χίτλερ πραγματοποίησε αιφνιδιαστική
και απρόκλητη εισβολή στην Πολωνία για γρήγορη
ικανοποίηση των απαιτήσεών του. Ύστερα από ένα
πλασματικό συνοριακό επεισόδιο, ισχυρές μηχανοκίνητες
δυνάμεις άρχισαν να προελαύνουν στο πολωνικό έδαφος την
1η Σεπτεμβρίου 1939. Αίτημα πρώτο: η κατάληψη
του λεγόμενου «πολωνικού διαδρόμου» που συνέδεε τη
Βαρσοβία με τη Βαλτική θάλασσα και αποτελούσε μοναδική
διέξοδο της Πολωνίας προς τη Βαλτική θάλασσα. Στο «διάδρομο»
εκείνο ζούσαν πράγματι πολλοί Γερμανοί, αλλά μόνο η
αλαζονεία του Ναζισμού προβίβαζε το θέμα σε αιτία
πολέμου. Από την άνοιξη του 1939 η Αγγλία και η Γαλλία
είχαν δηλώσει συμπαράσταση στην Πολωνία, αν δεχόταν
επίθεση από τους Ναζί.
Αλλά ο Χίτλερ υπολόγιζε μάλλον στην ασυνέπειά τους, για
το λόγο ότι ως τότε έδειχναν μάλλον ανοχή και
υποχωρητικότητα στις διεκδικήσεις του (όταν λ.χ. με τη
Συμφωνία του Μονάχου το Σεπτέμβριο του 1938 είχαν
αποδεχτεί τις διεκδικήσεις του εις βάρος της Τσεχοσλοβακίας,).
΄Αλλωστε και αντικειμενικά δεν μπορούσαν να βοηθήσουν
την Πολωνία, με τα συνοριακά και στρατιωτικά δεδομένα
της εποχής. Επιπλέον, σύμφωνα με το Γερμανοσοβιετικό
Σύμφωνο, η Πολωνία θα αντιμετώπιζε και άλλη γειτονική «επίσκεψη»-
επίθεση από τη Σοβιετική Ένωση, που διεκδικούσε όσα
πρώην τσαρικά εδάφη είχαν δοθεί στην Πολωνία με τις
συνθήκες του 1919-20, όταν η Ρωσία ζούσε την Επανάσταση
(από Οκτώβρη/ Νοέμβρη 1917 ως 1921). Με αυτά τα δεδομένα
ο Χίτλερ σε χρόνο μικρότερο από 3 εβδομάδες είχε «τακτοποιήσει»
τις διαφορές του με την Πολωνία, αλλά αυτή τη φορά η
Αγγλία και η Γαλλία έβαλαν τέρμα στην πολιτική του
Appeasement (της
θωπείας, του καλοπιάσματος). Κήρυξαν επίσημα τον πόλεμο
κατά της Γερμανίας την 3η Σεπτέμβρη 1939. Ο
υποχωρητικός ως τότε Πρωθυπουργός Τσάμπερλαιν
μίλησε για το «σκληρό χτύπημα» που ήταν γι' αυτόν η
αποτυχία του μακρόχρονου αγώνα του για την ειρήνη.
Διαβεβαίωσε ότι ο αντίπαλος, η Γερμανία των Ναζί,
αντιπροσώπευε «την κτηνώδη βία, την κακή πίστη, την
αδικία...».
Ο Χίτλερ και οι συνεργάτες του, θριαμβευτές απτόητοι,
ολοκλήρωναν το έργο τους στην Πολωνία, ενώ η πολωνική
Κυβέρνηση έγινε δεκτή ως εξόριστη στο Λονδίνο. Το
χειμώνα του 1939-40 επικράτησε φαινομενική αδράνεια στα
μέτωπα. Οι Γερμανοί ετοιμάζονταν για τον πόλεμο, που
αργότερα ονομάστηκε αστραπιαίος (Blitzkrieg),
σε άλλα μέτωπα.
.β΄.
Πραγματικά, την άνοιξη του 1940 πραγματοποίησαν πολύ
γρήγορη προέλαση σε : Νορβηγία, Δανία, Κάτω Χώρες,
Γαλλία, αξιοποιώντας και τους ιδεολογικούς θαυμαστές
του Ναζισμού στις χώρες αυτές, και σχηματίζοντας
Κυβερνήσεις
από άτομα που αποδέχονταν τη Νέα
Tάξη
πραγμάτων από ιδεολογική συμπάθεια ή ως ανάγκη, αφού δεν
έβλεπαν δυνατή την αναχαίτιση της προέλασης των Γερμανών.
