|
Αγαπητέ Νίκο ,
Δεν ξέχασα την υπόσχεση που σου είχα δώσει,
να σου γράψω κάποιες οδηγίες για να γίνει το διάβασμα των
Αρχαίων Ελληνικών πιο εύκολο για σένα, μα δεν μπορούσα για
λίγο καιρό να την πραγματοποιήσω λόγω μιας επέμβασης στα
μάτια μου. Τώρα πια μπορώ και σου γράφω.
Θα ξεκινήσω από κάτι που μου είχες πει: «Τι
μου χρειάζονται τα Αρχαία» και πίσω από αυτή την απορία
σου κρυβόταν,νομίζω, και το «δεν μου αρέσουν τα
Αρχαία». Θα συμφωνήσω μαζί σου ότι ίσως δε σου
χρειάζονται ή δε μας χρειάζονται, αλλά με την συμπλήρωση ότι:
δε μας χρειάζονται έτσι όπως τα μαθαίνουμε, που μένουμε σε
τύπους γραμματικούς, σε μορφές γραμματικές που δεν
ανταποκρίνονται στις σημερινές γλωσσικές μας ανάγκες και που
δε μας αφήνουν να δούμε τι θησαυρό πραγματικό κρατούμε στα
χέρια μας, δηλαδή το περιεχόμενο των γραπτών κειμένων που
μας άφησαν οι Αρχαίοι Έλληνες, οι πρόγονοί μας. Μας
άφησαν ένα πλούτο ιδεών τον θαυμάζουν όλοι οι ξένοι και
εμείς, οι περισσότεροι, τον αγνοούμε. Μόνο τα
μεταφρασμένα κείμενα που μαθαίνεις στο σχολείο, του Όμηρου,
του Ηρόδοτου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη αργότερα, σε
άλλη τάξη, κ.α., που μπορείς να τα διαβάσεις στο σύνολό
τους σαν παραμύθι και χωρίς τη βοήθεια του καθηγητή σου,
παρά μόνο με κάποια σχόλια που υπάρχουν στα ίδια τα βιβλία
σου, μπορούν να σου δείξουν πολύ πειστικά τι σπουδαία
πράγματα και διαχρονικά έχουν γράψει οι αρχαίοι συγγραφείς
μας.
Βέβαια είναι ωραίο να διαβάζεις ένα έργο
παλιό ή σύγχρονο στη γλώσσα που αυτό γράφηκε. Έρχεσαι
σε άμεση επαφή με την ομορφιά της . Αυτό δεν είναι
εύκολο πάντα και γι’ αυτό καταφεύγουμε στη μετάφραση και
φυσικά δε χάνουμε. Χαιρόμαστε ακέραιο το περιεχόμενο, τις
ιδέες του πρωτότυπου έργου, αλλά και την ικανότητα του
μεταφραστή να τις αποδώσει όσο γίνεται πιο πιστά. Ίσως θα
πάρεις μια γεύση της ομορφιάς της αρχαίας ελληνικής γλώσσας
όταν αργότερα, στο Λύκειο νομίζω, θα μελετήσετε λίγα απλά
κείμενα αρχαία, κομμάτια από τα Ιστορικά έργα του
Ξενοφώντα και του Θουκυδίδη. Εύχομαι να έχεις ένα καλό
δάσκαλο που να σου δείξει την ομορφιά και τη δύναμη της
γλώσσας αυτής. Κι αν δεν τα βρεις, νομίζω πως μπορώ, αν το
θέλεις, να σε βοηθήσω μαζί να τα δούμε.
