ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ  01    

 

 Απόψε θα τολμήσουμε ένα διάβασμα στιγμών της ιστορίας της πόλης μας διαφορετικό απ' όσα έχουμε συνηθίσει.

Οδηγός μας θα είναι η  π ο ί η σ η.

Μέσα   από  ποιήματα του Νίκου Ποταμίτη, του γνωστού κι αγαπημένου μας Ομότιμου Καθηγητή Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Νίκου Ψημμένου,  θα ζήσουμε μια αλλιώτικη προσέγγιση της δημιουργίας και της πορείας μέσα στο χρόνο αυτής της αετοφωλιάς που τη λένε Σ ι ά τ ι σ τ  α.

Ταυτόχρονα, και στην αρχή κυρίως της παρουσίασης, θα βλέπουμε φωτογραφίες με απόψεις της πόλης μας, φωτογραφίες που λήφθηκαν με τέχνη και καημό από έναν άλλο αγαπημένο μας συμπολίτη, τον κ. Γιάννη Βαβίκη.

  Στην προσπάθεια αυτή θα είναι βοηθοί  μας οι κυρίες: Σουλτάνα Ζάβαλη, φιλόλογος καθηγήτρια του Τραμπαντζείου Γυμνασίου Σιάτιστας,  που θα διαβάσει τα συνοδευτικά κείμενα, και Θεολογία Ζωγράφου, επαγγελματίας δραματοθεραπεύτρια, ψυχοθεραπευτική επόπτρια και ηθοποιός, που θα αποδώσει τα ποιήματα της συλλογής του Νίκου Ποταμίτη ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ.

Aς ξεκινήσουμε, λοιπόν, το ταξίδι μας στο χρόνο.

Πριν από εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια  η ελληνική γη ήταν σκεπασμένη από θάλασσα.

Η γεωλογική μορφή της άλλαξε πολλές φορές μέχρι σήμερα και θα αλλάζει συνεχώς και στο μέλλον, ακολουθώντας το νόμο της αδιάκοπης μεταβολής, σύμφωνα με τη ρήση του Ηρακλείτου  «τα  πάντα ρει».

Ο βυθός της θάλασσας που σκέπαζε ολόκληρη την ελληνική περιοχή, από το Ιόνιο Πέλαγος ως τη Μικρά Ασία,  με τεκτονικές αναστατώσεις πτυχώθηκε και ανορθώθηκε για να προβάλει πάνω από την επιφάνεια των νερών το μεγαλύτερο τμήμα της δυτικής Ελλάδος.

Έτσι αναδύθηκε από τα θαλάσσια βάθη η Α ι γ α ι ί ς ως ενιαία και αδιαίρετη μάζα ξηράς.

Οι γεωλογικές ανακατατάξεις δεν σταμάτησαν με το σχηματισμό της Αιγαιίδας.

Για μερικά εκατομμύρια χρόνια έχουμε κατακερματισμό του χερσαίου χώρου της Αιγαιίδας∙ η Μεσόγειος Θάλασσα προχωρεί   προς τα ενδότερα της χώρας και   μεγάλα τμήματα ξηράς καταποντίζονται.  

Στην τελική διαμόρφωση του ελληνικού χώρου θα συμβάλλουν επίσης  οι σεισμοί και η δράση των ηφαιστείων.

Στη δική μας περιοχή διαμορφώθηκε η οροσειρά Περιστέρι-Βίτσι-Σινιάτσικο-Βέλλια-Μπούρινος.

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 08   

Στην αρχαιότητα το όνομα του όρους Μπούρινος ήταν Πύρινος και του όρους  Σινιάτσικου ήταν  Συνάσκιος. 

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 09   

 

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο :  Μυθολογικό

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 10

Εδώ, στην πλαγιά του Γρίβα, τα πετροχελίδονα , οι μακρινοί μας πρόγονοι του 15ου αιώνα, χτίζουν τη φωλιά τους και μακριά απ' τη σκλαβιά του Οθωμανού ετοιμάζονται για το μεγάλο πέταγμα προς τα Βαλκάνια και τη Μεσευρώπη.