Ειδικότερα:
Τον Απρίλιο
του 1940 ο Χίτλερ επιτίθεται στη Δανία - Νορβηγία. Οι
Αγγλογάλλοι είχαν κάποια επιτυχία στο Νάρβικ (της
Νορβηγίας), αλλά γρήγορα αναγκάστηκαν να αποσυρθούν. Οι
χιτλερικοί κερδίζουν θεαματική προέλαση. Το Μάιο
αρχίζουν επίθεση κατά της Γαλλίας (βορειοανατολικής)
παραβιάζοντας και τα σύνορα του Βελγίου. Οι Βέλγοι γρήγορα
συνθηκολογούν. Αγγλογαλλικές μηχανοκίνητες μονάδες
υποχωρούν προς τη Δουγκέρκη, όπου οργάνωσαν βιαστική
επιβίβαση σε ποικίλα πλεούμενα (όχι μόνο πολεμικά), για
να σωθούν φεύγοντας προς την Βρετανία. Στις 14 Ιουνίου
1940 οι Γερμανοί μπαίνουν στο Παρίσι. Στις 22 Ιουνίου η
Γαλλία συνθηκολογεί. Κατά τα δύο τρίτα γίνεται
κατεχόμενη χώρα. Το ένα τρίτο της χώρας κυβερνάται
από Κυβέρνηση αποδεκτή από τον κατακτητή και εδρεύει
στο
Vichy (Βισύ) με
Πρόεδρο ένα σεβαστό στρατηγό του Α΄ Ευρωπαϊκού Πολέμου,
τον Πεταίν. Η θεαματική προέλαση των Γερμανών
ενισχύει σε όλες τις χώρες ιδεολογικά τους Ναζιστές.
Μόνη η Βρετανία εξακολουθεί να αντιστέκεται και να
απορρίπτει προτάσεις για ανακωχή, ίσως και γιατί είχε
δυο ουσιώδη πλεονεκτήματα από στρατιωτική άποψη:
Είναι κράτος νησιωτικό,
Είχε
πολεμικό ναυτικό ισχυρότερο από τους Ναζί, άρα ήταν από τη θάλασσα
απροσπέλαστη για τους Ναζί.
Επιπλέον, έχει
έντονη προσδοκία για βοήθεια από την άλλη πλευρά του
Ατλαντικού, όπου επικρατεί το αγγλοσαξονικό στοιχείο (στις
Η. Π.Α.).
.γ΄.
Από τον Αύγουστο του 1940 οι Γερμανοί άρχισαν
αναρίθμητες αεροπορικές επιδρομές εναντίον βρετανικών
στόχων: λιμανιών, εργοστασίων, στρατιωτικών
εγκαταστάσεων. Περισσότεροι από 40.000 οι νεκροί,
κυρίως άμαχοι. Αλλά η βρετανική Κυβέρνηση ανυποχώρητη
και η βρετανική πολεμική Αεροπορία (Royal
Air
Force= Βασιλική
Αεροπορική Δύναμη,
R.A.F.)
αναδεικνύεται πολύ δυναμική έναντι της Γερμανικής
Αεροπορικής Δύναμης, της
Luftwaffe
(= Αεροπορικό Όπλο). Στο μεταξύ τον Πρωθυπουργό
Τσάμπερλαιν είχε αντικαταστήσει ο
Winston
Churchill,
επικεφαλής Κυβέρνησης πολυκομματικής: (Συντηρητικών -
Φιλελευθέρων - Εργατικών), πολιτικός ικανός, για την
περίπτωση, αποφασιστικός και ρήτορας γοητευτικός. Οι
ομιλίες του αποτελούσαν ένα στοιχείο ενίσχυσης της
αντοχής του βρετανικού λαού.
Εκείνος έπεισε και τους Αμερικανούς (Η.Π.Α.) να
ξεπεράσουν την πολιτική της ουδετερότητας και να
προσφέρουν ουσιαστική πολεμική βοήθεια στη Βρετανία
ψηφίζοντας (οι Αμερικανοί) το νόμο «περί Δανεισμού και
Εκμίσθωσης»
(όπλων, πλοίων πολεμικών, αεροπλάνων).
Η «μάχη της
Αγγλίας» έφθειρε περισσότερο τους Γερμανούς, σε
αεροπλάνα και βόμβες και γόητρο, παρά τους Βρετανούς, ως
τον Ιούνιο του 1941.
.δ΄.
Στο μεταξύ ο σύμμαχος του Χίτλερ προς το Μεσογειακό χώρο
(ο Μουσολίνι) είχε ανοίξει, χωρίς επιτυχία, νέο μέτωπο
στη Νότια Βαλκανική: τον Απρίλιο του 1939 είχε
απρόκλητα εισβάλει στην Αλβανία, μάλλον είχε αποβιβάσει
τις δυνάμεις του στις αλβανικές ακτές, ακολουθώντας την
αρχαία ρωμαϊκή τακτική,
για να έχει τον έλεγχο στην είσοδο της Αδριατικής
θάλασσας. Οι φιλοδοξίες του δεν περιορίζονταν, βέβαια,
στην Αλβανία. Ενδιαφερόταν για πλευροκόπηση της Ελλάδας
και της Γιουγκοσλαβίας και άρχισε να «φροντίζει για
βελτίωση του οδικού δικτύου» προς τις δυο γειτονικές
χώρες. Για τη σχετική προς την Ελλάδα «πολιτική» του οι
σχετικές λεπτομέρειες θα γραφούν παρακάτω (Εμπλοκή
της χώρας μας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο). Για την
ανάγκη ολοκλήρωσης τούτου του κεφαλαίου περιοριζόμαστε
μόνο σε μία παράγραφο: η έναρξη και η πορεία του
ελληνοϊταλικού πολέμου (από 28 Οκτωβρίου 1940 ως την
άνοιξη του 1941) και η πλήρης αποτυχία έως γελοιοποίηση
του Μουσολίνι έδωσαν την αφορμή στο Χίτλερ να επεκτείνει
τη δική του δραστηριότητα και προς τη νότια Βαλκανική
(τον Απρίλιο - Μάιο 1941) και να πραγματοποιήσει μια
ακόμη - την τελευταία - θεαματική προέλασή του (ως την
Κρήτη, το Μάη του 1941).