Για να μπορέσεις όμως να διαβάσεις ένα απλό
κείμενο ενός αρχαίου Έλληνα συγγραφέα, πρέπει πρώτα να
ξέρεις μερικά βασικά πράγματα από την αρχαία ελληνική γλώσσα,
κάτι από τη γραμματική και το συντακτικό της, από το
λεξιλόγιό της, από τη δομή του λόγου της γενικά. Αυτό
κάνετε τώρα στο σχολείο. Σου φαίνεται ίσως λίγο ανιαρό και
αρκετά δύσκολο. Δεν είναι έτσι, αν ξέρεις να χειριστείς το
πρόβλημα σωστά και με κάποιες τεχνικές κι αν καταλάβεις ότι
η αρχαία γλώσσα δε διαφέρει πολύ από τη σημερινή γλώσσα
που μιλάς. Αν κάνεις την ερώτηση στον εαυτό σου: «εμείς πώς
το λέμε, πώς το διατυπώνουμε αυτό;», πολλές φορές θα δεις
ότι ο τρόπος είναι ο ίδιος κι αν ξέρεις τις λέξεις, αμέσως
καταλαβαίνεις το νόημα και μεταφράζεις εύκολα. Παίρνω μια
αρχαία φράση μόνο για παράδειγμα: «είς οιωνός άριστος,
αμύνεσθαι περί πάτρης» έλεγε στην Ιλιάδα του ο
παππούς ο Όμηρος περίπου 2.700 χρόνια
πριν. Είναι τα λόγια που είπε ο Έκτορας στη γυναίκα του
την Αντρομάχη, όταν αυτή τον παρακαλούσε να μην πάει στη
μάχη, γιατί οι οιωνοί (τα προγνωστικά σημάδια) δεν ήταν καλά
και φοβόταν πως θα σκοτωθεί ο άντρας της. Κι εκείνος της
απάντησε, πως δεν υπολογίζει τα σημάδια, τους οιωνούς, γιατί
«είς οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης» , που θα πει:
« ένας οιωνός (ένα προγνωστικό σημάδι) είναι το καλύτερο,
το να αμύνεσαι (να κάνεις αμυντικό πόλεμο), να υπερασπίζεσαι
την πατρίδα». Πού είναι η δυσκολία στην κατανόηση; Το
ίδιο, με πολύ λίγες διαφορές, θα λέγαμε και λέμε κι εμείς
σήμερα. Και δεν είναι ωραίο να βλέπεις πόσο παλιά είναι η
γλώσσα μας, αλλά και πόσο κοντά μας, και πόσο μεστή είναι
η φράση της;
Και είναι επίσης ωραίο να δεις και το
ταξίδι μιας λέξης στο χρόνο και πόσο αυτό την άλλαξε.
Παίρνω από την παραπάνω φράση ως παράδειγμα τη λέξη
οιωνός, που και σήμερα τη χρησιμοποιούμε. Καλός
οιωνός λέμε και εννοούμε «καλό σημάδι» για την έκβαση
εκείνου που σχεδιάζουμε ή περιμένουμε. Κι αν ψάξουμε σε ένα
λεξικό, θα δούμε πως αρχικά η λέξη οιωνός σήμαινε αρπακτικό
πουλί, γύπας, αετός, που, όταν εμφανιζόταν κατά την τέλεση
μιας μαντικής θυσίας και έκραζε από δεξιά, δήλωνε (ήταν
σημάδι ) ότι όλα θα πάνε καλά, αν εμφανιζόταν και έκραζε
από αριστερά σήμαινε κακοσημαδιά. Με τον καιρό ξεχάσαμε το
πουλί το μαντικό και κρατήσαμε για τη λέξη οιωνός
απλά τη σημασία που μας ενδιέφερε:
σημάδι, ένδειξη.
Αναρίθμητες λέξεις σημερινές
έχουν την αρχή τους σε μια λέξη αρχαία που δεν τη
χρησιμοποιούμε εμείς σήμερα απλή, αλλά ζει σε άλλες απλές (ομόρριζες)
ή σύνθετες ή παράγωγες και τις σημασιοδοτεί. Λέμε π.χ.:
πίνουμε νερό, (όχι ύδωρ) αλλά κάνουμε λόγο για
υδραγωγείο , για υδροφόρες που μας φέρνουν το νερό, για
υδροφόρο ορίζοντα που τον μολύνουμε , για υδρατμούς και
υδρόμετρα, για υδροδότηση για υδατόπτωση και τόσα άλλα.
Άνοιξε, όταν πια διαβάσεις το γράμμα μου, το Νεοελληνικό
Λεξικό σου στη λέξη υδάτινος και δες όσες λέξεις
ακολουθούν. Θα θαυμάσεις τον πλούτο των λέξεων που έχουν
σχέση με τη λέξη ύδωρ (γεν. του ύδατος). Πάρα πολλές από
αυτές τις χρησιμοποιείς κι εσύ σήμερα άνετα, έστω και αν
αγνοείς την αρχαία λέξη.