Η μετανάστευση, η εγκατάσταση και η επιτυχημένη πνευματική και οικονομική δραστηριότητα  των Σιατιστινών στις χώρες των Βαλκανίων και της Μεσευρώπης,  συνοδεύεται με μεγάλη οικονομική ανάπτυξη και της ιδιαίτερης πατρίδας τους. Τότε το «χωρίον Σιάτιστα», η «Σιατιστέων πολιτεία» γίνεται το «Φλωροχώρι» στην ποδιά του Γρίβα:

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο :Το βουνό

 

Εδώ έχτισαν τα σπίτια τους με νου και γνώση, με φροντίδα κι ομορφιά. Για τα σπίτια αυτά το 1963 ο Σιατιστινός καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Μέγας σε ομιλία του στο Σύλλογο Σιατιστέων Θεσσαλονίκης σημείωνε και τα  ακόλουθα:

 

.T' αρχοντόσπιτα της Σιατίστης, τριάκοντα περίπου τον αριθμόν, κτισμένα προ 200 (διακοσίων) και πλέον ετών, ότε η Σιάτιστα, ασφαλής  επάνω εις τ'απάτητα βουνά της, ήκμαζε οικονομικώς, παρουσιάζουν μίαν από τας μάλλον εξειλιγμένας μορφάς  της οικιακής μας αρχιτεκτονικής. Άρχοντες φιλέορτοι, αποστέργοντες τας ταπεινάς και απερικοσμήτους οικήσεις, διέθεσαν τον πλούτον των εις κατασκευάς  ευπρεπείς, συμφώνους προς τας απαιτήσεις ανωτέρου και φιλεόρτου βίου. Αυτοί έδωσαν εις τους λαϊκούς τεχνίτας την ευκαιρίαν και τα μέσα ν' ασκήσουν την τεχνικήν των δεξιότητα και ν' αναπτύξουν την έμφυτον εις αυτούς καλαισθησίαν.

Όλα τ' αρχοντικά της Σιατίστης είναι οικοδομημένα επάνω εις το ίδιον σχέδιον με την ιδίαν σχεδόν διαρρύθμισιν του χώρου. Όλα προήλθον από την ιδίαν φιλόκαλον διάθεσιν,. Όλα επιβάλλονται εις τον επισκέπτην εξωτερικώς  μεν με το μέγεθός των, εσωτερικώς δε με την άνετον διάταξιν  του χώρου και με τον πλούσιόν των διάκοσμον. Είναι επιβλητικά οικοδομήματα με δύο ή τρία πατώματα και με τους υψηλούς πέτρινους τοίχους της αυλής και τις πολεμίστρες, που ανοίγονται σε κατάλληλα μέρη της οικοδομής, εχρησίμευαν εις ώρας κινδύνου και ως φρούρια κατά  των Αλβανικών επιδρομών.

Κατά κανόνα η πρόσοψις των σπιτιών αυτών είναι εστραμμένη προς μεσημβρίαν, ένα δε τμήμα του τοίχου της προσόψεως προεκβάλλεται κατά τι, δια να επιτηρήται εκ των πλαγίων η δρύινη δίφυλλη πόρτα, την οποίαν προφυλάσσουν και πολεμίστρες ανοιγμένες επί των εκατέρωθεν αυτής τοίχων.…..

Γ. Μέγα , Σιάτιστα, Τ' αρχοντικά της, τα τραγούδια της κι οι μουσικοί της, έκδοση του συλλόγου Σιατιστέων Θεσσαλονίκης , Αθήναι 1963.

  H κάτοψή των αρχοντικών έχει τη μορφή κεφαλαίου γράμματος  Γ  με την είσοδο στη γωνία και στην πιο μεγάλη πλευρά του.  Το τμήμα της προσόψεως που προεκβάλλεται κατά τι  σχηματίζει ορθή γωνία με την υπόλοιπη πρόσοψη.

H είσοδος του αρχοντικού Μανούση. Παλιά επιγραφή βρίσκεται χαραγμένη σε πέτρα εντοιχισμένη ψηλά στον τοίχο, δεξιά από τη θύρα της εισόδου σε μια κόγχη. Στο υπέρθυρο της κόγχης , ανάμεσα σε δικεφάλους αετούς, υπάρχει σταυρός και  χαμογελαστή ανθρώπινη μορφή.Μέσα στην κόγχη δικέφαλοι αετοί και η χρονολογία 1763.