.ε΄.
Παράλληλα προς τη Μάχη της Αγγλίας (που
εκτεινόταν χρονικά από τον Αύγουστο του 1940 ως τον
Ιούνιο του 1941) ο Χίτλερ ασχολήθηκε με τις διαφορές του
στη Βόρεια Βαλκανική. Συγκεκριμένα:
·
Ενδιαφερόταν για τη Ρουμανία προκειμένου να «προστατεύσει»
εκεί τις πετρελαιοπηγές από επιθέσεις των Βρετανών, που
μπορούσαν να έχουν άνετη πρόσβαση αεροπορική από τον
ελληνικό χώρο λόγω της αγγλόφιλης πολιτικής του
Γεωργίου Β΄ (και του υποτακτικού του Ιω. Μεταξά).
·
Ενδιαφερόταν για την εσωτερική πολιτική ζωή στη
Γιουγκοσλαβία, να είναι φιλική προς τους Ναζί. Όταν
χρειάστηκε να παρέμβει επιθετικά, ήταν ο χρόνος που ο
Μουσολίνι είχε γελοιοποιηθεί στρατιωτικά από τον
ελληνικό στρατό στο αλβανικό έδαφος.
Τότε πλέον ο Χίτλερ
οργάνωσε την επιχείρηση προς νότο (έχοντας και τη
σύμπραξη της Βουλγαρίας). Σε δυο εβδομάδες κυρίευσε τη
Γιουγκοσλαβία και οι μηχανοκίνητες δυνάμεις του έμπαιναν
στο ελληνικό έδαφος στις 7 Απριλίου 1941. Είκοσι μέρες
αργότερα μπήκαν στην Αθήνα και κατά το γ΄ δεκαήμερο του
Μάη πραγματοποίησαν οι Γερμανοί πρωτοφανή στα πολεμικά
χρονικά επιχείρηση κατάληψης νησιωτικού χώρου, της
Κρήτης, με αερομεταφερόμενες δυνάμεις. Αντίστροφα
προς την προέλαση των Γερμανών στον ελληνικό χώρο
έσπευδαν να αποχωρήσουν από αυτόν οι Βρετανοί (εκστρατευτικό
σώμα που είχε προωθηθεί ως την κοιλάδα των Τεμπών για
ενίσχυση της ελληνικής άμυνας). Η ελληνική Κυβέρνηση επίσης
ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει τη χώρα. Και, φυσικά,
ταυτόχρονα με τους Γερμανούς προέλαυναν οι σύμμαχοί
τους: οι Ιταλοί (από την Αλβανία) και οι Βούλγαροι από
τη χώρα τους προς την Ελλάδα. Οι Δυνάμεις του ΄Αξονα
Βερολίνου - Ρώμης και συμμάχων μπορούσαν να προωθηθούν
και προς τη Βόρεια Αφρική. Για την Ελλάδα άρχιζε η
περίοδος Τριπλής Κατοχής. (Η συνέχεια στο επόμενο
κεφάλαιο: Εμπλοκή της χώρας μας στον Πόλεμο).
.στ΄.
Ανάλογη προς την αποτυχία των Ιταλών στη χώρα μας είχαν
οι στρατηγοί του Μουσολίνι και στη Β. Αφρική, ειδικότερα
στη Λιβύη. Εκεί ο στόχος τους ήταν να προελάσουν
ανατολικά, προς την Αίγυπτο, και να πλήξουν τα βρετανικά
συμφέροντα καταλαμβάνοντας το Σουέζ, διώρυγα ελέγχου των
κινήσεων προς τον Ινδικό Ωκεανό. Για ενίσχυση των
συμμάχων του ο Χίτλερ έστειλε και εκεί ένα εκστρατευτικό
σώμα, γνωστό στην ιστορία του πολέμου ως «Afrika
Corp»,
με διοικητή το στρατηγό Ρόμελ. Την προέλαση των
Ιταλογερμανών από Λιβύη προς Αίγυπτο προσπάθησαν τελικά
και πέτυχαν να ανακόψουν οι Βρετανοί έχοντας
συγκροτήσει εκεί ειδικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής (ΣΜΑ)
με διοικητή αρχικά τον
Wavell
και αργότερα τον
Montgomery.
Η κρίσιμη μάχη ανάμεσα στις αντίπαλες δυνάμεις έλαβε
χώρα στο
El
Alamein (23
Οκτωβρίου - 4 Νοεμβρίου 1942) με νίκη των Βρετανών και
των συμμάχων τους από πολλές βρετανικές αποικίες της
Ανατολής. Ανάμεσα στους άλλους που βοήθησαν ήταν και
μονάδες του ελληνικού τακτικού στρατού (Πεζικού,
Ναυτικού, Αεροπορίας), που είχαν φύγει προς την Αίγυπτο
μετά την κατάρρευση του ελληνικού μετώπου τον Απρίλη -
Μάη του 1941. (Μαζί με τον τακτικό στρατό συμπολέμησαν
εθελοντικά και πολλοί Έλληνες εθελοντές και
Ελληνοκύπριοι επίσης εθελοντές).