Και, όταν μιλάς για ναυτικούς και
ναυστάθμους, για ναυσιπλοΐα, για ναυάγια και ναυαγούς, για
ναυαγοσώστες ή ναυαγοσωστικά, ξέρεις βέβαια ότι έχουν όλες
αυτές οι λέξεις σχέση με πλοία, αλλά δεν ξέρεις ότι το
πλοίο στα αρχαία λεγόταν ναυς (γεν.νηός> νεώς). Κάποια
στιγμή θα μάθεις να κλίνεις γραμματικά στο μάθημα της
αρχαίας ελληνικής γλώσσας τη λέξη «ναυς» και τότε θα
καταλάβεις εύκολα και καλύτερα τη σημασία κάποιων άλλων
λέξεων του σημερινού μας λεξιλογίου, που τις ακούς αλλά
δεν μπορείς να τις χρησιμοποιήσεις, γιατί δεν ξέρεις τη
σημασία τους, π.χ. νηολόγιο, νηογνώμονας, νηοψία, νηοπομπή
κ.α.. Αν σκεφτείς ότι το πρώτο συνθετικό είναι το ναυς, τότε
υποψιάζεσαι τη σημαίνει νηολόγιο (κατά το βαθμολόγιο,
λεξιλόγιο), το νηοπομπή (κατά το αυτοκινητοπομπή), το
νηογνώμονας (κατά το πραγματογνώμονας), τη νηοψία (κατά το
αυτοψία).
Δεν είναι ωραίο αυτό το παιχνίδι των λέξεων;
Είναι κατά τη γνώμη μου φανταστικό, γοητευτικό, σου μαθαίνει
την ιστορία της λέξης και θα σε κάνει να την αγαπάς σαν
κάτι ζωντανό και να τη χρησιμοποιείς σωστά και όπου πρέπει
και να αγαπάς και τα λεξικά, που είναι πολύτιμοι
βοηθοί μας. Και αξίζει ευκαιριακά να παίζεις το παιχνίδι
αυτό ανεξάρτητα από τα μαθήματα, με αφορμή μια λέξη που σε
ενδιαφέρει, από άλλο μάθημα, π.χ. «ιόντα» από τη
Χημεία σου, ώστε και το δικό σου λεξιλόγιο να πλουτίζεις και
τη σχέση της νεοελληνικής με την αρχαιοελληνική γλώσσα συχνά
να διαπιστώνεις και να βλέπεις και από άλλη πλευρά, πιο
διασκεδαστική και ενδιαφέρουσα, το γλωσσικό μάθημα των
αρχαίων ελληνικών.
Νομίζω, αγαπητέ Νίκο, πως σου έδωσα αρκετά
στοιχεία για να δεις πόσο ενδιαφέρουσα είναι ή γίνεται
κάποτε η μελέτη των αρχαίων ελληνικών ακόμη και ως
ενασχόληση με τη γραμματική. Άφησα τελευταίο έναν ακόμη
λόγο για τον οποίο οφείλεις να μελετήσεις με ενδιαφέρον και
συνέπεια από τώρα και τα αρχαία ελληνικά που σου διδάσκουν
στο σχολείο. Αν στις σπουδές σου ακολουθήσεις το θεωρητικό
κλάδο, θα διαγωνιστείς και στα αρχαία ελληνικά, και φυσικά
στις τάξεις του Λυκείου η διδασκαλία τους θα είναι πιο
εντατική. Εδώ δε χωρούν ερωτήματα σαν αυτό με το οποίο
ξεκίνησα: «Τι μου χρειάζονται τα αρχαία ελληνικά ή δεν μου
αρέσουν, γιατί να τα διαβάζω». Σου χρειάζονται και
όσο πιο γρήγορα το καταλάβεις, τόσο πιο καλά και άνετα θα
ετοιμαστείς. Μαθαίνοντας καλά από τώρα τα απλά, θα
αντιμετωπίσεις πιο εύκολα τα πιο σύνθετα, που θα τα
συναντήσεις αργότερα. Ό,τι αφήνεις τώρα σωρεύεται και θα
είναι πιο δύσκολο να το μάθεις αργότερα. Κι έπειτα, Νίκο,
ξέρεις πως πάντα δεν κάνουμε ό,τι μας αρέσει, αλλά ό,τι
πρέπει και κυρίως ό,τι θα μας ωφελήσει. Και το φάρμακο
είναι πικρό, αλλά το παίρνουμε, για να περάσει ο πυρετός.
Δεν ξέρω αν απάντησα στα ερωτήματά σου ή αν
σε έπεισα, πολύ θα το ήθελα. Επιθυμία μου όμως κύρια ήταν
να σου δείξω κάπως ότι και τα Αρχαία (Αρχ. Ελλ. Γλώσσα)
είναι μάθημα ενδιαφέρον έως και ωραίο, αρκεί να βρεις τον
τρόπο να το προσεγγίσεις.
Στο επόμενο γράμμα μου θα σου πω κάποια
πράγματα πρακτικά, για να σε διευκολύνω στο διάβασμα και
στην κατάκτηση της ύλης.
Περιμένω τις απορίες ή απλά τις σκέψεις σου
για ό,τι σου έγραψα.
Με αγάπη
Δώρα, η
μεγάλη νουνά σου
Πικέρμι, 6-3-2009
|