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο :Προς πρωτομάστορα

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο : Στοιχεία ταυτότητας:

 

Σ' αρχοντικών υπέρθυρα

                  στίχοι του Ξενοφάνη

σε γυναικωνίτες  ιερών ναών

                 προσωπογραφίες διαδόχων του

στη μνήμη των κατοίκων

                      αετοί δικέφαλοι,

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 16

 

όψεις του Βοσπόρου,

             καράβια Βενετσάνικα

     και

      τραγούδια σε ρυθμούς νοσταλγικούς

      που σε γεμίζουν δάκρυ

Ο Ιωάννης Αποστόλου στο βιβλίο του Ιστορία της Σιατίστης  σημειώνει :

"... Η Σιάτιστα ούσα ορεινή και βραχώδης ως επί το πολύ δεν παρέχει το κατάλληλον έδαφος διά την οικονομικήν ανάπτυξιν των κατοίκων της, διό λίαν ενωρίς ήρχισαν να ταξιδεύουν εις διάφορα κέντρα του Εσωτερικού και Εξωτερικού, ένθα επεδίδοντο εις το εμπόριον και εις ποικίλας άλλας εργασίας.

Κατά την αρχαιοτέραν εποχήν μετά την Αυστρίαν και Γερμανίαν η Ρωμανία και η Σερβία ήσαν αι χώραι, εις τας οποίας συνήθως εταξείδευον οι Σιατιστείς, όπου δια της φιλοπονίας και της τιμιότητός των προήγοντο και αποκτούσαν μεγάλα πλούτη και την κοινήν εκτίμησιν...

... Από του 1870 περίπου πολλοί ήρχισαν να εγκαθίστανται εις Θεσσαλονίκην...

... Εις τους παλαιοτέρους χρόνους η Αμερική ήτο χώρα άγνωστος εις τους Σιατιστείς. Από του 1887 άρχεται η μετανάστευσις εις τον νέον κόσμον... "

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 17 

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο : Αποχαιρετιστήριο

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 18

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ επιστολών σπαράγματα…

 

Ο Ναούμ Δημητρίου Μωραΐτου ή Ναούμ Δημητριάδης Μωραΐτης είναι Σιατιστινός έμπορος στη Ζέμονα. Εγκαταστάθηκε εκεί γύρω στα 1812 και δεν μπόρεσε ποτέ να ξαναγυρίσει ή να επισκεφθεί την πατρίδα και τους δικούς του. Πεθαίνει το 1866 στη Βιέννη Η αδελφή του Ελένη είναι η γνωστή από το αρχείο Ζουπάν Ελένη Μωραΐτου σύζυγος του Μοσχοπολίτη Ναούμ Ζουπάν.

Οι πληροφορίες αυτές, όπως και το κείμενο της επιστολής, που θα ακούσετε προέρχονται από το αρχείο ΖΟΥΠΑΝ, που  έχει δημοσιευτεί το 1970 από τον  Αναστάσιο Χ. Μέγα  στο Λεύκωμα του Συλλόγου Σιατιστέων Θεσσαλονίκης ΣΙΑΤΙΣΤΕΩΝ ΜΝΗΜΗ.

 

Ζέμονι , τη 6 Μαρτίου 1822

Τη ποθεινοτάτη μου αυταδέλφη κυρία Ελένη τας προσκυνήσεις μου!

Εις Σιάτισταν

 

Πάσαν στιγμήν αναπνέω και αισθάνομαι τον προς την  μόνην αυταδέλφην μου Ελένην πόθον, και ούτω από έννοιαν εις έννοιαν πολλάκις καταντώ εις την βαθυτάτην φαντασίαν της ψυχής μου και μ' έρχεται ως να είμαι ανάμεσόν σας και να σας βλέπω, συνομιλώ και γλυκοφιλούμεθα ως αδελφός με αδελφήν. Εις αυτήν την στάσιν της ορατής κρίσεως και διακρούσεώς μου λέγω τον εαυτόν μου ευτυχή , κατά το ρητόν του Δαβίδ « ως τερπνότατον το επί το αυτό τους αδελφούς συγκατοικείν». Όταν όμως ανανήψη η ψυχή μου και περιφερόμενος εις διαφόρους συναναστροφάς βλέπω ζεύγη αδελφών  και φαμηλιών, και εγώ μεταξύ ξένων μόνος, τότε ταλανίζω τον εμαυτόν μου και παρακαλώ τον θεόν, αν ουχί δια πάντα, καν μικρόν τι διάστημα  να μ' αξιώση να σας ιδώ και  συναναστραφώ. Με αυτήν ουν την ελπίδα, καθώς από τα προς τον περιπόθητόν σας σύζυγον και μητέρα μας γράμματά μου, διατρέφομαι κατά αυτό το τρίμηνον διάστημα και έως τότε μετριάσατε και υμείς δια την στέρησιν και διακοπήν της παρουσίας μας. –Αγάπα και πείθου τω συζύγω σου και μητρί του προ πάντων. Ευλαβού τη μητρί μας. Αγάπα τα τέκνα σας και τίμα την λοιπήν οικογένειαν και συγγένειάν σας. Ταύτα βέβαια κανονικώ τω τρόπω κάμνετε  και περιττόν ήτον να σας τα αναφέρω εγώ ο μικρότερος , αλλά το αδελφικόν χρέος και η αγάπη δεν έχουν όρους  του καλού. Και δια τούτο ενικώς και ελευθέρως σας είπον τα αισθήματά μου, τα οποία , αχ!  πώς να ημπόρουν να σας τα εμπνεύσω στόματι προς στόμα! – Γράψατέ μοι ποίας ηλικίας είναι τα τέκνα σας, αν ετεκνογόνησαν τα ανεψίδια σας, ήτοι τα τέκνα της κυρίας Μπίλιας (ους ομού προσκυνώ), πώς είναι ο Λαμπρούσης μας (ον αδελφικοασπάζομαι), πού και πώς ευρίσκεται ο θείος μας κύριος Λιάσκος και τι τέκνα έχει. Τέλος, πώς είναι οι γείτονές μας και πώς σας μεταχειρίζονται οι άρχοντες της αυτού πολιτείας. Γράψατέ μοι  μιαν ξεχωριστήν σημείωσιν, τι  αγαπάτε να σας στείλω. Δεν ηξεύρω εις αυτάς τας περιπτώσεις τι φορείτε αυτού. Δια τούτο γράψατέ μοι. Ομματογυάλια παραγγέλλω εις Λειψίαν δια τον κυρ Ναούμ και κυρίαν μητέρα μας ·  δεν ηξεύρω πώς να επιτύχω εις τα μάτια των. Δια τούτο να με γράψητε.