(΄Αλλες λεπτομέρειες για την ελληνική παρουσία στη Μέση
Ανατολή στο επόμενο κεφάλαιο, που αναφέρεται ειδικά στην
εμπλοκή της χώρας μας στον πόλεμο).
Πάντως, η ήττα των
Ιταλογερμανών στο
El
Alamein σήμαινε
και το τέλος της προσπάθειάς τους στη Βόρεια Αφρική.
.ζ΄. Η
σχετικά σύντομη προέλαση των Γερμανών στη Νότια
Βαλκανική (ως την Κρήτη) καθώς πραγματοποιήθηκε (ως
παρέκκλιση από τα κύρια σχέδιά τους) για αποκατάσταση
του γοήτρου του Μουσολίνι, συνεπαγόταν καθυστέρηση
έναρξης κάποιας άλλης επιχείρησης. Συγκεκριμένα, ο
Χίτλερ και το επιτελείο του από καιρό σχεδίαζαν την «επιχείρηση
Barbarossa»,
ολομέτωπη επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Ίσως και
για να παρουσιάσουν, όπως προσδοκούσαν, μια θεαματική
επιτυχία, με την οποία αυτοί θα αναδεικνύονταν κυρίαρχοι
στην Ευρώπη και θα είχαν εντελώς απομονωμένη την Αγγλία,
που εξακολουθούσε να αντιστέκεται (συνεχιζόταν η Μάχη
της Αγγλίας). Όμως η προέλαση των Γερμανών ως την Κρήτη
(τέλος του Μάη 1941) τους είχε πάρει χρόνο πολύτιμο.
Μόλις στις 22 Ιουνίου μπόρεσαν να ξεκινήσουν τη
μοιραία γι αυτούς επιχείρηση ενάντια στη Σοβιετική Ένωση «με
καθυστέρηση ενός μηνός». «150 γερμανικές μεραρχίες από
τις οποίες 17 είναι μηχανοκίνητες» περνούν τα σοβιετικά
σύνορα με κατεύθυνση το Λένινγκραντ (στο ρωσικό
βορρά) , τη Μόσχα (στο κέντρο), το
Στάλινγκραντ νοτιότερα.
Σε όλες τις κατευθύνσεις οι Γερμανοί κινούνται
ακάθεκτοι προς το στόχο, αλλά τελικά αναχαιτίζονται σε
όλα τα μέτωπα και από το φθινόπωρο του 1941
αντιμετωπίζουν πρόσθετη δυσκολία που τους ακινητοποιεί
και τους φθείρει. Πρόκειται για το «στρατηγό χειμώνα»,
όπως έχει χαρακτηριστεί ο σύμμαχος των αμυνομένων στην
περίπτωση αυτή. Και θεωρείται ιδιαίτερα δυσμενής για
τους εισβολείς η καθυστέρηση έναρξης της επιχείρησής
τους (22 Ιουνίου 1941), που αποδίδεται και στο ότι
έχασαν πολύτιμο χρόνο ωσότου να ολοκληρώσουν την
κατάληψη της Κρήτης (τέλος του Μάη 1941) και να
μεταφέρουν έπειτα τις δυνάμεις τους στο Ανατολικό
Μέτωπο (με τραυματισμένο μάλιστα βαριά το σώμα
αερομεταφερόμενων δυνάμεων ύστερα από τη Μάχη της Κρήτης).
.η΄. Στο
μεταξύ είχε ενταχθεί στις εμπόλεμες δυνάμεις κατά του ΄Αξονα
η Αμερική (Η.Π.Α.) με πρωτοβουλία πρόκλησης από
την Ιαπωνία. Η χώρα της στρατοκρατίας είχε από χρόνια
εμπλακεί σε πολέμους επεκτατικούς εις βάρος της Κίνας
και άλλων περιοχών της Ανατολικής Ασίας. Όταν επικρίθηκε
από την Κ.τ.Ε. για την επιθετικότητά της αποχώρησε «οργισμένη»
από το διεθνή οργανισμό. Το 1935 υπόγραψε με τη Γερμανία
το
Anticomintern
Pact
και το 1940 υπόγραψε συνθήκη συμμαχίας με τη Γερμανία
και Ιταλία (΄Αξονα Βερολίνου - Ρώμης - Τόκιο).
Τέλη του 1941 οι Ιάπωνες πραγματοποίησαν απρόκλητο
καταστροφικό βομβαρδισμό εναντίον του αμερικανικού
στόλου στο
Pearl
Harbour (Λιμάνι
των μαργαριταριών), στον Ειρηνικό Ωκεανό. Το Κογκρέσο
κήρυξε τον πόλεμο στην Ιαπωνία και στις 11Δεκεμβρίου
1941 η Γερμανία κήρυξε τον πόλεμο εναντίον των Η.Π.Α.
Έτσι, ο πόλεμος γενικεύτηκε σε όλες τις ηπείρους και
όλους τους ωκεανούς. Η τελευταία δύναμη που μπλέχτηκε ή
προσχώρησε σ' αυτόν (οι Η.Π.Α.) είχε μεγαλύτερη ευχέρεια
να παράγει όπλα και να μετέχει σε αποβατικές
επιχειρήσεις επιλεκτικά , χωρίς να υφίσταται επιθέσεις
στο έδαφός της. Αμερικανοί και Βρετανοί πραγματοποίησαν
απόβαση στη δυτική Β. Αφρική στις 8 Νοέμβρη του 1942 (λίγο
μετά την ήττα του Ρόμελ στο Ελ Αλαμέιν).
.θ΄. Με
όλα αυτά τα γεγονότα ο πόλεμος είχε προσλάβει τη
μεγαλύτερη έκτασή του και ήταν στην κρισιμότερη στιγμή
του. Επιπλέον, μπήκε στην πιο άγρια φάση του, τόσο στα
μέτωπα που μνημονεύσαμε, όσο και στο εσωτερικό των
εμπόλεμων χωρών: όπου συγκρούονταν οι επιτιθέμενοι, οι
κατεχόμενοι, οι αμυνόμενοι ή αντιστεκόμενοι.
Συγκεκριμένα:
Στις
κατεχόμενες χώρες αναπτύσσονταν ένοπλα αντιστασιακά
κινήματα και βρίσκονταν σε σκληρή αντιπαράθεση προς τις
δυνάμεις Κατοχής και τους όποιους συνεργάτες τους (π.χ.
στην Ελλάδα,
στη Γιουγκοσλαβία, στη Γαλλία, στην Αλβανία),
στα κατεχόμενα δυτικά εδάφη της ΕΣΣΔ.
Στα
μητροπολιτικά εδάφη της Γερμανίας και σε περιοχές
που αμεσότερα ελέγχονταν από το γερμανικό στρατό (Πολωνία,
Δυτική ΕΣΣΔ) αναπτύσσονται κρυφά τα πιο βάρβαρα και
εγκληματικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και θανάτωσης
αντιπάλων, με κριτήρια φυλετικά, ιδεολογικά, κοινωνικής
περιφρόνησης, π.χ. στο ΄Αουσβιτς, κ.α.
(Εκεί οδηγούνταν και βασανίζονταν όχι μόνο κάποιοι
πολεμικά αντίπαλοι, αλλά, κυρίως, πολλοί άμαχοι, πολλοί φυλετικά ή
κοινωνικά θεωρούμενοι - κατά τη θεωρία των Ναζί -
κατώτεροι: Εβραίοι Σλάβοι, τσιγγάνοι, ομοφυλόφιλοι- ή ιδεολογικά
αντίθετοι: κομμουνιστές).
.ι΄ .
Αντιστροφή της πορείας του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου:
Τα δυο πρώτα χρόνια του
πολέμου εκδηλώθηκε η επιθετική / επεκτατική διάθεση και
ικανότητα των δύο βασικών ετέρων του ΄Αξονα (Γερμανίας ,
Ιαπωνίας) και είχαν διαμορφωθεί τα διάφορα μέτωπα. Από
το φθινόπωρο όμως του 1941, δηλ. 24-26 μήνες από την
έναρξη του πολέμου, άρχισαν να φαίνονται στον ορίζοντα
τα όρια των δυνατοτήτων και τα συμπτώματα των αδυναμιών
των εμπολέμων. Και από τις αρχές του 1942 εμφανίζονται
συμπτώματα κάμψης ή αδυναμίας των Δυνάμεων του ΄Αξονα,
που γεννούν προσδοκίες νίκης των αντιπάλων. Συγκεκριμένα:
·
Από τις
αρχές του 1942 βρίσκουμε εκείνους που είχαν αρχίσει τον
πόλεμο (Γερμανούς) όχι πλέον σε προέλαση αλλά σε
ανάσχεση (μπροστά στη Μόσχα, στο Στάλινγκραντ, στη Β.
Αφρική), ως δυνάμεις Κατοχής σε πολιορκία από Αντάρτες
των κατακτημένων χωρών.
·
Την άνοιξη
του 1942 οι Ιάπωνες νικήθηκαν από το αμερικανικό ναυτικό
και την αεροπορία σε αεροναυμαχίες στη θάλασσα των
Κοραλλίων και του Midway (στον Ειρηνικό
Ωκεανό).
·
Από το
Νοέμβρη του 1942 οι Ιταλογερμανοί χάνουν την
πρωτοβουλία κινήσεων στη Β. Αφρική (μετά το Ελ Αλαμέιν)
και το Μάη του 1943 απομακρύνονται πια από τη Βόρεια
Αφρική. Αρχίζει πια η συρρίκνωση.
·
Ήδη όμως
από τις 5 Φεβρουαρίου 1943 έχουν υποστεί δεινή ήττα
μπροστά στο Στάλινγκραντ με εκατοντάδες χιλιάδες
θύματα και αιχμαλώτους (στρατιώτες του Χίτλερ). Τον
Ιούλιο του 1943 αποτυγχάνουν στην τελευταία προσπάθειά
τους για προέλαση οι Γερμανοί και απελευθερώνονται οι
περιοχές του Κιέβου, της Σεβαστούπολης, του Σμόλενσκ.
Και αρχίζει η αντεπίθεση των Σοβιετικών.