... Με το αχ! Πότε να σας ιδώ και να αναπνεύσω τον γλυκύτατον της πατρίδος αέρα τελειώνω το παρόν μου, και μένω ο μεθ' υμών, εν υμίν και δι' υμών.

Αδελφός σας Ν(αούμ). Δημητριάδης Μωραΐτης»

ΣΙΑΤΙΣΤΕΩΝ ΜΝΗΜΗ, Λεύκωμα του Συλλόγου Σιατιστέων Θεσσαλονίκης , Θεσσαλονίκη 1972.

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο : Ο μεθ' ημών

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο : Ο εν ημίν και δι ημών

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 19 

Από τις σημειώσεις του Νίκου Ποταμίτη που συνοδεύουν τα ποιήματα της συλλογής ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ διαβάζουμε:

Αλησμόνα: Παλιά λαϊκή ονομασία των ξένων χωρών , στις οποίες ξεχνά κανείς την πρώτη του πατρίδα.

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο : Στη χώρα της Αλησμόνας

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 20

 

Αυτά συμβαίνουν «εν τη ξένη».

Κι εδώ στην πρώτη κι αξέχαστη πατρίδα;

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 21 

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο :Τα παράθυρα

 

Αναγέννηση παιδείας στον ελλαδικό χώρο και  ειδικά στο  δυτικομακεδονικό είχε εμφανιστεί από τις αρχές του 18ου αιώνα, όταν έκαναν τα πρώτα βήματά  τους σχολεία και λόγιοι που είναι γνωστοί ως πρόδρομοι ή κύριοι εκφραστές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Ενδεικτικά θυμίζουμε λ.χ. την εμφάνιση του Μεθόδιου Ανθρακίτη στην Ελληνική Σχολή της Σιάτιστας  (το 1710)  και τη μεγάλη δωρεά της Βασιλικής Νικολάου - 40.000 γρόσια  για την αναγέννηση της σχολής αυτής- που ανακοινώνει το περιοδικό   «Λόγιος Ερμής» στο τεύχος 5 του Μαρτίου του 1817.

 Η Σιάτιστα είναι από τις λίγες πόλεις της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας που έχει από τις αρχές του 18ου αιώνα Ελληνική Σχολή.

Ο Ι. Αποστόλου στο βιβλίο του Ιστορία της Σιατιστης , σελ.49, αναφέρει:

Πάντες οι διαπρέψαντες λόγιοι Σιατιστείς ως και πολλοί ξένοι εις το Ελληνικόν Σχολείον αυτής (της Σιατίστης) έλαβον τας πρώτας βάσεις της μορφώσεώς των. 