·
Τον Ιούλιο
του 1943
οι Αγγλοαμερικανοί πραγματοποιούν απόβαση στη Σικελία
- Ν. Ιταλία και αναγκάζουν τη βασιλική Κυβέρνηση της
Ιταλίας να ζητήσει ανακωχή (3 Σεπτέμβρη 1943). Ο
Μουσολίνι χάνεται από το προσκήνιο. Η Κυβέρνηση του
στρατηγού
Badoglio
προσχωρεί στο αντίπαλο στρατόπεδο, των Αγγλοαμερικανών
και Ρώσων.
·
Το
καλοκαίρι του 1944 οι Δυτικοί Σύμμαχοι πραγματοποίησαν -
με καθυστέρηση πολλή αλλά και με επιτυχία - απόβαση στη
γαλλική Νορμανδία (6 Ιουνίου) και στις 25
Αυγούστου έμπαιναν ελευθερωτές στο Παρίσι.
·
Παράλληλα
(το καλοκαίρι του 1944) οι σοβιετικοί προελαύνουν στη
Βαλκανική (ως τα ελληνικά σύνορα) και οι Γερμανοί
αποσύρονται βιαστικά διαμέσου της Γιουγκοσλαβίας, όπου
την τελική πρωτοβουλία αναλαμβάνουν οι Παρτιζάνοι (οι Γιουγκοσλάβοι
αριστερής ιδεολογίας αντιστασιακοί) υπό τη ηγεσία του
Τίτο.
·
Τους
πρώτους μήνες του 1945 οι Αγγλοαμερικανοί και Γάλλοι
προελαύνουν μέσα στη Γερμανία από τα δυτικά, ενώ οι
Σοβιετικοί από τα ανατολικά φτάνουν στα προάστια του
Βερολίνου (21 Απριλίου).
Στις 2 του Μάη περνούν την Πύλη του Βρανδεμβούργου. Και
λίγες ώρες νωρίτερα ο Χίτλερ είχε αυτοκτονήσει στο
υπόγειο καταφύγιό του.
.ια΄. Στις 8
του Μάη του 1945 εκπρόσωποι της Ανώτατης Γερμανικής
Διοίκησης υπόγραψαν ανακωχή χωρίς όρους. Η
Ευρώπη ύστερα από περίπου 6 χρόνια πόλεμο, μετά από
τεράστιες υλικές καταστροφές και με περίπου 40.000.000
νεκρούς
ξαναμπαίνει σε ειρηνική ζωή, με νέα προβλήματα. Αλλά η
Ιαπωνία εξακολουθεί πεισματικά να αντιστέκεται για ακόμη
4 μήνες. Ένα νέο όπλο, πολύ πιο καταστροφικό, χρειάστηκε
για να «πείσει» τους ιθύνοντες της ιαπωνικής
στρατοκρατίας να ζητήσουν ανακωχή. Οι Αμερικανοί «αξιοποίησαν»
την ατομική βόμβα στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι
(6 και 9 Αυγούστου, αντίστοιχα). Στις 14 Αυγούστου η
Κυβέρνηση του Τόκιο δέχτηκε να υπογράψει ανακωχή χωρίς
όρους. Το καταστροφικό αποτέλεσμα τρόμαξε την
ανθρωπότητα όλη για τα τεχνολογικά επιτεύγματά της.
Πολλοί μελετητές επικρίνουν την αμερικανική ηγεσία για
την απόφασή της να χρησιμοποιήσει την ατομική βόμβα σε
κατοικημένες περιοχές, όπου είναι αδιανόητη πια η
διάκριση των αμάχων, των παιδιών. Το σκεπτικό της ήταν
ότι διαφορετικά ό πόλεμος θα συνεχιζόταν με τα
συμβατικά όπλα και θα είχε αθροιστικά ανάλογες ή και
περισσότερες καταστροφές. Το βέβαιο είναι ότι το νέο
όπλο «άνοιξε» νέα εποχή στην ιστορία των πολέμων. Πιθανό
είναι να αξιοποιήθηκε εναντίον των Ιαπώνων, για να «θαυμάσουν»
την καταστροφική δύναμη της Αμερικής οι «Σύμμαχοί» της,
ειδικά οι Σοβιετικοί, και να τρομάξουν. ΄Αρχιζε η
περίοδος του «Ψυχρού Πολέμου». Αλλά σε λίγο (το
1947) αποκάλυψαν και οι Ρώσοι ότι είχαν φτάσει και αυτοί
την Τεχνολογία (διάσπαση του ατόμου) της «Φιλανθρωπίας».
Έτσι άρχιζε η περίοδος ειρήνης με Ισορροπία του
Τρόμου.
.ιβ΄. Τα
στρατόπεδα συγκέντρωσης - εξόντωσης ανθρώπων, άμαχου
πληθυσμού.
Με την
κατάρρευση του Γ΄ Ράιχ οι νικητές έφτασαν και στα
διάφορα «στρατόπεδα συγκέντρωσης» και εξόντωσης ανθρώπων,
που κρίνονταν διώξιμοι κατά τη «φιλοσοφία» -ιδεολογία
του Ναζισμού (Εβραίοι,
Ρώσοι, Πολωνοί, Κομμουνιστές, Τσιγγάνοι...).Όσοι είχαν
επιζήσει (πεινασμένοι, βασανισμένοι, αρρωστημένοι,
μισοπεθαμένοι) απελευθερώθηκαν από τα συμμαχικά
στρατεύματα και αφηγήθηκαν λεπτομέρειες της απίστευτης
απανθρωπίας που είχε εκδηλωθεί εκεί από ανθρώπινα όντα,
που ενεργούσαν για λογαριασμό «πολιτισμένου» Κράτους.
Τα θύματα υπολογίζονται σε εκατομμύρια: περίπου
6.000.000 Εβραίοι. 3.700.000 Ρώσοι....)
Το φαινόμενο των στρατοπέδων συγκέντρωσης αποτέλεσε την
κορύφωση της αγριότητας του πολέμου, κυρίως από το
1943 ως την ώρα της λύτρωσης.
Επειδή
συνήθως σχετικά με το θέμα αυτό εμφανίζονται με
γενικότητες ή φρικαλέες λεπτομέρειες, με τάσεις
υπερβολής ή υποβάθμισης του φαινομένου, θεωρώ σκόπιμο να
παραθέσω εδώ κάτι από ένα βιβλίο όπου καταγράφονται
κάποια συγκεκριμένα στοιχεία διώξεων και μία παράγραφο
από σχολικό βιβλίο γερμανικό (του 1962-63).
.α΄.
Από
Grane Brinton - John Christopher - Robert Lee Wolff,
A History of Civilization (1715 to the Present),
fifth edition 1976, p. 769: “Racism and Political Theory
(Ρατσισμός
και
Πολιτική
θεωρία):
«Σε μια χώρα των
60.000.000 κατοίκων οι Εβραίοι ήταν περίπου 600.000, δηλ.
περίπου 1%... το αντισημιτικό δόγμα του Χίτλερ απαιτούσε
την εξόντωσή τους χωρίς έλεος:
·
Οι Εβραίοι
δεν επιτρεπόταν να έχουν δικό τους γραφείο (office)
- επιχείρηση (με απόφαση του Απρίλη 1933), μολονότι
έγινε προσωρινά μια εξαίρεση για Εβραίους βετεράνους (παλαιούς
πολεμιστές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στο πλευρό των
Γερμανών).
· Σύμφωνα με
τους «Νόμους της Νυρεμβέργης» (15 Σεπτεμβρίου 1935)
Εβραίοι θεωρούνταν όποιοι είχαν και ένα παππού ή γιαγιά
Εβραίο - α. Αυτά τα άτομα έχαναν τη γερμανική υπηκοότητα.
Γάμος Εβραίων και μη Εβραίων απαγορευόταν ως φυλετική
μίανση (racial
pollution), οι
Εβραίοι απαγορευόταν να κρατήσουν ως σημαιοφόροι την
εθνική σημαία (τη γερμανική), δεν μπορούσαν να ασκήσουν
επάγγελμα εκπαιδευτικού, ούτε να εργάζονται σε Τράπεζα,
ούτε να οργανώνουν έκθεση ζωγραφικής ή συναυλίες ως
μουσουργοί ή να εργάζονται σε ξενοδοχεία ή να πωλούν
βιβλία...
·
Κατά τη
διάρκεια του πολέμου γίνονταν ιατρικά πειράματα με
απίστευτη σκληρότητα και χωρίς αναμενόμενο επιστημονικό
συμπέρασμα αξιόλογο πάνω σε ανθρώπινα όντα φυλετικά
κατωτέρα: Εβραίους, Πολωνούς, άλλους Σλάβους..»
.β΄. Από
βιβλίο σχολικό (δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης):
Ebelin-
Wolfgang
Birkenfeld,
Die
Reise
in
die
Vergangenheit, Band
4 (Geschichte
und
Politik
in
unserer
Zeit),
σελ. 138-139, όπου ο λόγος για του ΄Αουσβιτς, ένα από τα
στρατόπεδα συγκέντρωσης - εξόντωσης Εβραίων (στην
κατεχόμενη τότε από τους Γερμανούς Πολωνία) αντιγράφουμε:
Το 1939
ζούσαν στην Ευρώπη περίπου 9.500.000 Εβραίοι.
Επιβίωσαν μετά τον πόλεμο
λιγότεροι από
4.000.000. Περίπου 6.000.000 ήταν τα
θύματα (της πολιτικής των Ναζί -
SS). |
Επίλογος
Κατά τη διάρκεια του
αιματηρού πολέμου (1939-45) εκδηλώθηκαν και άλλες
δραστηριότητες συναφείς προς τον πόλεμο, που επρόκειτο
να επηρεάσουν βαθιά τον καιρό της «ειρήνης» που
ακολούθησε:
1.
Οι ηγέτες των Μεγάλων Δυνάμεων - Η.Π.Α., ΕΣΣΔ,
Βρετανία - πραγματοποίησαν διάφορες συναντήσεις , στην
Καζανμπλάνκα, στο Κεμπέκ, στην Τεχεράνη,
στη Γιάλτα, στο Πότσνταμ..., για να
ρυθμίσουν λεπτομέρειες ή γενικές κατευθύνσεις της
συνεργασίας τους και της μετά τον πόλεμο «ρύθμισης» της
«κοινής» πολιτικής τους...Από όσα γνωρίζουμε σχετικά
φαίνεται ότι πρωταρχικά κίνητρα - κριτήρια των
συνομιλιών τους ήταν η διανομή του κόσμου σε «σφαίρες
επιρροής» ανάμεσά τους.