Ένας από τους ξένους μαθητές είναι και ο Πάβλοβιτς.  Πρόκειται για το Βούλγαρο λόγιο Παρθένιο Πάβλοβιτς (περ. 1695-1760), που σύμφωνα με τα απομνημονεύματά του ( γράφτηκαν τον Απρίλιο του 1746) παρακολούθησε τις παραδόσεις του Ανθρακίτη για τη Λογική και τα Μαθηματικά τόσο στην Καστοριά όσο και στη Σιάτιστα

(Τις πληροφορίες πήραμε από τις σημειώσεις του Νίκου Ποταμίτη που συνοδεύουν τα ποιήματα της συλλογής ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ)

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο :Η άφιξη του Πάβλοβιτς

 

 Δάσκαλοι,  που διακρίθηκαν στα σημαντικά σχολεία  της γενέτειρας,   θα διδάξουν  και στις παροικίες και σε ανώτερες σχολές της τη γλώσσα την ελληνική. Θα συγγράψουν βιβλία  θα κάνουν μεταφράσεις,  που θα εκδοθούν με χρήματα των Ελλήνων εμπόρων και θα σταλούν και στα σχολεία ή τις βιβλιοθήκες της γενέτειρας.

Πχ.:  Ο Παπαγεωργίου από Σιάτιστα μας έδωσε  το Μεγάλο Αλφαβητάριο της Ελληνικής αλλά και «Οικιακό και  Πρόχειρο Διδάσκαλο για την εκμάθησή της  Ελληνικής Γλώσσης» (δηλαδή της αρχαίας ελληνικής). Ένας άλλος Σιατιστινός έμπορος και λόγιος τίμησε την πόλη μας : Ο Γ. Ζαβίρας.

     Ένας στοχαστής του    19ου αι., ο  Γεώργιος Κρέμος , που πάλαιψε για την έκδοση του έργου του  Γ. Ζαβίρα (Σιατιστινού εμπόρου και πνευματικού ανθρώπου)  Νέα Ελλάς και επιμελήθηκε αυτή την έκδοση , προλογίζοντας το λαμπρό αυτό έργο     έγραψε  λακωνικά για το Ζαβίρα: «΄Απαντα  τον βίον αυτού διετέλει θύων τω κερδώω Ερμή ουχί ένεκεν αυτού αλλ' ένεκα του λογίου Ερμού. Εκείνον μεν περιείπε χαριν του ετέρου, του δε ετέρου χάριν της παλιγγενεσίας της πατρίδος.» που θα πεί: = Όλη του τη ζωή την πέρασε προσφέροντας θυσία στον κερδώο Ερμή, δηλ. εργαζόταν για το κέρδος το οικονομικό, όχι όμως για χάρη του κέρδους, αλλά για χάρη του Ερμή της σοφίας. Και αυτόν τον Ερμή της σοφίας- Παιδείας τον υπηρετούσε για την Παλιγγενεσία (για το ξαναγέννημα, την Ανάσταση) της Πατρίδας

Ο ίδιος ο Ζαβίρας είχε με σεμνότητα και πόνο γράψει αυτοβιογραφούμενος : «υπό της φιλομαθείας οιστρηλατούμενος και μη συγχωρούντος αυτώ του Ερμού  εν τοις σχολείοις διατρίβειν, μετά καιρόν κατ' ολίγον συνεστήσατο εαυτώ μίαν μικράν βιβλιοθήκην ...και εν αυτώ τω  εξηκανθωμένω και πολυταράχω  εμπορικώ βίω, ει και πελάτης του Ερμού, αλλ' όμως διάπειρος λάτρις της Παλλάδος μη διαλείπων ανελίττειν ενδελεχώς τους εγκριτωτέρους των συγγραφέων...» δηλαδή = κινούμενος από φιλομάθεια, μη έχοντας όμως από τον Ερμή (από τις ανάγκες της ζωής και τις συναφείς φροντίδες ) τη δυνατότητα να πηγαίνει στο  σχολείο, με τον καιρό  κατάφερε να αποκτήσει κάποια βιβλία...και δεν παρέλειπε να διαβάζει με προσοχή τους πιο σημαντικούς από τους συγγραφείς. 

Και μας έδωσε  ο Ζαβίρας πολύτιμο  έργο, μοναδική Γραμματολογία , όπου βιογραφεί   όλους τους  πνευματικούς άνδρες  του Γένους  μας από την άλωση της Πόλης (1453) ως τις μέρες του (1804, έτος  θανάτου του),  με στόχο «να καταρτίσει πιστούς χριστιανούς» και να πετύχει  «την πνευματικήν  αφύπνισιν των Ελλήνων». 

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο :Γεώργιος Ζαβίρας

 Από τη Νέα Ελλάδα  θ'  ακούσουμε δυο αποσπάσματα, αυτά που αναφέρονται στο  Μιχαήλ Δούκα και ,στο Δούκα  Χατζημιχαήλ Σιατιστινούς λογίους.  Το  πρώτο γιατί δείχνει τον άνθρωπο που  πάλεψε για  να επιδοθεί στη μελέτη της φιλοσοφίας και το δεύτερο γιατί δείχνει  εκείνον που  πλήρωσε  για τις νεωτερικές του απόψεις, που δεν κατανοούσαν και δε δέχονταν  ίσως οι σύγχρονοί του. 

1780 ΜΙΧΑΗΛ Δούκας, ήτον γέννημα και θρέμμα της εν Μακεδονία Σιατίστης, εις την οποίαν εμαθήτευσε παρά το ελλογιμωτάτω ανδρί κυρίω Μιχαήλ παπά Γεωργίου τω συμπατριώτη αυτού τα γραμματικά και ποιητικά μαθήματα· θέλων δε να αρχίση και τα φιλοσοφικά, εμποδίσθη παρά του πατρός του όστις εφοβήθη μήπως και των φιλοσοφικών μαθημάτων ακροατής γενόμενος ήθελε διαπτύση τον εμπορικόν βίον περί όν αυτός ενεκαλινδείτο· ο δε Μιχαήλ κλαίων άμα και οδυρόμενος, εδέετο του πατρός μακροθυμήσαι επ' αυτώ και αφήση τούτον όπως και τα φιλοσοφικά όργια μυηθή ·  αλλ' ιδών ότι μάτην την πλίνθον έπλυνε κατά την παροιμίαν, άκων και μη βουλόμενος υπήκουσε τη πατρική βία και υπεκλινε τον αυχένα εις τας πατρικάς προσταγάς· όθεν αποχαιρετηθείς από την φίλην αυτώ παιδείαν, απήλθεν εις το εν Σκοπίοις του πατρός εργαστήριον εξασκούμενος τα  της εμπορίας· μετά δε παρέλευσιν ενός έτους, απεστάλη εις την βιέννην της Αουστρίας, εν ή εσπούδαξε την Γερμανικήν και Γαλλικήν διάλεκτον·

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο :Μιχαήλ Δούκας

 

1780   ΜΙΧΑΗΛ Δούκα χατζή Μιχαήλ, ο εκ Σιατίστης της Μακεδονίας·  ειδήμων  ελληνικής, λατινικής, Γαλλικής, και Γερμανικής γλώσσης· αλλά διερέθισε πολλούς καθ' εαυτού εν υποψία γενόμενος  ως ότι φρονεί τα των νατουραλιστών· άλλοι δε εστοχάζοντο αυτόν ως άφρονα και μωρόν, όθεν και εβλήθη εις την εν βιέννη φυλακήν των Μωρών· αλλ' ελευθερωθείς εκείθεν επέμφθη εις την πατρίδα αυτού όπου πολλά ανήκεια αυτώ ποιήσας επέμφθη  παρά του πατρός αυτού εις την μονήν των Μετεώρων και μεθ' ικανόν χρόνον εις το του άθωνος όρος όπου και το ζην εξεμέτρησεν·

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο :Μιχαήλ Χατζημιχαήλ

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 29

 

Μέσα σε κλίμα ευγενών προσδοκιών και ελπίδων,  που είχαν γεννηθεί από τα κηρύγματα της Γαλλικής Επανάστασης (για Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη και κοινωνική Δικαιοσύνη) και από τη νικηφόρα πορεία του Ναπολέοντα στη βόρεια Ιταλία, κινήθηκε ο Ρήγας Βελεστινλής από το Βουκουρέστι προς τη Βιέννη και άρχισε την εκτύπωση επαναστατικού υλικού  στο τυπογραφείο των Σιατιστινών αδελφών Πούλιου  και με τη συμπαράσταση πολλών άλλων Ελλήνων μεταναστών που ζούσαν εκεί, κυρίως  Δυτικομακεδόνων.  Και προώθησε το επαναστατικό υλικό προς την Τεργέστη, στο κατάστημα ενός από τους μυημένους συντρόφους. Αλλά, όταν ο ίδιος έφυγε για την Τεργέστη με τελικό προορισμό να φτάσει στην Πελοπόννησο για δράση επαναστατική, τον πρόλαβε στην Τεργέστη η Αυστριακή Αστυνομία. Η συνέχεια είναι γνωστή και πικρή. Αυτό που εμείς θυμίζουμε  είναι ότι αυτή η προεπαναστατική δράση κυοφορήθηκε μέσα στους κόλπους του Ελληνομακεδονικού Ελληνισμού, που ζούσε τότε στη Βιέννη, στην Αυστροουγγαρία και ανέπνεε επαναστατική ιδεολογία και αγκάλιασε την κίνηση του Ρήγα. Αυτή ήταν  η κορυφαία προσφορά του Βαλκάνιου Πραματευτή και υπήρξε προπομπός  της Φιλικής Εταιρείας (Οδησσός,  1814) και του Αγώνα της Ανεξαρτησίας (1821-32). 