Η φιλοσοφία των Πολιτισμένων για την ειρήνη του κόσμου
έχει αποτυπωθεί στα Πρακτικά των Συνεδρίων.
2.
Στις χώρες της «Κατεχόμενης» Ευρώπης τα Κινήματα Εθνικής
Αντίστασης μοιραία προσέλαβαν και κοινωνικό χαρακτήρα
και σε αρκετές χώρες, κυρίως της Ανατολικής Ευρώπης και
της Βαλκανικής, κατέληξαν σε επικράτηση κομμουνιστικών
καθεστώτων. Σε άλλες χώρες απλά ενισχύθηκαν τα
κομμουνιστικά κόμματα , ώστε να παίξουν ενεργό ρόλο στην
πολιτική ζωή μετά τον πόλεμο (π.χ. στην Ιταλία, στη
Γαλλία).
3.
Γενικότερα, σε όλο τον πλανήτη κλονίστηκε η
αποικιοκρατία και πολλοί λαοί διεκδίκησαν την
απαλλαγή τους από τους λευκούς αποικιοκράτες (στην
Αφρική, στην Ασία, στον Ειρηνικό Ωκεανό).
Λεπτομέρειες σε επόμενο κεφάλαιο, για τον
μεταπολεμικό κόσμο.
4.
Ο Πόλεμος υπήρξε δοκιμασία σκληρή, κυριότατα για την
Ευρώπη, και ευκαιρία για οικονομική ανάπτυξη, κυρίως
στις Η.Π.Α., σε βαθμό τέτοιο, ώστε να αποκτήσουν
οικονομική επικυριαρχία στο μεταπολεμικό κόσμο.
5.
Από καθαρά στρατιωτική και ιδεολογική άποψη ο Πόλεμος
ευνόησε την ανάδειξη της ΕΣΣΔ για δυο λόγους: γιατί
υπήρξε πραγματικά πολύτιμη η συμβολή της για τη
στρατιωτική συντριβή του Ναζισμού και γιατί αποτέλεσε
το κέντρο ιδεολογικής ελπίδας ότι μπορεί να προσφέρει ο
σοσιαλισμός μια καλύτερη λύση στα κοινωνικά προβλήματα
των λαών.
6.
Στην ιδιαίτερα πληγωμένη από τον Πόλεμο Ευρώπη
γεννήθηκε έντονο και το αίτημα για αναζήτηση δρόμων
ενότητας (οικονομικής, πολιτικής, κοινωνικής), ώστε να
αποφευχθούν στο μέλλον τα συμπτώματα μικρονοϊκών
συγκρούσεων. Αμέσως μετά τον Πόλεμο άρχισαν κινήσεις για
Ε.Ο.Κ - Ε.Ε.(την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα που
μετεξελίχθηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση με τη συνθήκη του
Maastricht).
Για τις εξελίξεις σε
όλους αυτούς τους τομείς θα προσπαθήσουμε να δώσουμε
σαφή αφήγηση με τα επόμενα κεφάλαια:
·
Συνθήκες
ειρήνευσης και αποαποικιοποίησης.
·
Ψυχρός
Πόλεμος .
·
Ισορροπία
του τρόμου και αναζήτηση Ειρηνικής Συνύπαρξης.
·
Η μεγάλη
δοκιμασία του Σοσιαλισμού.
Αντίστοιχα υποκεφάλαια
ή παραγράφους ενδεικτικές θα αφιερώσουμε βέβαια και
στην Ιστορία την Ελληνική, που ήταν ιδιαίτερα περίπλοκη
και πικρή, ειδικά τις πρώτες δεκαετίες μετά τη λήξη του
Β΄ Παγκ. Πολέμου (1945-74): Εμφύλιος Πόλεμος, Μακρά
περίοδος έντονων ιδεολογικών αντιπαραθέσεων, Επταετία
τραγικής αμάθειας και εθνικής τραγωδίας (1967-1974)
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Ι.Σ. Κολιόπουλος,
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, 1789-1945, εκδ.
«Βάνιας», Θεσσαλονίκη, 1999, κεφ. ΙΒ΄: «Ο Β΄ Παγκόσμιος
Πόλεμος».
E.
Burns,
Ευρωπαϊκή Ιστορία, (μετ. Τ. Δαρβέρης, εκδ.
«Παρατηρητής». 1988),κεφ. 17: «Δεύτερος Παγκόσμιος
Πόλεμος».
F.-G.-Dreyfus,
Roland
Marx,
Raymond
Poidevin ,
(μετάφραση Τάκη Θεοδωρόπουλου - Πέτρου Παπαδόπουλου),
Η Ευρώπη από το 1848 μέχρι σήμερα, (τ. 6ος
,σελ. 150 κ.π.).
Richard
Vinen,
A
History in Fragments:
Europe in the Twentieth Century,
ch.
7:
“The
Second World war in Europe”, pp. 221-255.
Σταύρου Ζορμπαλά, Η
αλήθεια για το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο: η συμβολή της
Σοβιετικής Ένωσης και οι διαστρευλωτές της Ιστορίας,
4η έκδοση, «Σύγχρονη Εποχή», 1984.
Τα οποία έχουμε αναλύσει
στο προηγούμενο κεφάλαιο για τον Μεσοπόλεμο
(1919-1939).
|