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο : Βλέπω το Ρήγα να δακρύζει

 

Όμως ο θάνατος δεν είναι το τέλος. Η  άνοιξη πάντα έρχεται , όσο κι αν αργεί καμιά φορά. Αυτό το ξέρουμε καλά εμείς οι Σιατιστινοί .

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 30

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ με τίτλο :Τα χελιδόνια

 

Καμμιά φορά έρχονται και χελιδόνια με παράξενα ονόματα όπως Κουρτ!

Ο Κουρτ Κυμ είναι Ελβετός, φίλος του Νίκου Ποταμίτη και επισκέφτηκε τη Σιάτιστα το καλοκαίρι του 1966. Ζει στο Μύνχενστάιν της Βασιλείας , μιλάει και γράφει ελληνικά

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 31

 

Το ποίημα του Κουρτ Κυμ με τίτλο:Σιάτιστα

 

Κι αυτά τα χελιδόνια τ' αγαπούμε κι ακούμε τί μας ψιθυρίζουν κι αφήνουμε τον ποιητή μας να   απαντήσει :

 

Το ποίημα από τη συλλογή του Νίκου Ποταμίτη  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ : στην πόλη μας σαν έρθεις ….  

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 34  

 Η κ. Θεοδώρα  Ζωγράφου- Βώρου  σε  επιστολή της   στον κ. Νίκο Ψημμένο μεταξύ άλλων γράφει :

 .....Το χάρηκα το  ΕΝ ΣΙΑΤΙΣΤΗ, το κάθε ποιητικό κομμάτι του. Νομίζω πως η Σιάτιστα βρήκε  το ζωγράφο  ποιητή της και τον με γνώση υμνητή της.

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ  35

 

Την αγάπη σου για την πόλη εμείς την ξέρουμε, την καταλαβαίνει  όμως  χωρίς κόπο και όποιος άλλος - ξένος - διαβάσει τα ποιήματά σου. Έδωσες   την ταυτότητα της   πόλης τέλεια  όχι μόνο με λόγο  , αλλά κύρια με την εικόνα που με το λόγο σου έχτισες

Έδωσες τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της .

Είδες τη μοίρα  και τα συναισθήματα των ανθρώπων της στην ξενιτιά  , αλλά και στην πατρίδα και μας συγκίνησες.

 Έπαιξες ωραία Στα Χελιδόνια με τα ονόματα και την αγάπη σου για τη δική σου, νομίζω, άξια χελιδόνα.

Είσαι, τέλος, ένας   doctus poeta (μορφωμένος,σπουδαγμένος ποιητής)  για μια ιστορική περίοδο της Σιάτιστας. Όποιος  ξέρει  γι' αυτήν αμέσως αναγνωρίζει τις αναφορές  σου και βλέπει πόσο εύστοχα και διεισδυτικά σχολιάζεις ποιητικά κάποια θέματα. Φρόντισες όμως, σαν καλός δάσκαλος, να δώσεις  εκείνες τις πληροφορίες που και τον αδαή θα τον ενημερώσουν, ώστε να κατανοήσει το κείμενο και,  πέρα από την αισθητική του λόγου, να σκεφτεί τα πράγματα  και τους ανθρώπους, την πόλη και την κοινωνία της.

 Χάρηκα, τέλος,  το λόγο σου, που  είναι στην κυριολεξία επιγραμματικός, αυστηρά σοβαρός. Είπες τόσο πολλά και σημαντικά  με τόσο λίγα λόγια.

 Κλείνοντας τη βραδιά θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον κύριο Γιάννη Βαβίκη  για τις φωτογραφίες που μας χάρισε.

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 36     

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 37  

 

ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 38

 

Τον κυρ-Γιάννη που νέος, ακολουθώντας τη μοίρα της γενιάς των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων,   έφυγε στη Δυτική Γερμανία.

Μαζί του, στην καρδιά του και στα όνειρά του, κουβαλούσε τη μικρή του πατρίδα, τη Σιάτιστα.

Όταν η ζωή και η τεχνολογία τού το επέτρεψαν, προσπάθησε, με υπομονή και σεβασμό στην  πόλη, να παγιδέψει «να απαθανατίσει» με τη φωτογραφική του μηχανή εικόνες της Σιάτιστας, εικόνες που τον συντρόφευαν τότε στην ξενιτιά, εικόνες που μοιράζεται τώρα μαζί μας.

Σήμερα δυστυχώς μαζί με τις ευχαριστίες μας η Μοίρα θέλησε να του εκφράσουμε και τη συμπαράστασή μας στο βαθύ του πόνο για το χαμό της αγαπημένης του Ειρήνης.

 Να ευχαριστήσουμε τον καθηγητή κ. Νίκο Ψημμένο, το Νίκο, για τα ποιήματά , που έγραψε  με ταλέντο, γνώση κι αγάπη για τη Σιάτιστα,

τις κυρίες Σουλτάνα Ζάβαλη και Θεολογία Ζωγράφου  για την με υψηλή αισθητική απόδοση των κειμένων και ποιημάτων της εκδήλωσης.

Τον κ. Τάκη Μάνιο και τον κ. Ζήση Στέφο για τη φροντισμένη ψηφιακή υποστήριξη της παρουσίασης και την επιμέλεια του ήχου.

Τον κ. Φανούριο Βώρο που μας επέτρεψε να χρησιμοποιήσουμε  αποσπάσματα από τη διάλεξή του στην Αθήνα το 2007 με θέμα: «Οικονομική, Κοινωνική, Εκπαιδευτική, γενικότερα πολιτισμική παρουσία του Μακεδονικού Ελληνισμού στη γενέτειρα και στις παροικίες (της Βαλκανικής και  της Μεσευρώπης) κατά τους τελευταίους αιώνες  της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (κυριαρχίας), δηλ. από τα τέλη του 17ου αιώνα  ως τις  αρχές του 20ού .»

Την εταιρεία    FORA Internet Services-Multimedia Productions, και ειδικά τον κ. Στέργιο Κώττα, που μας έδωσε    την άδεια εκτέλεσης  τμήματος του περιεχομένου  CD  με τίτλο «Τακης Γκόβας , σόλο κλαρίνο».  

Ευχαριστούμε κι όλους εσάς που  ήρθατε και συμμετείχατε σε μια ομολογουμένως  δύσκολη αλλά ελπίζουμε ενδιαφέρουσα  εμπειρία .

Μια εκδήλωση που …τόλμησαν να συνδιοργανώσουν η ΔΕΠΠΤΑΣ και ο δικτυακός  τόπος της πόλης  μας  http://www.siatistanews.gr  

 

 

Τα κείμενα της παρουσίασης προέρχονται:

·        Από την ΙΣΤΟΡΙΑ  ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ του  Ι. Αποστόλου, Αθήνα 1929.

·        Από τη διάλεξη του Γ. Μέγα με θέμα:  Σιάτιστα, Τ' αρχοντικά της, τα τραγούδια της κι οι μουσικοί της, έκδοση του συλλόγου Σιατιστέων Θεσσαλονίκης , Αθήναι 1963.

·        Από το ΣΙΑΤΙΣΤΕΩΝ ΜΝΗΜΗ, Λεύκωμα του Συλλόγου Σιατιστέων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1972.  

·        Από την Ιστορία του Ελληνικού ΄Εθνους, τόμος Α΄, «Εκδοτική Αθηνών Α.Ε», Αθήνα 1970.

·        Από δημοσιεύσεις της κ. Θεοδώρας Ζωγράφου-Βώρου  στην ιστοσελίδα http://www.siatistanews.gr 

·        Από τη διάλεξη του Φ. Κ. Βώρου με θέμα: «Οικονομική, Κοινωνική, Εκπαιδευτική, γενικότερα πολιτισμική παρουσία του Μακεδονικού Ελληνισμού στη γενέτειρα και στις παροικίες (της Βαλκανικής και  της Μεσευρώπης) κατά τους τελευταίους αιώνες  της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (κυριαρχίας), δηλ. από τα τέλη του 17ου αιώνα  ως τις  αρχές του 20ού .» Αθήνα 2007.

Η  επιλογή και ψηφιακή επεξεργασία κειμένων – εικόνας έγινε από την υπεύθυνη της ιστοσελίδας  http://www.siatistanews.gr  κ. Ζωγράφου Αικατερίνη.